Nuôi “vệ sỹ” bảo vệ cây ăn quả đặc sản tại Hà Tĩnh

Nâng cao năng suất, chất lượng

Năm 2018, vườn cam của gia đình ông Đinh Lâm Hậu ở xã Ân Phú (Vũ Quang) bắt đầu cho quả sau 3 năm vun trồng, chăm sóc. Tuy nhiên, trong quá trình sản xuất, do lạm dụng nhiều phân bón và thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) hóa học nên chỉ sau gần 4 năm khai thác, vườn cam đã có hơn 30% diện tích bị thoái hóa.

Sau nhiều lần nghiên cứu thực tiễn, tìm hiểu thông tin, đầu năm 2024, ông Hậu được hỗ trợ mô hình đưa kiến vàng vào nhân nuôi để bảo vệ cây cam, đồng thời, tập trung “thải độc” cho vườn cam, sản xuất theo hướng hữu cơ, không sử dụng thuốc BVTV, tăng cường bổ sung phân hữu cơ và phân chuồng ủ hoai.

Ông Đinh Lâm Hậu (người mặc áo xanh) áp dụng quy trình sản xuất theo hướng hữu cơ kết hợp nuôi "vệ sỹ" kiến vàng bảo vệ vườn cam.

Theo ông Hậu, các tổ kiến được chọn để đưa về vườn nhân nuôi là các tổ có lá bao còn xanh, đường kính tổ từ 20cm trở lên và cấu tạo từ 2 lớp lá trở lên. Ngoài ra, cần chăng dây giữa các tán cây để tạo điều kiện cho kiến di chuyển từ cây này sang cây khác săn mồi và làm tổ. Kiến hôi diệt kiến vàng nên người trồng cam phải diệt kiến hôi trước khi thả kiến vàng vào vườn. Sau khi kiến đã quen với môi trường sống mới, chỉ cho ăn vài ba tháng một lần vì cho ăn nhiều kiến sẽ làm biếng không di chuyển và săn mồi.

Có môi trường thuận lợi, đàn kiến bắt đầu làm tổ, phát triển nhanh trên các cây cam. Qua kiểm tra thực tế, kiến vàng có thể tiêu diệt các loại côn trùng gây hại như: bọ xít, rầy mềm, sâu vẽ bùa, rệp sáp, kiến hôi... Những cây cam có kiến vàng sinh sống thì gần như 100% không có sâu bọ như trước.

Đàn kiến làm tổ, phát triển nhanh nên cây cam cho chất lượng quả tốt, hạn chế sử dụng thuốc BVTV.

“Năm nay, nhờ để cây sinh trưởng theo hướng thuận tự nhiên, năng suất cam của tôi vẫn giữ ở mức tương đương như năm ngoái nhưng chất lượng lại vượt trội hơn hẳn. Quả cam lớn, ngọt lịm, với lớp vỏ trơn bóng và màu vàng ươm. Hiện tại, tôi bán tại vườn với giá 35.000 - 40.000 đồng/kg, cao hơn năm ngoái 10 - 15%. Quan trọng hơn, tôi tiết kiệm được hàng chục triệu đồng tiền mua thuốc BVTV, môi trường sinh thái cũng phục hồi tốt”, ông Hậu phấn khởi kể.

Được biết, năm 2023, ý tưởng nhân nuôi “vệ sỹ” kiến vàng để phòng trừ các loài sâu nhện hại như rầy chổng cánh, rệp sáp, bọ trĩ, sâu non bướm phượng, nhện đỏ cam chanh… được Trung tâm BVTV vùng khu IV (thuộc Cục BVTV) triển khai, đưa vào thực hiện tại vườn cam 3 xã Thọ Điền, Quang Thọ, Đức Liên (huyện Vũ Quang) với diện tích gần 10ha.

Cán bộ Trung tâm BVTV vùng khu IV tập huấn kỹ thuật nhân nuôi kiến vàng cho người sản xuất. 

