Ô nhiễm môi trường làng nghề Hà Nội: Cần thay đổi từ ý thức của người dân

Những thách thức về ô nhiễm môi trường

Hà Nội có khoảng 1.350 làng nghề và làng có nghề truyền thống, đa số các làng có nghề đều thuộc danh mục phải đánh giá tác động môi trường. Nguyên nhân dẫn đến việc phải đánh giá tác động môi trường là do không ít làng nghề phát triển tự phát nằm xen kẽ trong các khu dân cư, cơ sở hạ tầng kém, hệ thống xử lý rác thải làng nghề không đầy đủ… gây ô nhiễm nghiêm trọng. Việc đánh giá tác động môi trường vẫn chưa được quan tâm đúng mức, dẫn đến việc làng nghề phát triển kém bền vững, ảnh hưởng tới chất lượng sống của người làm nghề.

“Việc đánh giá, khắc phục ô nhiễm làng nghề chưa bao giờ đơn giản cả. Nó liên quan từ công nghệ, không gian sinh kế của người dân và quan trọng nhất là kinh phí. Nhiều nơi áp dụng đưa làng nghề vào cụm làng nghề nằm bên cạnh các làng nghề, nhưng tại đó công nghệ vẫn còn lạc hậu, cũ kỹ, nên việc ô nhiễm không thể xử lý tận gốc”- Tiến sĩ Lê Ngọc Thuần, Viện nghiên cứu Tài nguyên và biến đổi khí hậu phân tích.

Ô nhiễm môi trường làng nghề.

Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội đã khảo sát, lấy mẫu và phân tích môi trường tại 65 làng nghề. Kết quả cho thấy 60/65 làng nghề ô nhiễm môi trường, chỉ có 6/65 làng nghề đạt các tiêu chuẩn an toàn môi trường. Chẳng hạn như tại làng nghề Minh Khai, huyện Hoài Đức, người dân chia sẻ rằng, ở làng giờ khói bụi hơn, vì ống khói có nhưng không xử lý khói thoát ra, nên ô nhiễm làng nghề vẫn tồn tại.

Tại các làng nghề chế biến lương thực, thực phẩm như Dương Liễu, Cát Quế, Minh Khai thuộc huyện Hoài Đức, dịp cuối năm hối hả tất bật hơn. Bình quân, mỗi ngày sản xuất 80-100 tấn củ sắn và dong riềng, xả ra môi trường 50-70 tấn bã thải và hàng nghìn mét khối nước thải chưa qua xử lý. Dù đã có Nhà máy xử lý nước thải Cầu Ngà công suất 20.000m3/ngày đêm đi vào hoạt động nhưng mới chỉ xử lý được một phần nước thải của 3 làng nghề này.

Còn tại xã Vân Từ (Phú Xuyên, Hà Nội), hiện có gần 1.000 hộ sản xuất quần áo, hằng ngày thải ra môi trường 700-800kg rác thải công nghiệp (vải vụn). "Theo quy định, chất thải này phải được thu gom riêng, nhưng do phí thu gom cao (khoảng 2.000 đồng/kg) nên nhiều hộ dân tự xử lý bằng cách đốt hoặc chôn lấp"- chuyên gia môi trường Nguyễn Thế Chinh phân tích.

“Đã đến lúc phải để các cơ sở sản xuất tự tính chi phí môi trường. Nếu xả thải ra môi trường mà không dọn, xử lý thì để cho đội chuyên môn họ dọn dẹp, nhưng chi phí dọn vệ sinh đó phải tính vào chi phí sản xuất”- chuyên gia môi trường Nguyễn Thế Chinh đề xuất.

Không chỉ nguồn nước, tình trạng ô nhiễm môi trường không khí, tiếng ồn và ý thức bảo vệ môi trường của người dân chưa tốt đã ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống kinh tế - xã hội và dân sinh. Đặc biệt vào thời điểm cuối năm, khi các làng nghề truyền thống bước vào cao điểm sản xuất phục vụ nhu cầu của người tiêu dùng dịp Tết thì tình trạng ô nhiễm môi trường càng thêm nghiêm trọng.

