Chuyện cây vú sữa ở Cà Mau gửi tặng Bác Hồ

Bác nhớ miền Nam, nỗi nhớ nhà

Năm 1954, theo chân những những người lính Nam Bộ thành đồng, cây vú sữa từ Cà Mau đã ra Bắc mang tấm lòng quân dân miền Nam với lời thề sắc son theo Đảng, theo Bác.

Theo tư liệu và nhân chứng kể lại, trong buổi lễ tiễn đưa bộ đội xuống tàu, má Lê Thị Sảnh ở gần Ranh Hạt nằm cặp bờ kênh Chắc Băng (đoạn giáp ranh Cà Mau với Kiên Giang, nay ấp 10, xã Trí Phải, huyện Thới Bình) bước lên khán đài trao cho đồng chí Nguyễn Trung Kiên (Đại đội trưởng Đại đội pháo binh 370, Tiểu đoàn 307) cây vú sữa được bứng trong vườn và nhờ gửi đến Thủ đô Hà Nội, chuyển tận tay Bác Hồ. Má Sảnh muốn gửi gắm tới Bác thấy cây vú sữa cũng như thấy đồng bào miền Nam. Má hứa sẽ cùng với đồng bào tiếp tục đấu tranh đến ngày thống nhất đất nước...

Đầu năm 1955, trên con tàu Kilinki (quốc tịch Ba Lan) ra Bắc. Nhiều ngày lênh đênh trên biển, sóng gió lớn cây vú sữa được chăm sóc đặc biệt nên khi tới Sầm Sơn (Thanh Hóa), cây vẫn xanh tươi. Mồng 3 Tết năm ấy, đồng chí Lê Đức Thọ (khi đó là Phó Bí thư, kiêm Trưởng Ban Tổ chức Xứ ủy Nam Bộ) và đồng chí Nguyễn Văn Kỉnh (khi đó là Phó Bí thư Xứ ủy Nam Bộ, phụ trách đoàn cán bộ tập kết) đã mang cây vú sữa vào Phủ Chủ tịch kính tặng Bác Hồ. Bác vô cùng xúc động khi được biết đây là cây vú sữa của đồng bào tận vùng Đất mũi Cà Mau gửi tặng. Cây vú sữa được Bác trồng ngay gần bờ ao, bên cạnh ngôi nhà 54, nơi Bác ở 4 năm đầu sau khi chuyển về khu Phủ Chủ tịch.

Má Lê Thị Sảnh trước giờ tiễn bộ đội miền Nam lên tàu tập kết ra Bắc (ảnh tư liệu) và  hình ảnh má Lê Thị Sảnh được tái hiện trên bia tưởng niệm.

Là loài cây ưa khí hậu nóng đặc trưng ở miền Nam, cây vú sữa ít chịu được lạnh ở miền Bắc (ngay cả thời điểm hiện tại, loại cây này vẫn khó trồng và cho trái ở miền Bắc). Nên mặc dù bận nhiều công việc nhưng trước giờ làm việc mỗi ngày, Bác đều dành thời gian tự tay chăm sóc. Mùa đông giá rét, Bác nhắc các đồng chí phục vụ bện rơm quấn quanh thân cây, lấy mùn tấp vào gốc để chống lạnh cho cây. Mùa mưa bão, Bác nhắc nhở anh em chằng chống cho cây khỏi đổ. Nhờ sự quan tâm chăm sóc của Bác, cành lá sum sê và vươn cao, rễ bám sâu vào lòng đất, cây vú sữa lớn dần theo tình cảm Bác dành cho miền Nam, với ao ước được một ngày về thăm Nam Bộ. Cây vú sữa trong vườn Bác từ những năm tháng đó đã trở thành hình ảnh cảm động của tấm lòng Bác Hồ đau đáu nhớ tới đồng bào miền Nam ruột thịt, đang phải chịu nỗi đau chia cắt đất nước.

Giá trị lịch sử

Ông Hồ Trung Việt, Trưởng Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Cà Mau thông tin: Giai đoạn từ cuối năm 1949 đến 1955, Xứ ủy Nam Bộ - Trung ương Cục miền Nam đóng tại Cà Mau. Điểm Chắc Băng và sông Đốc là nơi tập tập kết của khu vực Cà Mau. Nhà má Lê Thị Sảnh gần địa điểm bộ đội tập trung để lên tàu ra Bắc sau khi Hiệp định Geneve có hiệu lực. Cây vú sữa miền Nam được má Sảnh gửi tặng Bác Hồ ngay thời điểm lịch sử này. Hình ảnh cây vú sữa mang ý nghĩa sâu xa. Hằng ngày, Bác chăm sóc cây vú sữa, như là Bác đang nâng niu tình cảm của miền Nam. Hình ảnh của miền Nam ở bên cạnh Bác. Cây vú sữa của Cà Mau, đại diện cho miền Nam có mặt bên cạnh Bác, như lời hứa của nhân dân miền Nam với Bác không bao giờ rời xa. Bắc - Nam sẽ là một nhà.