Sau 1 năm triển khai, kết quả cho thấy, việc nhân nuôi kiến vàng đã khống chế được sâu, nhện gây hại trên cây cam; nâng cao năng suất, chất lượng cho sản phẩm quả đặc sản của địa phương. Bằng cách sinh trưởng tự nhiên, không dùng chất hóa học, không bị sâu bệnh gây hại, các loại cây có múi do kiến vàng bảo vệ cho trái to, mọng nước.

Nhân rộng mô hình

Trước tình trạng vườn cam bị thoái hóa sớm do lạm dụng thuốc BVTV hóa học, nhu cầu học tập kinh nghiệm, nắm bắt kỹ thuật của người sản xuất ngày càng lớn, năm 2024, Trung tâm BVTV vùng khu IV tiếp tục hỗ trợ tập huấn kỹ thuật để nhân rộng trên các vườn cam theo hướng hữu cơ tại hai xã Quang Thọ, Thọ Điền; đồng thời mở rộng thêm 2 điểm sử dụng kiến vàng phòng trừ sâu, nhện hại trên cam, bưởi tại các xã Ân Phú, Đức Hương (huyện Vũ Quang) trên các vườn cam 5 - 10 năm tuổi với diện tích hơn 5ha. Việc thực hiện mô mô hình nhân nuôi kiến phòng trừ sâu, nhện gây hại trên cây cam tiếp tục được người dân tại các địa phương đánh giá cao, có hiệu quả tốt cho sự phát triển bền vững của cây cam.

Cam Vũ Quang được canh tác theo hướng hữu cơ cho chất lượng tốt, giá bán cao.

Trong quá trình nhân nuôi kiến vàng, người dân phải ngưng phun thuốc BVTV hóa học, không quấy rầy (chọc phá, cắt cành, tỉa tán trên những cây kiến vàng đã làm tổ) và thường xuyên thăm vườn, quan sát hoạt động của đàn kiến, nếu thấy kiến di chuyển nhiều xuống đất cần phải bổ sung thêm thức ăn để duy trì mật độ quần thể. Đặc biệt, những tháng nắng nóng (tháng 5 đến tháng 7), cần lưu ý bổ sung thêm nước đường loãng để kiến uống nhằm tạo điều kiện cho đàn kiến phát triển thuận lợi.

Việc sử dụng kiến vàng trong quản lý sinh vật gây hại giúp nông dân giảm thiểu sử dụng thuốc BVTV hóa học, giảm phân bón hóa học. Bên cạnh đó, nhà vườn cần tăng cường sử dụng phân chuồng, phân hữu cơ và đặc biệt là các chế phẩm sinh học (nấm xanh Metazhium, thể kháng nấm, chế phẩm Emuniv...), góp phần tích cực bảo vệ môi trường sinh thái, sức khỏe người sản xuất và tạo ra các sản phẩm an toàn cho người tiêu dùng.

“Kiến vàng khi thả với mật độ 1 tổ/5 cây cam, bưởi, quy mô 2ha/điểm có khả năng khống chế tốt các loài sinh vật gây hại trên vườn cam, bưởi. Độ phong phú của kiến phụ thuộc vào số tổ kiến trên cây, kích thước của tổ và nguồn thức ăn. Ở những vườn cây xanh tốt, nhiều lá, có thảm cỏ, đường để kiến di chuyển thì kiến tự bò đi bằng các con đường này để tìm kiếm thức ăn và xây tổ mới”, ông Nguyễn Tuấn Lộc, Giám đốc Trung tâm BVTV vùng khu IV cho biết.

Theo ông Lộc, quá trình xây dựng, chuyển giao các biện pháp kỹ thuật phòng trừ sâu bệnh cho cây cam, bưởi bằng kiến vàng đã được thực hiện hiệu quả, cho kết quả tích cực. Trung tâm BVTV vùng khu IV sẽ tiếp tục đồng hành, phối hợp với các địa phương trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh trong việc tập huấn, hướng dẫn kỹ thuật cho bà con. Tuy nhiên, để đảm bảo tính bền vững, Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh Hà Tĩnh cần phối hợp chính quyền các địa phương xây dựng chính sách hỗ trợ để nhân rộng mô hình trong thời gian tới.