Sự kiện 24/7: Đường sắt Việt Nam trong “cơn bĩ cực”

Chủ tịch Tổng công ty Đường sắt Việt Nam Vũ Anh Minh (VNR) cho biết: 11.000 nhân sự chạy tàu đang không có tiền lương. Nếu không giải quyết được, đường sắt sẽ phải dừng hoạt động trên toàn quốc.

Có thể phải tạm dừng hoạt động

Ông Vũ Anh Minh cho biết như vậy ở buổi làm việc giữa Tổ công tác của Thủ tướng với Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp (SCIC) vào ngày 20/2.

Theo ông Minh, những tháng gần đây VNR phải ứng tiền trả lương cho hơn 11.000 nhân viên ngành đường sắt để duy trì hoạt động do chưa có tiền.

Theo thông lệ, trước ngày 31/12 hằng năm, Bộ GTVT sẽ giao dự toán ngân sách bảo trì để tuần đường, gác chắn hoạt động bình thường, đảm bảo hoạt động đường sắt.

Trên cơ sở đó, VNR ký hợp đồng công ích với 20 công ty của VNR trong khối hạ tầng, đảm bảo tuần đường, gác chắn trên 1.519 đường ngang và 3.059km đường sắt đi qua 34 tỉnh, thành dọc chiều dài đất nước.

Tuy nhiên, đến nay, VNR vẫn chưa nhận được dự toán. Nguyên nhân là do điều 49 Luật ngân sách nhà nước quy định cơ quan nhận được ngân sách phải giao dự toán cho các đơn vị trực thuộc, mà VNR không phải đơn vị trực thuộc của Bộ GTVT.

Cũng theo ông Minh, nghị quyết 87 của Quốc hội nêu rõ tiếp tục cơ chế giao vốn bảo trì đường sắt cho Bộ GTVT. Tuy nhiên, Bộ GTVT giải thích rằng "tiếp tục" nhưng không có câu là "giao cho VNR", dù nhiều ý kiến khác cho rằng "tiếp tục" là tiếp tục giao cho VNR.

Trong khi các bộ ngành còn đang tranh cãi chuyện giao dự toán ngân sách, các doanh nghiệp ngành đường sắt lại không có tiền để trả cho nhân viên, buộc VNR phải tạm ứng tiền trả lương duy trì hoạt động của bộ máy, đảm bảo tuyến đường sắt thông suốt.

"Nhưng ứng tiền như vậy là tôi đang làm sai và phải đối diện với nhiều rủi ro", ông Minh thừa nhận.

Dù vậy, ông Minh cho biết việc tạm chi trả tiền để duy trì hoạt động này chỉ là tạm thời, không thể duy trì mãi được. Nếu đến tháng 3/2020 việc giao dự toán ngân sách chưa được thực hiện, hoạt động chạy tàu trên toàn quốc có thể phải tạm dừng vì không có ai tuần đường, gác chắn.

"Đây là vấn đề rất cấp bách rồi, chúng tôi báo cáo rất nhiều rồi. Vì thế, tôi đề nghị cần khẩn cấp có cơ chế giải quyết, nếu không sẽ phải dừng hoạt động chạy tàu" - ông Minh cảnh báo.

Chưa hết, trước khi VNR được chuyển giao sang SCIC quản lý, Bộ GTVT dự kiến giao 2 gói thầu cho VNR và Ban quản lý dự án đường sắt liên quan đến việc bảo đảm an toàn đường sắt. Tuy nhiên, sau khi VNR được giao về SCIC, Bộ GTVT cho biết không thể giao được các gói thầu này cho VNR do không trực thuộc bộ này.

"Chúng tôi được giao quản lý, vận hành, khai thác và đảm bảo an toàn 3.059km đường sắt nhưng lại không được giao vốn để thực hiện, trong khi người khác được giao cải tạo, nâng cấp đường sắt là quá vô lý. Nhà mình ở mà người khác vào sửa theo nhu cầu của họ thì làm sao ở được", ông Minh bức xúc.

Kẹt vì cơ chế

Do Tổng công ty đường sắt Việt Nam trực thuộc Ủy ban quản lý vốn Nhà nước (SCIC) đại diện chủ sở hữu vốn nên Bộ Giao thông Vận tải (GTVT) không thể giao vốn, đặt hàng doanh nghiệp này thực hiện các hoạt động duy tu, bảo dưỡng như trước.

