Ứng phó với thiên tai phức tạp, dị thường năm 2022

Hôm nay (25/4), tại trụ sở Chính phủ, Phó Thủ tướng Lê Văn Thành, Trưởng Ban Chỉ đạo quốc gia về Phòng, chống thiên tai (PCTT), Chủ tịch Uỷ ban quốc gia Ứng phó sự cố thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn (TKCN) chủ trì Hội nghị toàn quốc về công tác PCTT và TKCN năm 2022.

Thiên tai diễn biến phức tạp, dị thường ngay những tháng đầu năm 2022

Phát biểu khai mạc Hội nghị, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Minh Hoan, Phó Trưởng ban thường trực cho biết, năm 2021, "mặc dù các quốc gia đã rất nỗ lực phòng, chống song thiên tai đã làm 16.000 người chết, mất tích, tổng thiệt về kinh tế trên 340 tỷ USD và tác động đến mọi mặt của đơi sống, kinh tế-xã hội của nhiều quốc gia, khu vực".

Với sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, cộng đồng, doanh nghiệp, đặc biệt là chính quyền cơ sở, công tác phòng, chống thiên tai đã đạt được nhiều kết quả, giảm thiểu thiệt hại ở mức thấp nhất về người và tài sản trong năm 2021 (108 người chết, mất tích; thiệt hại vật chất 5.200 tỷ đồng), thiệt hại thấp nhất trong những năm gần đây.

Bộ trưởng Lê Minh Hoan nêu rõ, Hội nghị sẽ đề ra nhiệm vụ, giải pháp trong thời gian tới một cách cụ thể, sát thực và hiệu quả nhằm giảm thiểu thiệt hại về người, tài sản, môi trường sống, ổn định sản xuất kinh doanh - Ảnh: VGP/Đức Tuân

Bộ trưởng Lê Minh Hoan cho biết, thiên tai tuy không diễn ra dồn dập và khốc liệt như năm 2020, nhưng vẫn diễn biến phức tạp, bất thường ngay trong những tháng đầu năm 2022 với mưa lũ lớn trái mùa kèm theo dông lốc trên diện rộng cuối tháng 3 đầu tháng 4 tại các tỉnh miền Trung; rét lịch sử cuối tháng 2 ở khu vực miền núi phía bắc; động đất gia tăng cả về cường độ và tần suất tại huyện Kon Plong, tỉnh Kon Tum; bên cạnh ảnh hưởng của dịch COVID-19 tác động không nhỏ đến các hoạt động phòng chống thiên tai.

Bộ trưởng Lê Minh Hoan nêu rõ, Hội nghị sẽ nhìn nhận, đánh giá lại tình hình thiên tai, kết quả đã đạt được, những tồn tại, hạn chế, bài học kinh nghiệm trong công tác phòng, chống năm 2021 và những tháng đầu năm 2022, từ đó đề ra nhiệm vụ, giải pháp trong thời gian tới một cách cụ thể, sát thực và hiệu quả nhằm giảm thiểu thiệt hại về người, tài sản, môi trường sống, ổn định sản xuất kinh doanh, góp phần phát triển bền vững đất nước.

Trình bày báo cáo tóm tắt tại Hội nghị, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Hoàng Hiệp, Phó Trưởng ban cho biết thêm, những tháng đầu năm 2022, thiên tai tại nước ta đã cho thấy những diễn biến phức tạp, dị thường, điển hình như đợt rét đậm, rét hại kéo dài từ ngày 19-24/2/2022 tại các tỉnh miền Bắc đã khiến nhiệt độ giảm sâu, có nơi nhiệt độ thấp nhất xuống dưới 0 độ C như tại Mẫu Sơn (Lạng Sơn) nhiệt độ xuống tới -1,4 độ C. Đây là đợt không khí lạnh mạnh nhất trong 40 năm so với cùng thời kỳ. Đặc biệt là đợt mưa lũ lớn bất thường, trái quy luật ngay giữa mùa khô, kèm theo dông lốc, sóng lớn từ ngày 30/3-2/4 tại các tỉnh từ Quảng Bình đến Khánh Hòa với tổng lượng mưa từ 200-600 mm, trong đó có nơi mưa đặc biệt lớn như tại Khe Tre (Thừa Thiên Huế) 835 mm (là đợt mưa là kỷ lục trong 60 năm so với cùng thời kỳ).