Ông Hồ Trung Việt tiếp lời: “Qua lời kể của nhiều cán bộ, trước khi mất, Bác có căn dặn một khi đất nước độc lập mà Bác chưa được vào Nam, Bảo tàng Việt Nam phải chăm sóc, bảo quản thật tốt cây vú sữa của nhân dân miền Nam tặng Bác, sau đó cho nhân giống cây vú sữa ấy và gửi tặng lại cho đồng bào miền Nam.”

Sau ngày thống nhất đất nước, ý nguyện ấy từng được thực hiện nhưng không thành, bởi với khí hậu miền Bắc rất khó để chiết cành cây vú sữa.

Cây vú sữa miền Nam được chiết nhánh từ cây mẹ trồng bên ngôi nhà sàn của Bác, gửi tặng lại cho quê hương Cà Mau nhân kỷ niệm 100 năm sinh nhật Bác, hiện được trồng tại Phủ thờ Bác Hồ, xã Trí Lực, huyện Thới Bình.

Năm 1990, theo tâm nguyện của Bác, nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh, Tỉnh uỷ Minh Hải (nay là Cà Mau và Bạc Liêu) giao cho Bảo tàng tỉnh ra Hà Nội xin giống cây vú sữa ở nhà sàn Bác Hồ do má Lê Thị Sảnh gửi biếu Bác về trồng lại trên mảnh đất quê hương. Bằng phương pháp chiết cành từ cây vú sữa trong vườn Bác, có 4 cành chiết cho rễ khỏe nhất được chuyển vào Nam năm đó. Tuy nhiên, do khí hậu thay đổi nên khi vận chuyển về tới thị xã Bạc Liêu thì chỉ 2 cây còn sống. Sáng 19/5/1990, nhân kỷ niệm 100 năm sinh nhật Bác, cây vú sữa được chuyển từ thị xã Bạc Liêu (nay là TP Bạc Liêu, tỉnh Bạc Liêu) về xã Trí Phải. Tại đây, một buổi lễ trang nghiêm đã diễn ra - đại diện Huyện ủy Thới Bình và Đảng ủy xã Trí Phải nhận bàn giao cây vú sữa và mang về trồng trong khuôn viên phủ thờ Bác Hồ; một cây được gửi tặng lại gia đình má Sảnh. Trải qua thời gian, 2 cây vú sữa nhiều lần bị sâu đục thân tấn công, nguy cơ bị chết nhưng chính quyền địa phương và Nhân dân đã tìm mọi cách để cứu sống. Cây vú sữa tại Phủ thờ Bác, hiện cành lá xanh tươi. Nơi mộ má Sảnh, từ nhiều năm trước, tỉnh Cà Mau đã lập bia lưu niệm để nhắc nhở các thế hệ con cháu mai sau về sự kiện đặc biệt ấy.

Ngày 8/10/2024, Chủ tịch UBND tỉnh Cà Mau ban hành Quyết định số 1962/QÐ-UBND, xếp hạng Di tích Lịch sử cấp tỉnh đối với “Bia kỷ niệm Bác Hồ với cây vú sữa miền Nam”. Di tích toạ lạc tại Ấp 10, xã Trí Phải, huyện Thới Bình.

Ông Nguyễn Minh Luân, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Cà Mau trao Bằng công nhận di lích lịch sử cấp tỉnh cho bia tưởng niệm.

Ngày 12/11/2024, trong không khí long trọng tổ chức khánh thành và công nhận di tích cấp tỉnh Bia kỷ niệm Bác Hồ với cây vú sữa miền Nam tại xã Trí Lực huyện Thới Bình, nhân kỷ niệm 70 năm sự kiện tập kết ra Bắc (1954-2024).  Tại đây, ông Nguyễn Minh Luân Phó Chủ tịch UBND tỉnh Cà Mau đề nghị chính quyền địa phương cùng với các ban, ngành, đoàn thể cần có phương án cụ thể để bảo quản và phát huy giá trị di tích. Phát triển nơi đây trở thành công trình văn hóa tiêu biểu của huyện, địa chỉ đỏ góp phần giáo dục lịch sử, truyền thống yêu nước cho thế hệ hôm nay và mai sau.

Ông Lê Thanh Hùng, 54 tuổi, cháu nội má Lê Thị Sảnh cho biết, má Sảnh sinh năm 1903, mất ngày 9/5/1986. Lúc còn sống, má tôi (bà Nguyễn Thị Bảy - con dâu má Sảnh, cũng là người sống chung với má Sảnh lúc sinh thời) kể lại: “ Bà nội tôi rất thương bộ đội và đặc biệt kính yêu Bác Hồ. Bà nội thường hay xay bột, đổ bánh cho bộ đội ăn. Trước khi bà mất, chiếc cối xay ấy được giao lại cho con dâu giữ làm kỷ niệm. Hiện gia đình đã hiến tặng cho bảo tàng tỉnh Cà Mau.

"Trên bia kỷ niệm đó có hình ảnh của Bác Hồ, hình ảnh người bà thân thương của chúng tôi. Chúng tôi hứa sẽ cùng địa phương gìn giữ, bảo quản, phát huy giá trị di tích này", ông Hùng xúc động nói.