Chín tập đoàn, 21 TCT nhà nước đã chuyển từ các bộ, ngành về SCIC thực hiện quyền đại diện vốn chủ sở hữu nhà nước từ cách đây gần 2 năm theo quyết định của Thủ tướng. Các bộ chủ quản trước đây chỉ thực hiện quyền quản lý các hoạt động chuyên ngành.

Trước cuộc chuyển giao này, các chuyên gia kinh tế, quản trị doanh nghiệp đã có rất nhiều ý kiến xung quanh việc: cơ quan chủ quản mới thành lập, với quy mô và trình độ quản trị liệu có thể quản lý được 5 triệu tỉ đồng tiền vốn Nhà nước để tại các doanh nghiệp. Mà các doanh nghiệp này đều là các doanh nghiệp “đầu tàu” ở các lĩnh vực quan trọng, có quy mô lớn, chuyên thực hiện các dự án phức tạp.

Đúng như dự đoán, cuối năm 2019, SCIC đã phải đề xuất phương án giao các dự án lớn của nhiều doanh nghiệp như Tổng công ty đầu tư phát triển đường cao tốc (VEC), Tập đoàn điện lực (EVN) về cơ chế cũ: giao lại cho các bộ chủ quản trước đây là Bộ GTVT và Bộ Công Thương chịu trách nhiệm phê duyệt vì các quy định pháp luật hiện hành.

Sự rắc rối của mô hình SCIC làm chậm hoạt động đầu tư của các doanh nghiệp không chỉ dừng lại ở đó.

Hôm 17/2, Thủ tướng đã yêu cầu Bộ GTVT và SCIC đánh giá toàn diện đề xuất điều chuyển TCT đường sắt Việt Nam từ Ủy ban về lại Bộ GTVT. Đề xuất này xuất pháp từ ý kiến đề xuất của các chuyên gia kinh tế và đại biểu Quốc hội - văn bản của Văn phòng Chính phủ hôm 17/2 cho biết.

Thủ tướng yêu cầu Bộ GTVT và ủy ban đánh giá ưu nhược điểm của phương án điều chuyển và báo cáo Thủ tướng sắp xếp vào đầu tháng 3/2020.

Với yêu cầu khá gấp của Thủ tướng (yêu cầu báo cáo vào đầu tháng 3) cho thấy, sự chuyển đổi cơ quan quản lý (nếu có) là việc khá cấp bách.

Nguyên nhân nào dẫn đến đề xuất chuyển đổi ngược lại quyết định cách đây chưa đầy 2 năm là tách bạch quyền đại diện vốn chủ sở hữu và quyền quản lý nhà nước?

VNR là một trong 5 doanh nghiệp lớn thuộc bộ nhưng có nhiều nét đặc thù khi vừa tiến hành các hoạt động kinh doanh vận tải hàng khách, hàng hóa bằng đường sắt, vừa hoạt động như một doanh nghiệp công ích được giao quản lý, khai thác sử dụng vốn, tài sản kết cấu hạ tầng đường sắt cả nước và bảo trì hệ thống này hàng năm.

Trước đây, dưới thời Bộ GTVT quản lý, tổng công ty vẫn được Nhà nước giao dự toán hàng năm (cỡ 2.800-3.000 tỉ đồng/năm) để duy tu, bảo dưỡng hạ tầng đường sắt. Doanh nghiệp này lại đặt hàng 20 công ty con là các công ty cổ phần thực hiện nhiệm vụ này (cho đến hết năm 2019, theo Nghị quyết của Quốc hội).

Tuy nhiên, đầu năm 2020, Bộ GTVT không thể giao dự toán cho TCT được nữa vì vướng điều 49 của Luật Ngân sách nhà nước (Bộ chỉ giao dự toán và đặt hàng các doanh nghiệp thuộc bộ). Trong khi VNR không phải là doanh nghiệp thuộc bộ nữa. Như vậy, dự toán chừng 2.800 tỷ đồng để duy tu hạ tầng đường sắt bị “treo” lại.