Hội nghị được kết nối tới 63 điểm cầu UBND tỉnh, thành phố và 701 điểm cầu quận, huyện trên cả nước với hơn 19.000 người dự - Ảnh: VGP/Đức Tuân

Theo nhận định của Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia, năm 2022 có khả năng xuất hiện bão mạnh trái quy luật với khoảng 10-12 cơn bão và áp thấp nhiệt đới hoạt động trên khu vực biển Đông. Lượng mưa trong năm có xu hướng gia tăng trên phạm vi toàn quốc, khả năng cao xảy ra hiện tượng mưa cực đoan.

Qua diễn biến thiên tai từ đầu năm đến nay, có thể thấy, thiên tai năm 2022 sẽ tiếp tục diễn biến hết sức phức tạp và dị thường.

Sự dị thường của thời tiết đã được thể hiện ngay trong đợt mưa lũ lớn trái quy luật ngay giữa mùa khô, kèm theo dông lốc, sóng lớn tại các tỉnh từ Quảng Bình đến Khánh Hòa từ ngày 30/3-2/4 vừa qua. Tổng thiệt hại do thiên tai gây ra từ đầu năm đến nay ước tính lên tới 2.400 tỷ đồng (gần bằng 1/2 thiệt hại về kinh tế do thiên tai gây ra năm 2021).

Bên cạnh đánh giá toàn diện công tác PCTT năm 2021, Hội nghị sẽ thảo luận các nhiệm vụ trọng tâm đối với công tác PCTT năm 2022, nhằm tạo ra bước chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức và hành động của các cấp ủy Đảng, chính quyền, đặc biệt là người đứng đầu cũng như người dân, cộng đồng; xác định công tác phòng, chống thiên tai là nhiệm vụ quan trọng, cấp bách, thường xuyên của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội.

Sửa quy chế vận hành liên hồ chứa

Nằm ở hạ nguồn của sông Ba, đại diện tỉnh Phú Yên phản ánh, số lượng trạm quan trắc trên lưu vực sông còn ít. "Do đó, cần tăng số lượng trạm quan trắc ở thượng lưu sông Ba để tăng khả năng dự báo", ông Trần Hữu Thế, Chủ tịch UBND tỉnh Phú Yên nói. Cần có công nghệ tính toán dự báo lũ đến các trạm quan trắc cũng như các hồ chứa từ lượng mưa đo được hoặc từ lượng mưa dự báo và điều hành xả lũ ngay, không chờ đến khi lũ đã tập trung mới điều hành xả lũ.

Đại diện Bộ Công Thương cho biết, Bộ Công Thương yêu cầu các chủ đập thủy điện tổ chức quan trắc, thu thập thông tin khí tượng thủy văn để chủ động báo cáo cấp có thẩm quyền; tham gia cắt/giảm/làm chậm lũ, bảo đảm an toàn cho công trình và vùng hạ du.

Đối với các hồ khu vực tỉnh Phú Yên trên lưu vực sông Ba, các hồ đã thực hiện giảm lưu lượng xả, mực nước hồ lớn hơn mực nước dâng bình thường nhưng thấp hơn mực nước lũ thiết kế. Hiện nay, việc vận hành, điều tiết lũ của các hồ chứa vẫn bảo đảm an toàn.

Tuy nhiên, trong quá trình triển khai công tác chỉ đạo, điều hành, Bộ Công Thương nhận thấy phát sinh nhiều khó khăn, bất cập. Cụ thể, một số nội dung quy định về quản lý an toàn đập, hồ chưa thủy điện tại Nghị định số 114/2018/NĐ-CP đến nay đã bộc lộ những bất cập, cần phải sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với tình hình thực tế.

