Xuất khẩu ngành Thủy sản năm 2023 gặp khó

Đơn hàng có xu hướng sản giảm

Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam (VASEP), xuất khẩu thủy sản năm nay dự kiến đạt kim ngạch khoảng 11 tỷ USD. Trong đó, xuất khẩu tôm đạt 4,3 tỷ USD, cá tra khoảng 2,5 tỷ USD, hải sản 3,2 tỷ USD và cá ngừ 1 tỷ USD. Các sản phẩm đều tăng trưởng bình quân từ 18 đến 77%. Thị trường Mỹ, EU, Trung Quốc, Nhật Bản nằm top 4, chiếm 74% kim ngạch xuất khẩu. Riêng thị trường Mỹ, lần đầu tiên đạt kim ngạch thủy sản trên 2 tỷ USD.

Năm 2022, xuất khẩu ngành Thủy sản đạt khoảng 11 tỷ USD.

Tuy nhiên, dưới tác động của lạm phát toàn cầu tăng cao, chênh lệch tỷ giá khiến hàng xuất khẩu thủy sản từ Việt Nam trở nên đắt đỏ hơn đối thủ tại các thị trường nhập khẩu lớn như: châu Âu, Mỹ,… Vì thế, lượng đơn đặt hàng có xu hướng sụt giảm, lượng hàng tồn kho của các doanh nghiệp tăng dù đã vào giai đoạn cao điểm tiêu dùng cuối năm. Đặc biệt, với đặc thù phải huy động nhiều vốn vay nên không ít doanh nghiệp đang gặp nhiều khó khăn; lãi suất tăng mạnh cũng ảnh hưởng lớn đến kế hoạch kinh doanh và chi phí vốn của các doanh nghiệp.

Ông Lê Bảo Toàn, Giám đốc Tài chính Công ty cổ phần Thủy sản Minh Phú (Hậu Giang) thông tin, trong vài tháng gần đây khó khăn lớn hiện của doanh nghiệp là lượng hàng thủy sản xuất khẩu đi Mỹ, châu Âu giảm nhiều so với cùng kỳ năm 2021. Bên cạnh đó, doanh nghiệp cũng gặp khó do lãi suất ngân hàng tăng. Tháng 10/2021, vay tiền USD với mức lãi suất khoảng 1,6 - 1,8%/năm nhưng hiện nay vay tiền USD lãi suất là 4%/năm. Lãi suất tăng cao làm cho chi phí lãi vay của doanh nghiệp tăng cao hơn rất nhiều. Bên cạnh đó, vừa qua tỷ giá tăng nhiều làm cho chênh lệch tỷ giá của doanh nghiệp trong 10 tháng năm 2022 tăng hơn so với năm trước.

Về vấn đề này, ông Hồ Quốc Lực, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty cổ phần thực phẩm Sao Ta cho biết, từ cuối quý III/2022, các đơn hàng có dấu hiệu suy giảm rõ rệt, một số đơn hàng ký kết bị phía khách hàng hủy bỏ hoặc hoãn, kéo dài thời gian giao hàng; việc thảo luận, bàn bạc kế hoạch kinh doanh sắp tới chưa rõ nét.

Hiện nay, lạm phát thế giới khiến nhu cầu giảm sút, mặt hàng giá trị cao không được khách hàng ưu tiên lựa chọn; tình hình cạnh tranh của các đối thủ ngành tôm gay gắt khiến cho việc tiêu thụ tôm ở các thị trường lớn gặp khó khăn, điều này khiến cho hàng hóa của doanh nghiệp thủy sản bị tồn kho, ông Lực thông tin thêm.

Theo chuyên gia kinh tế Đinh Thế Hiển, hiện rất nhiều công ty thủy sản nhỏ và vừa gặp khó khăn trong hạn mức vốn tín dụng lưu động. Vốn lưu động bản thân luôn là căng thẳng đối với các công ty sản xuất nhỏ và vừa vì chỉ cần đơn hàng chậm trễ thì doanh nghiệp sẽ bị chậm doanh thu, thiếu vốn. Trong khi đó, doanh nghiệp nhỏ và vừa không có nhiều dư địa vốn để xoay xở nên dễ bị giảm chỉ tiêu tín dụng. Những công ty thủy sản nhỏ và vừa cơ cấu vốn của nguyên liệu chiếm tới 80%, như vậy, nếu doanh nghiệp không đủ vốn để thu mua nguyên liệu và ứng cho nông dân nuôi thủy sản khiến doanh nghiệp bị đứt nguồn nguyên liệu dẫn đến chậm trễ đơn hàng cho khách hàng.

