Tại sao HTX nông nghiệp chưa hấp dẫn nông dân? - Bài 3: Cơ chế chính sách, giải pháp để HTX “hút” nông dân

Bài 1 - Tiêu chí cốt lõi: Hài hòa lợi ích

Bài 2: Những mô hình tiêu biểu cần nhân rộng

Tại Diễn đàn, nhiều ý kiến hiến kế các giải pháp tháo gỡ khó khăn, nhất là thu hút nguồn lực, tăng cường thu hút thành viên, nâng cao hiệu quả hoạt động và nhiều đề xuất về chính sách hỗ trợ được nêu lên.

Thời gian qua, với sự quan tâm của các cấp, các ngành, khu vực KTTT, HTX có chuyển biến tích cực cả về chất và lượng. 

Tuy nhiên, để KTTT, HTX phát triển bền vững, góp phần quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội, cần có cơ chế, chính sách, giải pháp để tạo sự đột phá, khơi thông điểm nghẽn, phát huy tốt hơn nữa tiềm năng, lợi thế. Từ đó, thu hút nông dân tham gia HTX.

Xây dựng thương hiệu cho HTX

Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, đến năm 2023, cả nước có hơn 31.700 HTX, 158 liên hiệp HTX và 73.000 tổ hợp tác. Năm 2022, doanh thu bình quân của các HTX đạt gần 3,6 tỷ đồng/năm, tăng 35% so với năm 2021; lãi bình quân khoảng 366 triệu đồng/năm, tăng 71% so với năm 2021; thu nhập bình quân của lao động thường xuyên trong HTX năm 2022 là 56 triệu đồng/người/năm…

Trong 20 năm qua, hành lang pháp lý chung và các cơ chế, chính sách hỗ trợ KTTT đã được quan tâm xây dựng, hoàn thiện phù hợp với từng giai đoạn phát triển. Trong đó có các chính sách đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực; xúc tiến thương mại; ứng dụng khoa học, kỹ thuật, công nghệ; hỗ trợ về đầu tư phát triển hạ tầng; chính sách giao đất, cho thuê đất; chính sách về tín dụng; hỗ trợ chế biến sản phẩm…

Có thể khẳng định, KTTT, HTX đang đóng vai trò quan trọng trong phát triển nền nông nghiệp hiện đại. Ông Lê Đức Thịnh, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp và PTNT), cho rằng, KTTT, HTX đang đóng góp tích cực vào phát triển ngành nông nghiệp. Minh chứng rõ nhất là chất lượng, số lượng nông sản hàng hóa của Việt Nam thời gian qua đã được nâng lên, đáp ứng các tiêu chí xuất khẩu của nhiều thị trường quốc tế. Thông qua HTX, doanh nghiệp cũng có những cơ hội đầu tư, phát triển sản xuất kinh doanh và cạnh tranh trên thị trường. Nhiều HTX cũng đã xây dựng được những vùng nguyên liệu đạt chất lượng, với những nông sản có thương hiệu trên thị trường.

Tuy nhiên, khu vực KTTT, HTX phát triển chưa tương xứng với tiềm năng, không gian, dư địa và mục tiêu, yêu cầu từ chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; tốc độ tăng trưởng, tỉ trọng đóng góp của khu vực KTTT vào GDP còn thấp và có xu hướng giảm; năng lực sản xuất kinh doanh còn hạn chế, chưa có nhiều HTX thật sự hiệu quả, có khả năng lan tỏa; còn một số HTX được thành lập mang tính hình thức, trông chờ hỗ trợ từ Nhà nước.

Mới đây, thăm HTX Phú Mỹ Châu (Châu Thành - Trà Vinh) và một số mô hình HTX khác tại địa phương, như mô hình lúa – tôm, cơ sở thủ công mỹ nghệ, khu du lịch nông thôn… Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và PTNT Lê Minh Hoan nhấn mạnh, cần xây dựng thương hiệu cho HTX, làm sao mỗi nhà, mỗi thành viên đều có bảng thông tin về HTX của mình để cùng đồng hành.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và PTNT Lê Minh Hoan cùng các thành viên trong đoàn công tác thăm mô hình sản xuất măng tre lục trúc của HTX Măng lục trúc Lâm Sinh Ngọc Châu (xã Cao Xá, Tân Yên, Bắc Giang).