Một số nội dung quy định trong Quy trình vận hành liên hồ chứa rất khó triển khai thực hiện, không bảo đảm được các mục tiêu về an ninh năng lượng, an ninh nguồn nước và kém hiệu quả trong sử dụng tài nguyên nước quốc gia.

Theo ông Trần Hồng Thái, Tổng cục trưởng Tổng cục Khí tượng Thủy văn, với việc vận hành theo quy trình vận hành liên hồ chứa, trong các năm vừa qua, các hồ trong quy trình đã tham gia cắt giảm đỉnh lũ từ 30-98% tùy từng cơn lũ, cắt giảm tổng lượng lũ từ 30-80% tổng lượng lũ (một số cơn lũ cắt được 85-92%).

"Bộ TN&MT đang tiếp tục rà soát, dự kiến trước mắt sẽ trình Thủ tướng Chính phủ xem xét ban hành một quyết định điều chỉnh chung, trong đó sẽ sửa đổi một số điều của các quy trình vận hành liên hồ trên một số lưu vực sông để giải quyết một số vấn đề còn tồn tại, bất cập chung của các quy trình, đặc biệt là bổ sung cơ chế phối hợp vận hành, cung cấp thông tin, dữ liệu...", ông Trần Hồng Thái nói.

Bà Caitlin Wiesen, quyền điều phối viên Liên Hợp Quốc tại Việt Nam, Trưởng Đại diện UNDP kiến nghị, "chúng ta cần tăng cường áp dụng công nghệ thông tin và trí tuệ nhân tạo (AI) để hệ thống quản lý thông tin nhanh nhạy hơn". Đại diện UNDP cam kết "sẽ tiếp tục giúp tăng cường năng lực quốc gia và cấp tỉnh trong việc ứng dụng khoa học và công nghệ để cung cấp dữ liệu kịp thời và chất lượng cho việc ra quyết định nhanh chóng và hiệu quả trong quả lý rủi ro thiên tai ở Việt Nam".

Ảnh: VGP/Đức Tuân

Kết luận Hội nghị, đánh giá về công tác phòng chống thiên tai, tìm kiếm cứu nạn, Phó Thủ tướng Lê Văn Thành cho rằng, năm 2021, những thiệt hại do thiên tai gây ra giảm đáng kể so với năm 2020. Số người chết, mất tích do thiên tai là 108 người, giảm 70% so với năm 2020. Thiệt hại về tài sản 5.200 tỷ đồng, giảm 87% so với năm 2020. "Đây là năm thiệt hại do thiên tai gây ra thấp nhất trong hàng chục năm vừa qua", Phó Thủ tướng nói.

Trung bình trong 20 năm qua, ở nước ta mỗi năm thiên tai làm trên 300 người chết, thiệt hại về kinh tế từ 45-50 nghìn tỷ đồng. Riêng năm 2017 thiệt hại gần 60.000 tỷ đồng.

Nói về nguyên nhân, Phó Thủ tướng chỉ rõ, nguyên nhân khách quan là sự may mắn của năm 2021, số cơn bão, sự cố thiên tai ít hơn, mức độ nhẹ hơn so với các năm trước. Nguyên nhân chủ quan, là sự lãnh đạo, chỉ đạo sát sao của Chính phủ, Thường trực Ban Chỉ đạo quốc gia về Phòng, chống thiên tai, Ủy ban quốc gia Ứng phó sự cố thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn; các bộ, ngành, cơ quan Trung ương, lực lượng vũ trang, đặc biệt là sự vào cuộc tích cực của các địa phương và toàn hệ thống chính trị cơ sở.

Bên cạnh đó, có vai trò rất tích cực của các tổ chức quốc tế, trách nhiệm của các cơ quan thông tấn, báo chí trong việc thông tin cảnh báo, tuyên truyền kịp thời. Đặc biệt quan trọng là sự cố gắng, tinh thần tự giác của các tầng lớp nhân dân trong thực hiện nhiệm vụ phòng, chống thiên tai.