Theo khảo sát từ 117 doanh nghiệp thủy sản thông qua hình thức trực tiếp và online có tới 71% số doanh nghiệp cho rằng triển vọng ngành thủy sản năm 2023 sẽ khó khăn hơn, 22% doanh nghiệp đánh giá sẽ rất khó khăn và chỉ khoảng 7% doanh nghiệp lạc quan và bức tranh ngành thủy sản trong thời gian tới.

Ba nguyên nhân khiến các doanh nghiệp lo ngại trong hoạt động sản xuất kinh doanh từ nay đến 2023 là: biến động tỷ giá nguồn vốn thắt chặt, kinh tế thế giới suy thoái, lạm phát tăng làm giảm nhu cầu dẫn đến tồn kho tăng và cạnh tranh sẽ gay gắt hơn từ những đối thủ có chi phí thấp và giá bán rẻ như Ecuador hay Ấn Độ.

Ông Trương Đình Hòe, Tổng Thư ký Hiệp hội chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) nhận định, lạm phát đang làm ảnh hưởng đến chi tiêu, giảm sức mua từ quý III, IV/2022, một số doanh nghiệp ở quy mô nhỏ nhận được đơn hàng trở lại nhưng đối với doanh nghiệp lớn phải đến đầu năm 2023 mới giải quyết được đơn hàng mới.

Kịp thời gỡ khó

Từ thực trạng khó khăn cũng như thách thức mà ngành Thủy sản phải đối mặt, với câu hỏi “Doanh nghiệp đang thực hiện các giải pháp gì để cắt giảm chi phí, tăng hiệu quả hoạt động?”, đa phần đều lựa chọn ứng dụng công nghệ hiện đại, tiết kiệm năng lượng và quản trị hiệu quả hàng tồn kho. Đồng thời, có tới 87% doanh nghiệp nhận thức được vấn đề đầu tư vào công nghệ để phát triển bền vững, tuy nhiên số doanh nghiệp này cho biết chưa sắp xếp được tài chính nên chưa thể triển khai và chỉ 13% doanh nghiệp sẵn sàng nguồn lực đầu tư ngay. Về vấn đề này, nhiều doanh nghiệp chuyên cung cấp vật liệu, máy móc phục vụ ngành thủy sản đã đưa ra nhiều giải pháp hỗ trợ, thỏa thuận, để hai bên “song hành” cùng nhau.

Chế biến tôm xuất khẩu tại một doanh nghiệp thủy sản trên địa bàn tỉnh Cà Mau. Ảnh TUẤN QUANG.

Ông Đào Ngọc Long, Giám đốc Công ty cổ phần GreenPan cho hay, khách hàng thủy sản miền Tây chiếm thị phần khá lớn trong tổng doanh thu của chúng tôi, phải trên 80% các nhà máy thủy sản ĐBSCL biết đến sản phẩm của chúng tôi hoặc là có sử dụng. Sau dịch Covid-19, các ngành liên quan đến thủy sản thực phẩm họ cũng phục hồi được, thì chúng tôi cũng kịp thời quay trở lại và cung cấp cho rất nhiều dự án ở ĐBSCL. Bên cạnh đó, chúng tôi cũng đưa những giải pháp tối ưu để làm sao cho doanh nghiệp đầu tư giá thành hợp lý và tăng chất lượng, giảm chi phí vận hành, tăng lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp khi tham gia xuất khẩu trên thế giới.

Trong khi đó, ông Hồ Quốc Lực, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty cổ phần Thủy sản Sao Ta cho hay, nếu doanh nghiệp nào phát triển bài bản, có chiến lược, tầm nhìn, thu thập thông tin từ trước sẽ thấy được xu thế tiêu dùng giảm. Do đó, doanh nghiệp sẽ giải phóng hàng tồn kho với giá mềm, chấp nhận có thể lỗ nhẹ, nhưng đồng thời sẽ tránh được tồn kho và kẹt vốn.