Theo Bộ trưởng Lê Minh Hoan, kinh tế tuần hoàn là con đường đi, nhưng nhiều HTX còn lúng túng và chỉ loay hoay vào mùa vụ. Do đó, cần xây dựng thương hiệu cho HTX, làm sao mỗi nhà, mỗi thành viên HTX đều có bảng thông tin về HTX của mình để cùng đồng hành.

Bộ trưởng Lê Minh Hoan lưu ý, thời gian tới, Trà Vinh cần quan tâm, hỗ trợ các thành viên HTX thay đổi tư duy, có cách nghĩ và cách làm mới; hợp tác liên kết, tận dụng không gian kinh tế để từng HTX trở thành một cộng đồng; phát triển nhiều loại hình dịch vụ để nâng cao giá trị, thu hút doanh nghiệp đến đầu tư, hợp tác... Từ đó nâng cao mức sống của người nông dân.

Còn trong chuyến thăm và làm việc tại huyên Tân Yên (Bắc Giang) sau khi trao đổi với các chủ thể HTX và chính quyền địa phương về tình hình sản xuất của các mô hình, Bộ trưởng Lê Minh Hoan đánh giá cao tâm huyết của các chủ HTX trong việc đầu tư bài bản, ứng dụng công nghệ cao, quy trình sản xuất các sản phẩm nông sản. Bộ trưởng cho rằng, việc triển khai mô hình sản xuất theo hướng hữu cơ hiện đại gắn với phát triển tiềm năng thế mạnh của địa phương là rất cần thiết, từ đó tiếp tục nhân rộng để triển khai và để người dân thấy được hiệu quả của canh tác theo hướng hữu cơ.

Chính quyền địa phương phải tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền đến bà con nông dân để nâng cao nhận thức, không chỉ dừng ở việc phát triển sản xuất nông nghiệp mà phải là phát triển kinh tế nông nghiệp. Có như vậy, mới thu hút nông dân tham gia vào HTX.

Bộ trưởng Lê Minh Hoan đề nghị tỉnh Bắc Giang cần tiếp tục hướng dẫn người dân xây dựng thương hiệu cho sản phẩm; triển khai đồng bộ các giải pháp quảng bá sản phẩm; truy xuất nguồn gốc sản phẩm, liên kết đưa vào hệ thống phân phối của siêu thị; tiếp tục phát triển mô hình kết hợp với phát triển du lịch cộng đồng mang đậm bản sắc văn hóa địa phương…, góp phần thúc đẩy kinh tế - xã hội địa phương.

Tạo động lực phát triển

Luật HTX năm 2023 thể chế hóa đầy đủ 8 nhóm chính sách của Nghị quyết số 20-NQ/TW tại một chương riêng để tạo động lực thúc đẩy các tổ chức KTTT phát triển, gồm: Phát triển nguồn nhân lực, thông tin, tư vấn; đất đai; thuế, phí và lệ phí; tiếp cận vốn, bảo hiểm; ứng dụng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; tiếp cận và nghiên cứu thị trường; đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng, trang thiết bị; hỗ trợ tư vấn tài chính và đánh giá rủi ro.