Bên cạnh những kết quả rất quan trọng đã đạt được, Phó Thủ tướng đã nêu rõ một số tồn tại lớn cần quan tâm trong giai đoạn tới. Đó là công tác dự báo thiên tai tuy đã có nhiều cố gắng nhưng chưa thực sự đáp ứng yêu cầu, chất lượng các bản tin dự báo cần tiếp tục được nâng cao hơn nữa.

"Đợt mưa lũ trái quy luật ngay trong thời gian mùa khô ở các tỉnh Nam Trung Bộ vừa qua, nếu chúng ta có thể dự báo, cảnh báo sớm hơn, chính xác hơn, chắc chắn thiệt hại về tài sản của nhân dân đã được giảm nhẹ hơn", Phó Thủ tướng nói.

Công tác hỗ trợ, triển khai khắc phục hậu quả thiên tai còn bất cập, thủ tục rườm rà gây chậm trễ, chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn đặt ra.

Công tác vận hành liên hồ chứa trên các hệ thống sông, đặc biệt tại khu vực miền Trung và Tây Nguyên còn có những tồn tại, bất cập. Sự phối hợp, thông tin giữa các địa phương thượng nguồn với hạ nguồn, giữa cấp tỉnh với cấp huyện, cấp xã, giữa chủ hồ, đơn vị quản lý vận hành hồ với chính quyền địa phương chưa tốt.

Việc chấp hành quy định vận hành liên hồ chứa chưa nghiêm; việc thông báo cho chính quyền địa phương, người dân khi xả lũ ở một số hồ chứa chưa kịp thời, đúng quy định hoặc hình thức thông báo chưa phù hợp, kịp thời dẫn đến bị động trong ứng phó.

Phó Thủ tướng lấy ví dụ, nhiều trường hợp ngay trong mưa lũ, người dân vẫn đi đánh cá, vớt củi hay đi qua ngầm, tràn, rất dễ xảy ra tai nạn. Hầu hết các trường hợp thiệt mạng trong đợt mưa lũ lớn cuối tháng 11, đầu tháng 12/2021 đều là do tai nạn, bị lũ cuốn trôi.

Hội nghị được kết nối tới 63 điểm cầu UBND tỉnh, thành phố và 701 điểm cầu quận, huyện trên cả nước với hơn 19.000 người dự - Ảnh: VGP/Đức Tuân

Chất lượng công tác dự báo là yếu tố quyết định

Định hướng nhiệm vụ thời gian tới, Phó Thủ tướng nêu rõ, "chúng ta phải xác định nhiệm vụ phòng, chống thiên tai trong năm 2022 và những năm tiếp theo sẽ là rất phức tạp, nặng nề, đòi hỏi trách nhiệm, nỗ lực rất lớn của cả hệ thống chính trị từ Trung ương đến cơ sở, các lực lượng vũ trang và của mỗi người dân".

Với tinh thần đó, Phó Thủ tướng đề nghị các bộ, ngành, địa phương cần tập trung 6 nhóm nhiệm vụ cụ thể.

"Trước hết, phải đổi mới, nâng cao năng lực công tác theo dõi, giám sát, dự báo, cảnh báo thiên tai", Phó Thủ tướng nhấn mạnh. Chất lượng công tác dự báo là yếu tố quyết định, là cơ sở cho công tác chỉ đạo, điều hành ứng phó thiên tai một cách chủ động, từ sớm, từ xa. Đây là công việc rất khó, đòi hỏi tinh thần trách nhiệm của đội ngũ và nguồn lực đầu tư lớn.

"Ngày 21/4/2022, tôi đã ký ban hành Kế hoạch thực hiện Chỉ thị của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác khí tượng thủy văn đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, trong đó ưu tiên đầu tư công nghệ quan trắc, dự báo, cảnh báo khí tượng thủy văn theo hướng hiện đại, đồng bộ, tự động hóa, tích hợp đa mục tiêu, đặc biệt là dự báo mưa, lũ, khí tượng thủy văn biển. Yêu cầu Bộ TN&MT chủ trì, phối hợp cùng với các bộ, ngành Trung ương triển khai thực hiện nghiêm túc, có hiệu quả", Phó Thủ tướng nêu rõ.

