Xuất khẩu sầu riêng bền vững: Trách nhiệm xây dựng ngành hàng gắn với quan hệ hợp tác

Xuất khẩu sầu riêng tăng mạnh khiến giá mặt hàng này lên mức cao kỷ lục.

Tăng cường sự gắn kết

Nhu cầu thị trường lớn, nên giá sầu riêng liên tục tăng cao là điều dễ hiểu. Các thương lái tranh mua, ai trả giá cao hơn bà con sẽ bán, dẫn đến việc nông dân bẻ kèo hợp đồng với doanh nghiệp thu mua, khiến chuỗi liên kết bị đứt gãy. Khi đó, doanh nghiệp ôm lỗ, còn bà con nông dân sẽ chịu vào những năm sau.

Dù là thành viên của hợp tác xã có liên kết từ đầu với doanh nghiệp uy tín trong sản xuất và thu mua sầu riêng, nhưng sau khi cân nhắc hơn thiệt, ông Thuận (xã Ea Bhốk, huyện Cư Kuin, Đắk Lắk) đã chọn bán sầu cho thương lái.

"Cái chuyện chăm bón thì mình không cần đến hợp tác xã hướng dẫn mình, nhưng mà đến lúc mua bán thì phải có hợp tác xã đến vườn. Tuy nhiên đến ngày, đến tháng không thấy ai", ông Nguyễn Văn Thuận, xã Ea Bhốk, huyện Cư Kuin, chia sẻ.

Theo nông dân trồng sầu riêng, thương lái thường đến tận vườn trước thời điểm thu hoạch 2 - 3 tháng và chốt giá sớm. Trong khi đó những doanh nghiệp có sự liên kết ngay từ đầu với nông dân, hợp tác xã lại đến rất muộn, trước thời điểm thu hoạch nửa tháng mới thẩm định chất lượng quả và chốt giá. Do vậy nông dân cảm thấy không yên tâm và thường đổ xô đi bán cho thương lái.

Hợp tác xã là cầu nối liên kết giữa nông dân và doanh nghiệp trong việc thu mua sản phẩm. Tuy nhiên không ít hợp tác xã đang rơi vào tình trạng bị chính thành viên của mình quay lưng.

"Bà con có tâm lý lợi nhuận, nên khi xúc tiến thu mua, bà con muốn bán sớm cho an toàn. Bà con bán cho các thương lái nên không xây dựng được chuỗi giá trị đối với hợp tác xã với doanh nghiệp", ông Nguyễn An Thạnh, Phó Giám đốc Hợp tác xã Vạn Xuân, huyện Cư Kuin, Đắk Lắk, cho biết.

Hợp tác xã là cầu nối liên kết giữa nông dân và doanh nghiệp trong việc thu mua sản phẩm. 

Theo các doanh nghiệp, khi ký kết hợp đồng với nước xuất khẩu phải tuân thủ nhiều yếu tố, trong đó sản lượng phải đủ lớn, đặc biệt là chất lượng phải đảm bảo. Do vậy, khâu thu mua theo quy trình với nông dân sẽ mất thời gian hơn. Điều này không đáp ứng được nhu cầu muốn mua nhanh bán nhanh của nông dân. Nếu bà con chọn thương lái là kênh mua bán chính, rủi ro là khó tránh khỏi, bởi những biến động thị trường, nông dân không thể lường hết được.

Chuyển từ quan hệ thuận mua vừa bán sang quan hệ hợp tác

Việc nông dân chọn bán sầu riêng khi giá cao cho thương lái đã gây nhiều lo lắng cho doanh nghiệp xuất khẩu. Chỉ đến khi giá sầu riêng giảm, nông dân lại tìm đến doanh nghiệp. Trong bối cảnh này, việc tăng cường sự gắn kết giữa người dân, hợp tác xã và doanh nghiệp được xem là giải pháp tối ưu để giữ ổn định và giúp ngành sầu riêng phát triển bền vững.

Với hơn 1 hecta sầu riêng, năm nay gia đình ông Phạm Viết Ngọc (xã Ea Yông, huyện Krông Pắc, Đắk Lắk) thu về hơn 40 tấn quả. Ông cho biết, nhiều thương lái đến tận vườn thu mua với giá khá cao từ đầu vụ. Tuy nhiên, ông vẫn quyết định chốt giá thu mua với hợp tác xã. Bởi theo kinh nghiệm nhiều năm, việc bán cho hợp tác xã sẽ ổn định hơn rất nhiều.