Để gỡ khó, theo ông Lực, trước mắt doanh nghiệp tìm cách cắt giảm chi phí, nêu cao tinh thần tiết kiệm, xóa các định mức tiêu hao để có thể giảm giá thành tăng sức cực tranh; về lâu dài, doanh nghiệp phải ứng dụng, trang bị thành tựu, công nghệ mới, cơ giới hóa, tự động hóa, số hóa trong sản xuất.

Theo Tổng thư ký VASEP Trương Đình Hòe, thị trường không thể xuống mãi. Nếu thị trường khởi sắc vào cuối quý I/2023, có thể dự báo xuất khẩu thủy sản Việt Nam ở mức trên 10 tỷ USD năm 2023. Vấn đề là doanh nghiệp phải tận dụng tốt khoảng thời gian này để chuẩn bị tốt hơn cho các hoạt động sản xuất, củng cố lại vấn đề tài chính, chi phí sản xuất một cách tối ưu và đồng thời là có thể là nâng cao chất lượng sản phẩm để phục hồi trong giai đoạn sắp tới.

Theo nhận định năm 2023, xuất khẩu ngành Thủy sản sẽ gặp nhiều khó khăn.

Cũng theo ông Hòe, bốn thị trường chính lớn nhất của thủy sản Việt Nam đó là Mỹ, châu Âu, Nhật Bản và thị trường Trung Quốc. Thời gian tới, đối với thị trường Mỹ, doanh nghiệp tiếp tục củng cố nhưng sẽ quan tâm đến thị trường Trung Quốc và châu Âu. Trung Quốc và châu Âu là hai thị trường mà doanh nghiệp thủy sản Việt Nam sẽ tập trung các chương trình, nghiên cứu, tìm hiểu, xúc tiến thương mại để có những biện pháp thâm nhập tốt nhất vào hai thị trường này trong thời gian tới.

Theo ông Hồ Quốc Lực, hiện xuất khẩu tôm của Việt Nam nằm trong hàng thứ 3 thế giới (sau Ecuador và Ấn Độ). Việt Nam gặp bất lợi hơn so với Ecuador về vị trí địa lý khi nước này gần với thị trường Mỹ, chi phí đầu vào rẻ hơn Việt Nam. Đánh giá ở mặt tương quan này, Việt Nam chỉ có thể xâm nhập vào thị trường Mỹ ở mặt hàng cao cấp, hệ thống cao cấp. Hiện nay, ở mặt hàng cao cấp Việt Nam chưa có đối thủ. Tuy nhiên, các đối thủ đang nỗ lực nâng cao trình độ chế biến, vì thế đòi hỏi doanh nghiệp Việt Nam phải có giải pháp ứng xử, khắc phục điểm yếu của mình nhanh nhất nếu không sẽ thất thế ở thị trường Mỹ.

Đối với thị trường lớn châu Âu, nơi khách hàng yêu cầu cao, đòi hỏi sản phẩm phải được kiểm soát, vùng nuôi phải đạt chuẩn ASC (Hội đồng quản lý nuôi trồng thủy sản). Để đáp ứng điều này, Việt Nam phải tạo ra được nhiều trang trại nuôi lớn để đáp ứng chuẩn nuôi ASC, lúc đó mới tăng được thị phần ở châu Âu với sản phẩm cấp cao. Bên cạnh đó, các vùng nuôi phải nâng tỷ lệ nuôi thành công sẽ giúp giảm giá thành, tăng sức cạnh tranh của doanh nghiệp thủy sản Việt Nam.

Có thể thấy, dư địa của thị trường đối với thủy sản còn nhiều, cơ hội không ít, nhưng để giành được điều đó trong bối cảnh phải phát triển bền vững và phải cạnh tranh với không ít quốc gia thì ngành phải vượt qua những thách thức. Trọng tâm cần giải quyết trong năm 2023 là các vấn đề về nguồn vốn, sự linh hoạt về sản xuất của doanh nghiệp trong ngắn hạn và dài hạn; các vấn đề liên quan đến thị trường xuất khẩu cũng như giải pháp logistics, lưu kho.