Bên cạnh đó, cần sớm hoàn thành việc xây dựng bản đồ phân vùng rủi ro thiên tai. Triển khai hiệu quả Chiến lược phát triển ngành khí tượng thủy văn đến năm 2030, tầm nhìn 2045.

Thứ hai, với phương châm phòng là chính, chỉ đạo từ sớm, từ xa, Phó Thủ tướng đề nghị cần triển khai ngay công tác kiểm tra, rà soát phương án, kế hoạch phòng, chống thiên tai trên cả nước.

Đây là nhiệm vụ hết sức cần thiết, quan trọng, góp phần bảo đảm an toàn, giảm rủi ro khi xảy ra thiên tai. Ngay sau hội nghị này, Ban Chỉ đạo quốc gia về Phòng, chống thiên tai, Ủy ban quốc gia Ứng phó sự cố, thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành có liên quan (nhất là NN&PTNT, Công Thương, GTVT) và các địa phương để khẩn trương kiểm tra công tác chuẩn bị phòng, chống thiên tai năm 2022 để đánh giá mức độ an toàn, kịp thời phát hiện và có biện pháp khắc phục những tồn tại, sự cố, hư hỏng của công trình đê điều, hồ đập, công trình giao thông,... bảo đảm vận hành an toàn trong mùa mưa lũ.

Phó Thủ tướng Lê Văn Thành trao Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ cho các cá nhân có thành tích xuất sắc - Ảnh: VGP/Đức Tuân

Củng cố lực lượng xung kích cơ sở

Thứ ba, nâng cao chất lượng công tác tham mưu, chỉ đạo, điều hành, huy động và phối hợp lực lượng ứng phó với diễn biến thiên tai, sự cố.

Củng cố lực lượng xung kích phòng chống thiên tai tại cơ sở (lực lượng trực tiếp nhất, có trách nhiệm xử lý theo phương châm 4 tại chỗ khi xảy ra thiên tai, sự cố). Bên cạnh đó, cũng phải từng bước xây dựng một lực lượng chuyên nghiệp, hiện đại để ứng phó với các tình huống phức tạp.

Thứ tư, đẩy mạnh công tác thông tin, truyền thông, ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin, đổi mới phương pháp thông tin về thiên tai đến từng người dân trong vùng bị ảnh hưởng.

Thứ năm, quan tâm đầu tư cho phòng, chống thiên tai. "Đầu tư cho phòng, chống thiên tai là đầu tư cho phát triển bền vững", Phó Thủ tướng nói. Ưu tiên bố trí kinh phí để kịp thời khắc phục sự cố, nâng cấp đê điều, hồ đập, phòng, chống sạt lở bờ sông, bờ biển, đầu tư trang thiết bị chuyên dùng tìm kiếm cứu nạn; hỗ trợ hộ nghèo xây dựng nhà ở phòng, tránh bão lụt,...

Thứ sáu, triển khai thực hiện hiệu quả các chỉ thị, nghị quyết, chính sách, pháp luật về phòng chống thiên tai, sự cố và tìm kiếm cứu nạn. Rà soát, hoàn thiện pháp luật, xây dựng các chính sách xã hội hóa để động viên, khuyến khích sự tham gia của doanh nghiệp, người dân vào công tác phòng, chống thiên tai.

Sau hội nghị này, Phó Thủ tướng đề nghị Bộ NN&PTNT (cơ quan thường trực của Ban Chỉ đạo quốc gia về Phòng chống thiên tai) chủ trì, phối hợp với các cơ quan có liên quan khẩn trương hoàn thiện dự thảo Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ về công tác phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành ngay đầu tháng 5/2022.

"Chúng ta sẽ cùng cố gắng cao nhất với mục tiêu giảm nhẹ thiệt hại do thiên tai gây ra, phấn đấu năm 2022 thiệt hại về người, về tài sản thấp hơn năm 2021", Phó Thủ tướng nhấn mạnh.