Cùng với sự ra đời của Luật HTX mới, ngày 18/7/2023, Chính phủ  ban hành Nghị quyết số 106/NQ-CP về phát triển HTX nông nghiệp trong tái cơ cấu ngành Nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới. Nghị quyết số 106/NQ-CP đặt ra nhiệm vụ xây dựng bộ tiêu chí đánh giá, xếp hạng môi trường kinh doanh cấp tỉnh đối với kinh tế tập thể, HTX trong lĩnh vực nông nghiệp (gọi tắt là CGI) và Chính phủ giao Bộ Nông nghiệp và PTNT thực hiện. CGI được kỳ vọng giúp tạo ra nhiều “động lực” để thúc đẩy ngành chức năng tại các địa phương tăng cường các cơ chế chính sách và triển khai các hoạt động hỗ trợ một cách thiết thực để tạo môi trường thuận lợi cho HTX nông nghiệp phát triển. Bởi CGI được xây dựng hướng đến việc cung cấp thông tin hữu ích cho lãnh đạo các tỉnh, thành phố thực hiện cải cách môi trường thông thoáng, minh bạch, thuận lợi cho sự phát triển bền vững và hiệu quả của khu vực kinh tế tập thể và HTX nông nghiệp. Hiện, Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn đang phối hợp với Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn xây dựng CGI.

Theo ông Lê Đức Thịnh, việc xây dựng CGI rất cần thiết trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh cơ cấu lại ngành Nông nghiệp, chuyển đổi từ tư duy sản xuất nông nghiệp sang tư duy kinh tế nông nghiệp. Từ đó tạo ra bức tranh tổng thể về sự nỗ lực của chính quyền địa phương trong việc hỗ trợ hoạt động của HTX. Mặt khác, tạo cơ sở để địa phương sửa đổi hoặc tiếp tục tạo điều kiện cho hoạt động sản xuất, kinh doanh của HTX nông nghiệp.

Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Đỗ Thành Trung cho biết, theo phân công của Thủ tướng Chính phủ tại Quyết định số 857/QĐ-TTg ngày 18/7/2023, Bộ Kế hoạch và Đầu tư  chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành địa phương xây dựng hai Nghị định và hai Thông tư hướng dẫn thi hành Luật HTX 2023, trong đó, hướng dẫn chi tiết về nội dung chính sách và tiêu chí, thủ tục lựa chọn đối tượng thụ hưởng chính sách hỗ trợ phát triển của Nhà nước đối với các tổ hợp tác, HTX, liên hiệp HTX và các đối tượng liên quan; đồng thời, xây dựng Chương trình tổng thể về phát triển KTTT, HTX trên phạm vi toàn quốc để áp dụng cho giai đoạn 2026-2030.

 “Với những văn bản, chính sách mới của Đảng và Nhà nước, đặc biệt là sự quan tâm, chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, sự đoàn kết thống nhất, chung sức đồng lòng, nỗ lực của cả hệ thống chính trị, cùng sự hỗ trợ của các tổ chức quốc tế và sự cố gắng, vươn lên của cộng đồng HTX, kỳ vọng khu vực KTTT, HTX sẽ có những bước chuyển mình mạnh mẽ, phát triển bền vững và hoàn thành các mục tiêu của Nghị quyết số 20-NQ/TW”, Thứ trưởng Đỗ Thành Trung nhấn mạnh.

Đổi mới không có điểm dừng

Phát biểu tại Diễn đàn Kinh tế hợp tác, HTX năm 2024, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính yêu cầu quán triệt, bám sát chủ trương, đường lối của Đảng, nhất là các quan điểm, mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp tại Nghị quyết số 20-NQ/TW của Hội nghị Trung ương 5 khóa XIII để “Phát triển KTTT cả về số lượng và chất lượng...; có chính sách ưu tiên cho các tổ chức KTTT trong lĩnh vực nông nghiệp, gắn hoạt động sản xuất kinh doanh với chuỗi giá trị sản phẩm, ứng dụng khoa học-công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; phát triển các tổ chức KTTT gắn với phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế tri thức”.

Thủ tướng Phạm Minh Chính khảo sát mô hình nông nghiệp công nghệ cao, sản xuất lúa và làm việc với HTX Dịch vụ nông nghiệp Thắng Lợi (ấp 5, xã Mỹ Đông, huyện Tháp Mười, tỉnh Đồng Tháp). Ảnh: VGP/Nhật Bắc.