"Thị trường xuống thì hợp tác xã không bớt, nếu lên thì họ cho. Nếu bán ở vựa ngoài, thị trường trôi nổi. Trường hợp xuống giá thì rất nguy hiểm, có thể bị bớt mất mấy chục giá, rủi ro nhiều hơn", ông Phạm Viết Ngọc, xã Ea Yông, huyện Krông Pắc, Đắk Lắk, cho hay.

Để việc liên kết tiêu thụ, xuất khẩu sầu riêng bền vững, các doanh nghiệp xuất khẩu sầu riêng cần chuyển từ quan hệ thuận mua vừa bán sang quan hệ hợp tác, tạo niềm tin bằng cách phối hợp với các hợp tác xã từ khâu chọn giống, chăm sóc đến thu mua, bao tiêu sản phẩm.

Theo thống kê, hiện tỉnh Đắk Lắk có khoảng 22.000 hecta sầu riêng, trong đó có trên 40% đã cho thu hoạch. Trong các năm tới, diện tích này có thể tăng thêm, vì vậy rất cần các giải pháp liên kết trong sản xuất. Có như vậy mới kiểm soát được thị trường và phát triển bền vững ngành hàng sầu riêng, đem lại giá trị kinh tế bền vững cho nông dân.

Trách nhiệm xây dựng ngành hàng

Tại tỉnh Đắk Lắk, thời gian qua sầu riêng loạn giá, có lúc lên tới 90.000 đồng/kg, nay lại giảm chỉ còn một nửa, khiến nhiều thương lái bỏ cọc, bẻ cọc, nông dân xót xa vì vườn cây chín rụng. Trước tình trạng này, Hiệp hội sầu riêng Đắk Lắk đã có văn bản gửi các thành viên kêu gọi cộng đồng trách nhiệm xây dựng ngành hàng sầu riêng phát triển bền. vững.

Theo Hiệp hội sầu riêng Đắk Lắk, đến thời điểm này, sầu riêng của tỉnh đã thu hoạch và tiêu thụ được trên 70% sản lượng. Có thể đánh giá, vụ sầu riêng năm nay được mùa được giá, đem lại nguồn thu nhập, lợi nhuận cao cho bà con nông dân. Tuy nhiên, bên cạnh niềm vui là mặt trái của ngành hàng khi là tăng giá quá nóng, mất kiểm soát, hiện tượng tranh mua tranh bán, cò giá, loạn giá khiến những doanh nghiệp làm ăn chân chính gặp khó khăn. Có thời điểm sầu riêng được đẩy giá lên cao hơn từ 20.000-30.000/kg so với giá thực mua.

Hiện nay, giá sầu riêng quay đầu giảm, nhiều doanh nghiệp thua lỗ do chấp nhận trách nhiệm theo hợp đồng đối với đối tác, vì uy tín, vì thương hiệu sầu riêng Việt Nam. Có doanh nghiệp đứng trước nguy cơ phá sản đành neo vườn, bỏ cọc, bẻ cọc.

Ông Vũ Đức Côn, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Chủ tịch Hiệp hội Sầu riêng tỉnh Đắk Lắk cho rằng, nếu các thành viên hiệp hội và cộng đồng không nhìn nhận thấu đáo, thiếu trách nhiệm trong xây dựng ngành hàng sầu riêng phát triển bền vững thì nguy cơ rất lớn từ loạn giá, bỏ cọc, bẻ cọc sẽ tiếp tục diễn ra. Điều này ảnh hưởng rất lớn tới uy tín và thương hiệu của ngành hàng sầu riêng Việt Nam nói chung và sầu riêng Đắk Lắk nói riêng.

Với vai trò điều phối, kết nối các mắt xích trong chuỗi giá trị ngành hàng, Hiệp hội sầu riêng Đắk Lắk khuyến nghị và kêu gọi bà con nông dân, trong thời điểm này, cùng doanh nghiệp thoả thuận, thống nhất giá mua hợp lý nhằm hỗ trợ chia sẻ một phần khó khăn, rủi ro cho doanh nghiệp.

Ông Vũ Đức Côn cho biết: "Hiệp hội sầu riêng có đợt tuyên truyền, vận động khuyến cáo người dân, doanh nghiệp bình tĩnh ngồi lại với nhau chia sẻ thông tin, chia sẻ lợi nhuận để cùng nhau tiêu thụ khoảng 30% sản lượng sầu riêng cuối vụ tốt nhất để mang thắng lợi toàn diện của vụ sầu riêng 2023”.