Hiện, có đến 46% số làng nghề có môi trường bị ô nhiễm nặng do nước thải sản xuất xả thẳng ra môi trường với mức độ ô nhiễm rất cao mà không qua hệ thống xử lý. Hầu hết các làng nghề đều có hàm lượng bụi vượt tiêu chuẩn cho phép, nồng độ khí SO2 tại các làng nghề mây - tre - giang - xiên và chế biến nông sản, thực phẩm cao hơn nhiều lần. Để xử lý ô nhiễm này, Tiến sĩ Bùi Thị An, Viên nghiên cứu Môi trường và phát triển cộng đồng đề xuất, cần có quy hoạch cụ thể và giao việc này về địa phương, và muốn hiệu quả thì cần thái độ trách nhiệm rất cao từ phía cán bộ cơ sở. Hà Nội đã chỉ đạo xây dựng nhà máy xử lý nước thải tại xã Vân Canh, Sơn Đồng (huyện Hoài Đức) và hệ thống xử lý nước thải làng nghề cơ kim khí Thanh Thùy (huyện Thanh Oai)…

Thay đổi từ nhận thức của người dân

Để đáp ứng tiêu chuẩn ngày càng cao của thị trường tiêu dùng, việc ứng dụng thiết bị công nghệ tiên tiến vào sản xuất, giảm thiểu ô nhiễm môi trường sẽ giúp các làng nghề truyền thống phát triển bền vững và giảm thiểu sự ảnh hưởng đến sức khỏe của chính người dân địa phương.

Tại làng nghề lược sừng Thụy Ứng, xã Hòa Bình, huyện Thường Tín những ngày này không khó để cảm nhận được sự đổi thay rõ nét của làng nghề. Nơi cách đây 10 năm về trước từng là một trong những điểm nóng của Thủ đô Hà Nội về “vấn nạn ô nhiễm” môi trường bởi mùi hôi thối, bụi và ruồi muỗi vo ve quanh xóm làng suốt ngày. Điều đáng nói, mặc dù hiện nay làng Thụy Ứng có đến hàng trăm cơ sở sản xuất thủ công mỹ nghệ nằm xen trong khu dân cư, trong các gia đình, thế nhưng vấn đề ô nhiễm môi trường đã được cải thiện rõ nét hơn trước. Dọc 2 bên đường làng, nhiều ngôi nhà cao tầng mọc san sát nhau, đường làng ngõ xóm thông suốt, sạch sẽ.

Chủ tịch UBND xã Hòa Bình Hoàng Văn Thắng cho biết, để xóa điểm nóng về ô nhiễm môi trường, huyện và xã tích cực vào cuộc tuyên truyền, hỗ trợ người dân xử lý ô nhiễm. Cùng với đó, để đáp ứng nhu cầu phát triển bền vững và nhu cầu ngày càng cao của thị trường, các cơ sở sản xuất ở đây xác định muốn sản xuất bền vững phải gắn với việc bảo vệ môi trường.

Do đó, các cơ sở sản xuất bắt tay vào đầu tư mua máy móc, trang thiết bị hiện đại từ phục vụ chế tác đến các thiết bị công nghệ giảm ô nhiễm môi trường, như: làm hầm hút bụi ngay trong nhà xưởng, các cơ sở sơ chế da và sừng trâu, bò cũng thực hiện xây bể lọc nước thải ngay từ đầu nguồn và ngay tại các gia đình.

Bên cạnh đó, năm 2021, UBND huyện và UBND xã cũng quy hoạch và đầu tư xây dựng hệ thống cống rãnh khép kín thu gom nước thải của các cơ sở sản xuất làng nghề vào bể lọc nước thải rộng khoảng 250m3 để xử lý. Điều này đã giúp giảm thiểu ô nhiễm nước thải làng nghề sau khi thải ra hệ thống cống rãnh chung.

Cũng như làng nghề lược sừng Thụy Ứng, làng nghề Trát Cầu, xã Tiền Phong ký ức một thời về ô nhiễm môi trường do bụi và không khí từ đốt phế phẩm thừa khi sản xuất chăn ga, gối đệm bao phủ quanh làng nay đã lùi xa. Hiện, bộ mặt làng Trát Cầu đã “thay da đổi thịt”, đường làng, ngõ xóm được đổ bê tông sạch sẽ, phong quang.

Anh Đỗ Thanh Tùng, Đội 6, thôn Trát Cầu chia sẻ, nhiều năm trước, nhận thức của người dân làng nghề làm chăn ga, gối đệm khác bây giờ. Thời điểm này các gia đình trong thôn chủ yếu mong kiếm nhiều tiền nên chưa quan tâm đến sức khỏe. Những năm gần đây, các gia đình đã đầu tư mua nguyên liệu tốt và máy móc hiện đại để sản xuất.

Cùng với việc đầu tư mua nguyên liệu tốt và sử dụng máy móc hiện đại đã giúp quá trình sản xuất không bị dư thừa phế phẩm như trước, ngược lại còn tạo ra sản phẩm chất lượng. Nhờ việc đầu tư và thay đổi này, các cơ sở sản xuất không chỉ tiết kiệm được chi phí về nhân công, sản lượng sản xuất tăng lên, mà còn giúp khắc phục vấn đề ô nhiễm môi trường tại làng nghề. Vì vậy, môi trường làng nghề ngày một trong sạch hơn, bà con trong làng ai nấy đều vui mừng phấn khởi.