Phát triển KTTT, HTX là yêu cầu thực tiễn khách quan của sự phát triển, không thể không làm, không thể đứng ngoài cuộc; do đó, chúng ta phải đổi mới tư duy, bắt đầu từ nhận thức; có tầm nhìn xa, tổng thể; thúc đẩy đổi mới sáng tạo, huy động mọi nguồn lực, tạo động lực theo tinh thần bắt kịp, tiến cùng và vươn lên với các khu vực, thành phần kinh tế khác.

Phát triển KTTT, HTX trong giai đoạn mới là  quá trình diễn ra không ngừng nghỉ, không có điểm dừng, đòi hỏi tinh thần quyết tâm cao, nỗ lực lớn, hành động quyết liệt, hiệu quả, tránh tư tưởng hình thức, nói không đi đôi với làm; làm phải có trọng tâm, trọng điểm, dễ làm trước, khó làm sau, đi từ thấp đến cao, từ nhỏ đến lớn, từ đơn giản đến phức tạp để đem lại những kết quả thiết thực.

Chuyển đổi mô hình KTTT, HTX một cách linh hoạt, phù hợp, đạt hiệu quả cao, tiết giảm chi phí, tối ưu nguồn lực đòi hỏi sự tham gia, chung sức của cả hệ thống chính trị, HTX và người dân.

Bám sát thực tiễn, xuất phát từ thực tiễn, tôn trọng thực tiễn, lấy thực tiễn làm thước đo; đối với những vấn đề “đã chín, đã rõ”, được thực tiễn chứng minh là đúng, thực hiện có hiệu quả, được đa số đồng tình thì tiếp tục thực hiện, tiếp tục phát huy; những vấn đề chưa rõ, còn ý kiến khác nhau, chưa có quy định hoặc vượt quy định thì mạnh dạn đổi mới, làm thí điểm, vừa làm vừa rút kinh nghiệm, mở rộng dần, không cầu toàn, không nóng vội.

Thủ tướng nêu rõ, cần tiếp tục đẩy mạnh thực hiện 3 đột phá chiến lược để thúc đẩy các thành phần kinh tế phát triển, trong đó có KTTT, HTX. Thủ tướng cho rằng, phát triển, nâng cao hiệu quả hoạt động của KTTT, HTX là nhiệm vụ của cả hệ thống chính trị, là nhiệm vụ chính trị và thường xuyên của các cấp, các ngành, các địa phương. Do đó, phải dành sự lãnh đạo, chỉ đạo, cơ chế, chính sách, bố trí nguồn lực, tổ chức thực hiện phù hợp. Mặt khác, HTX có thể thành lập công ty, HTX có thể hình thành trên tất cả các lĩnh vực chứ không chỉ trong nông nghiệp hay vận tải.

Chỉ rõ những nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu, Thủ tướng yêu cầu Bộ Tài chính sớm có hướng dẫn chế độ kế toán HTX, liên hiệp HTX phù hợp; hoàn thiện các quy định về thuế phí, trong đó ưu tiên hỗ trợ phù hợp cho đối tượng HTX.

Bộ Nông nghiệp và PTNT hoàn thiện các chính sách hỗ trợ HTX nông nghiệp phù hợp với quy định của Luật HTX (sửa đổi) và theo định hướng của Chính phủ tại Nghị quyết số 106/NQ-CP về phát triển HTX nông nghiệp trong cơ cấu lại ngành nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới.

Thứ hai, xây dựng chính sách hỗ trợ KTTT, HTX phải đổi mới toàn diện theo hướng bảo đảm yêu cầu đơn giản, thông thoáng và công khai, minh bạch, thiết thực, hiệu quả và có tính kế thừa, chuyển tiếp; tránh những xáo trộn, gây khó khăn; các hỗ trợ phải theo hướng tiếp cận các nguyên tắc thị trường, bảo đảm công bằng, bình đẳng giữa các HTX và tạo cơ hội, động lực cho các HTX tự lực vươn lên.

Hợp tác xã Nông nghiệp Hương Ngải (huyện Thạch Thất, Hà Nội) đã liên kết với các hộ dân hình thành vùng sản xuất rau an toàn, khoai tây giống, khoai tây thương phẩm, hiệu quả kinh tế đạt khoảng 300 triệu đồng/ha/năm.

