Nuôi cá chép ruộng, nét văn hóa đặc sắc của người Tày ở Mậu Duệ

Mậu Duệ là một trong những địa phương có diện tích đất trồng lúa nhiều nhất huyện Yên Minh (Hà Giang). Ở những thôn vùng thấp như: Cốc Cai, Nà Bưa, Nà Ngoa, Pắc Luy… có nguồn nước dồi dào để sản xuất lúa 2 vụ/năm, đem lại năng suất cao, đảm bảo lương thực cho người dân. Thế nhưng, điều khiến người dân nơi đây cảm thấy phấn khởi nhất, có lẽ là vụ lúa Mùa (từ tháng 7 – 10) bởi, không chỉ được thu hoạch lúa mà người dân nơi đây còn thu được rất nhiều cá chép nuôi trong ruộng. 

Cá chép ruộng là một trong những món ăn mang ý nghĩa quan trọng và không thể thiếu trên mỗi mâm cỗ của người Tày nơi đây; ngoài ra, thi bắt cá chép ở ruộng cũng là một hoạt động có trong các trò chơi dân gian trong ngày Tết Cá (9/9 Âm lịch) hàng năm của người Tày ở Mậu Duệ.

Người dân thôn Cốc Cai bắt cá chép ruộng.

Anh Nguyễn Văn Cường, Bí thư Chi bộ thôn Cốc Cai chia sẻ, “từ xa xưa, người Tày trên địa bàn xã đã nghĩ ra cách tận dụng nguồn nước dồi dào và thời tiết ấm trong vụ mùa để thả cá chép vào ruộng lúa nuôi. Vừa tận dụng được nguồn nước ra vào thường xuyên vừa tận dụng thời gian cây lúa trổ đòng, phấn hoa rụng xuống cung cấp thức ăn cho cá. Đồng thời cá chép còn giúp hạn chế các loài gây hại như ốc bươu vàng... Vì vậy, sau 3 tháng trồng lúa, cá chép nuôi trong ruộng rất béo và chắc thịt. Lâu dần đây trở thành bản sắc văn hóa của người dân. Từ xa xưa, các cụ trong làng đã chọn ngày 9/9 Âm lịch hàng năm là ngày Tết Cá.

Theo truyền thống của người Tày ở Mậu Duệ, trong ngày Tết Cá, các gia đình phải dâng lên thần linh, Tổ tiên mâm cỗ có những món ăn chế biến từ cá chép ruộng như: Cá rán, cá nướng than hoa, cá nấu canh măng chua, Bánh trưng nhân cá, cá nướng ống lam… Trẻ em trong xã thì chọn những con cá to, khỏe nhất bắt được ở ruộng của gia đình mình để thi đua cá với nhau. Mỗi con cá được buộc một chiếc phao vào vây lưng và té nước đuổi bơi ngược dòng suối, con cá nào đến đích trước người chơi sẽ thắng cuộc…”.

Phần thi đua cá thu hút đông đảo người dân và du khách trải nghiệm

Không chỉ người Tày ở Mậu Duệ mới nuôi cá chép ruộng. Theo thông tin từ Phòng Nông nghiệp và PTNT huyện Yên Minh, người Dao, Giấy, Xuồng các địa phương khác trên địa bàn huyện trồng nhiều lúa nước như: Na Khê, Đông Minh, Mậu Long, Ngọc Long, Du Già, Du Tiến, Lao Và Chải, thị trấn Yên Minh… đều có hộ nuôi cá chép ruộng. Để khuyến khích người dân phát triển mô hình nuôi cá chép ruộng, năm 2019, huyện sử dụng nguồn kinh phí từ Chương trình mục tiêu Quốc gia giảm nghèo bền vững hỗ trợ các hộ nghèo, cận nghèo mua cá giống để thực hiện mô hình nuôi cá chép ruộng với hình thức đầu tư có thu hồi 20% sau 1 năm.

Phó Trưởng phòng Nông nghiệp và PTNT huyện Yên Minh, Nguyễn Văn Chương cho biết: Huyện đã hỗ trợ 316 hộ, với tổng kinh phí trên 700 triệu đồng. Diện tích ruộng lúa các hộ thả nuôi cá chép trên 51ha. Qua đó giúp các hộ có nguồn giống để nhân rộng diện tích nuôi, đem lại hiệu quả kinh tế cho gia đình. Hiện nay, diện tích nuôi cá chép ruộng ở các xã không chỉ được duy trì mà còn nâng lên gần 54 ha, với giá bán bình quân từ 120 – 150 nghìn đồng/kg cá chép ruộng, mang lại thu nhập thêm cho các hộ trên 10 triệu đồng/ha/năm.

Với tập quán canh tác, sản xuất lâu đời của người Tày ở Mậu Duệ và những giá trị văn hóa trong Tết Cá, năm 2016, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã cấp chứng nhận Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia Tết Cá người Tày Mậu Duệ. Cùng với diện tích trồng lúa gần 2.700ha/năm, tiềm năng và giá trị phương thức nuôi cá chép ruộng ở Yên Minh là rất lớn. Phù hợp với những định hướng phát triển nông nghiệp đặc trưng gắn với chủ trương của tỉnh bảo tồn những nét văn hóa đặc sắc các dân tộc phục vụ phát triển du lịch.

Hy vọng mô hình này tiếp tục được nhân rộng và phát triển, không chỉ mang lại thu nhập, thực phẩm cho các gia đình, thúc đẩy kinh tế - xã hội của địa phương mà còn trở thành sản phẩm du lịch trải nghiệm cho du khách trên hành trình khám phá Cao nguyên đá Đồng Văn.

(Ảnh minh hoạ)

Đến Hà Giang mùa này, du khách sẽ bị choáng ngợp bởi màu vàng óng ả của thảm lúa chín trải dài trên lớp lớp những thửa ruộng bậc thang bám theo các triền đồi mờ sương. Một vẻ đẹp mê hoặc ít nơi nào có được. Hãy một lần đến miền đất phía Tây và trải nghiệm những cung đường uốn lượn bên sườn núi, đắm chìm trong sắc vàng lúa chín, ruộng bậc thang ngút ngàn ẩn hiện giữa trời mây và khám phá những nét văn hóa đa sắc màu của đồng bào các dân tộc... Chắc chắn sẽ đem đến cho lữ khách những trải nghiệm khó quên trong hành trình khám phá mảnh đất địa đầu Tổ quốc!