Xây dựng làng nghề thân thiện môi trường

Khảo sát thực trạng ở làng nghề Thụy Ứng, làng nghề Trát Cầu, huyện Thường Tín nhận thấy sự quan tâm của các cấp ngành trong việc xây hệ thống đường giao thông, cống rãnh tiêu thoát nước có nắp, xây bể xử lý nước thải, xây cụm công nghiệp (CCN) và với sự thay đổi ý thức của người dân đã giúp làng nghề trên địa bàn Thường Tín giảm ô nhiễm.

Để đạt được kết quả này, nhiều năm về trước huyện Thường Tín còn triển khai quy hoạch và xây dựng 11 CCN đã giúp các công ty, cơ sở sản xuất đang hoạt động trong khu dân cư của các làng nghề truyền thống trên địa bàn có được mặt bằng sử dụng ổn định sản xuất, đẩy lùi ô nhiễm môi trường và giải quyết việc làm cho lao động.

Các CCN trên địa bàn đi vào hoạt động từ nhiều năm qua với diện tích 195ha, tỉ lệ lấp đầy các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất trong các làng nghề truyền thống đạt 100%, gồm: CCN Liên Phương (18,8ha), CCN Hà Bình Phương (41,6ha), CCN Duyên Thái (18,4ha), CCN Quất Động (23,6ha), CCN Quất Động mở rộng 43ha...

Vận hành máy dệt tại cơ sở sản xuất ở làng nghề Trát Cầu, xã Tiền Phong

Không dừng lại ở đó, những năm gần đây huyện Thường Tín còn quy hoạch, đầu tư xây dựng mới và mở rộng hạ tầng cơ sở hàng loạt các CCN như: CCN Tiền Phong giai đoạn 2, CCN Ninh Sở giai đoạn 2 và xây dựng mới CCN Thắng Lợi. Và trong thời gian tới, Thường Tín sẽ còn xây mới nhiều CCN khác…

Chủ tịch UBND huyện Thường Tín Nguyễn Xuân Minh chia sẻ: nhờ có sự vào cuộc của TP và huyện đưa ra nhiều giải pháp cũng như việc nâng cao ý thức người dân gắn sản xuất với công tác bảo vệ môi trường phần nào giúp các hộ sản xuất, doanh nghiệp lợi nhuận ngày một gia tăng. Tình trạng ô nhiễm môi trường làng nghề cũng giảm rõ rệt.

Điều này góp phần quan trọng vào việc xây dựng hình ảnh các làng nghề truyền thống trên địa bàn Thường Tín trở thành điểm tham quan, du lịch làng nghề hấp dẫn du khách trong nước và quốc tế đến tham quan, trải nghiệm. Qua đó, đưa thương hiệu sản phẩm làng nghề của địa phương ngày một vươn xa.

Có thể thấy, việc các làng nghề Thụy Ứng, Trát Cầu hay sơn mài Hạ Thái, mộc Vạn Điểm… ở Thường Tín nỗ lực đầu tư công nghệ, máy móc và chuyển đổi sang mô hình sản xuất xanh, sạch, tiết kiệm năng lượng phần nào đã giúp thương hiệu sản phẩm làng nghề nhận được sự tin yêu của người tiêu dùng trong và ngoài nước.

“UBND huyện cũng như các xã có làng nghề luôn coi trọng công tác bảo vệ môi trường và không chỉ mong muốn bán được nhiều sản phẩm mà còn hướng tới xây dựng huyện trở thành địa phương có chuỗi du lịch làng nghề gắn với du lịch văn hóa tâm linh hấp dẫn, sáng, xanh, sạch đẹp, thân thiện” - Chủ tịch UBND huyện Thường Tín Nguyễn Xuân Minh khẳng định.

Đưa ra giải pháp tổng thể cho vấn đề ô nhiễm môi trường tại khu vực làng nghề ông Lưu Duy Dần, Chủ tịch Hiệp hội làng nghề Việt Nam cho rằng, các cơ sở làng nghề cần thực hiện nghiêm túc nhiệm vụ bảo vệ môi trường, trong đó có cả thu phí bảo vệ môi trường với các làng nghề gây ô nhiễm. Cùng với giải pháp của chính quyền, rất cần có sự tham gia tích cực hơn nữa của người dân tại chính các làng nghề thì tình trạng ô nhiễm làng nghề mới sớm được khắc phục triệt để.

“Có thể chúng ta đề ra nhiều chính sách nhưng việc phân cấp tạo ra chồng chéo… vì vậy muốn làng nghề phát triển, tạo việc làm cho hàng nghìn lao động, đóng góp vào nền kinh tế mà vẫn giữ vững được môi trường trong sạch thì rất cần có quy hoạch”, ông Lưu Duy Dần, Chủ tịch Hiệp hội làng nghề Việt Nam nói.