Các tỉnh, thành phố đã ban hành chính sách đặc thù và các HTX đang thụ hưởng chính sách hỗ trợ theo Luật HTX năm 2012 thì tiếp tục thực hiện đến hết thời gian áp dụng theo quy định.

Thứ ba, nghiên cứu xây dựng cơ chế đặc thù trong huy động và sử dụng ngân sách hỗ trợ HTX và bảo đảm nguồn lực thực hiện chính sách.

Bộ Kế hoạch và Đầu tư nghiên cứu cơ chế giao vốn đầu tư phát triển thực hiện các dự án hỗ trợ hạ tầng HTX theo hướng giao thành khoản mục riêng để tạo điều kiện thuận lợi cho các bộ, ngành, địa phương phân bổ và tập trung nguồn lực cho phát triển KTTT, HTX.

Bộ Tài chính cân đối nguồn lực để thực hiện chính sách hỗ trợ HTX theo tinh thần Nghị quyết số 20-NQ/TW, nhất là những chính sách thuộc trách nhiệm bảo đảm của ngân sách Trung ương.

Thứ tư, tăng cường hơn nữa vai trò của Diễn đàn kinh tế HTX trong việc thúc đẩy kết nối, hợp tác giữa các HTX với nhau, giữa HTX với các thành phần kinh tế khác và với các tổ chức, chuyên gia, nhà khoa học.

Thứ năm, nâng cao vai trò của các tổ chức đại diện, nòng cốt là Liên minh HTX Việt Nam các cấp, nhất là trong việc tuyên truyền, phản biện chính sách; làm cầu nối triển khai và tăng khả năng tiếp cận chính sách; tư vấn, hỗ trợ cho các HTX.

Liên minh HTX Việt Nam cần phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành, cơ quan trung ương và địa phương trong việc thực hiện vai trò, sứ mệnh của mình trong phát triển KTTT, HTX.

Phát huy hiệu quả hơn nữa các quỹ hỗ trợ phát triển HTX; đồng thời huy động và sử dụng hiệu quả mọi nguồn lực xã hội để thúc đẩy khu vực KTTT, HTX phát triển nhanh, bền vững.

Thứ sáu, xây dựng, phát triển HTX trên tinh thần đoàn kết, đồng lòng và hoạt động sản xuất kinh doanh vì mục tiêu chung của thành viên và của HTX. Xây dựng đội ngũ cán bộ quản lý HTX được đào tạo bài bản, có kiến thức về kinh tế, tài chính, kinh doanh và các kỹ năng cơ bản khác.

Thứ bảy, các bộ ngành, địa phương phối hợp chặt chẽ, hiệu quả, tháo gỡ khó khăn, vượt qua thách thức để khu vực KTTT, HTX phát triển nhanh, bền vững, toàn diện, bao trùm.

Thứ tám, Bộ Thông tin và Truyền thông chỉ đạo các cơ quan báo chí, truyền thông tăng cường thông tin, tuyên truyền về vị trí, vai trò, tầm quan trọng và các đóng góp của KTTT, HTX, đồng thời đẩy mạnh hướng dẫn chính sách, hướng dẫn các kỹ năng và triển khai các chủ đề phù hợp khác.

“Chúng ta đang xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ gắn với hội nhập quốc tế sâu rộng, thực chất và hiệu quả. Vì vậy, khu vực KTTT, HTX cũng phải phát triển theo hướng tự lực, tự cường gắn với tăng cường liên kết giữa các thành viên, giữa khu vực KTTT với các khu vực kinh tế khác và mở rộng hợp tác quốc tế sâu rộng, thực chất, hiệu quả. Chính phủ luôn khuyến khích và tạo mọi điều kiện thuận lợi theo quy định của pháp luật để khu vực KTTT, HTX phát triển nhanh, bền vững, bao trùm, toàn diện, đóng góp ngày càng tích cực vào thành tựu phát triển KTXH chung của đất nước”, Thủ tướng nhấn mạnh.