Buôn bán, nuôi nhốt động vật hoang dã ngày càng tinh vi

Thủ đoạn tinh vi

Có thể nói, Nghệ An là tỉnh sở hữu nhiều khu rừng nguyên sinh chưa bị tác động, có giá trị cao về bảo tồn, nghiên cứu khoa học, như: Vườn Quốc gia Pù Mát, Khu Bảo tồn thiên nhiên Pù Huống, Pù Hoạt... Tuy nhiên, do phân bố chủ yếu tại địa bàn các huyện miền núi, dọc theo vùng giáp ranh với nước Lào, cùng các tỉnh Hà Tĩnh, Thanh Hóa, vì thế, Nghệ An đã trở thành địa bàn trung chuyển cũng như xuất hiện nhiều hoạt động buôn bán, vận chuyển và nuôi nhốt động vật hoang dã.

Thực tế, từ năm 2017 đến năm 2022, bình quân mỗi năm có 10 vụ buôn bán động vật hoang dã bị lực lượng Kiểm lâm bắt giữ, với khoảng 28.550 cá thể động vật hoang dã bị buôn bán, vận chuyển trái phép. Đó là chưa kể các lực lượng Công an, Bộ đội Biên phòng, thông qua các hoạt động tuần tra, kiểm soát cũng phát hiện, bắt giữ nhiều đối tượng liên quan đến hoạt động này.

Các đối tượng cùng tang vật bị thu giữ trong một vụ buôn bán động vật hoang dã trái phép tại huyện Con Cuông. Ảnh tư liệu: Bá Hậu

Điển hình nhất là vụ việc xảy ra trên địa bàn,do lực lượng chức năng bắt quả tang cơ sở nuôi nhốt hổ trong nhà dân trên địa bàn xã Đô Thành (Yên Thành), thu giữ 17 cá thể hổ trưởng thành. Liên quan đến vụ việc này, TAND tỉnh Nghệ An đã tuyên phạt 7 năm tù giam đối với đối tượng Nguyễn Văn Hiền (SN 1982), trú tại xóm Nam Vực, xã Đô Thành (Yên Thành) là đối tượng nuôi nhốt 14/17 cá thể hổ nêu trên.

Tương tự, mới đây nhất, Công an huyện Diễn Châu đã tiến hành khởi tố vụ án và khởi tố 3 bị can để điều tra về hành vi mua bán da, đầu hổ. Các đối tượng bị khởi tố bao gồm Trương Sỹ Hải, Vũ Văn Thương cùng trú tại xã Diễn Lâm và Lê Tuấn Minh, trú tại xã Diễn Đoài (Diễn Châu). Trước đó, Phòng Cảnh sát môi trường (Công an tỉnh) chủ trì phối hợp Công an huyện Diễn Châu bắt giữ đối tượng Nguyễn Hữu Phong trú xã Hữu Kiệm (Kỳ Sơn) về hành vi: “Tàng trữ, mua bán trái phép động vật hoang dã nguy cấp, quý hiếm”. Tại hiện trường, lực lượng chức năng thu giữ 6 cá thể động vật nghi là tê tê (5 cá thể sống, 1 cá thể đã chết); 2,1 kg vảy tê tê và một số vật chứng khác.

Chăm sóc 2 cá thể khỉ được nuôi dưỡng tại Trung tâm Cứu hộ động vật hoang dã (VQG Pù Mát, Con Cuông). Ảnh tư liệu

Theo đánh giá của cơ quan chức năng liên quan: Thời gian gần đây, tình hình hoạt động nuôi nhốt động vật hoang dã trái phép trên địa bàn tỉnh tuy không còn rầm rộ như trước nhưng vẫn còn tiềm ẩn nhiều phức tạp. Chưa kể, do bị truy quét gắt gao nên nhiều đối tượng đã thay đổi địa bàn, phương thức hoạt động để qua mặt cơ quan chức năng.

Một trong những thực trạng "nóng" là việc các đối tượng buôn bán, nuôi nhốt động vật hoang dã thường lợi dụng việc giao thương, buôn bán giữa các nước Lào, Campuchia về Việt Nam để cung cấp con giống trái phép. Sau khi vận chuyển con giống về đến nơi tập kết thì tiến hành phân chia đến các điểm nuôi nhốt được bố trí trong khu vực dưới hầm, trong nhà ở của người dân. Quá trình nuôi nhốt, các đối tượng ngụy trang, che đậy hành vi rất tinh vi, gây khó khăn cho lực lượng chức năng trong quá trình phát hiện, xử lý. Thậm chí, các đối tượng thường cải tạo phương tiện, hàn thùng sắt để che giấu các cá thể động vật hoang dã trong khi vận chuyển.

Tiếp tục kiểm soát chặt, xử lý nghiêm vi phạm

Theo thống kê, hiện tại ở Nghệ An có 12.597 cá thể của 95 loài động vật hoang dã đang được nuôi nhốt tại 386 cơ sở. Mặc dù việc nuôi nhốt động vật hoang dã đều được cơ quan chức năng kiểm soát. Tuy vậy, trên thực tế, vì lợi nhuận khổng lồ mà nhiều đối tượng vẫn tiến hành nuôi giấu lén lút, nhất là các loại động vật hoang dã quý hiếm.ư

Ông Lê Đại Thắng - Phó phòng Quản lý, bảo vệ rừng và Bảo tồn thiên nhiên, Chi cục Kiểm lâm Nghệ An cho biết: Thời gian vừa qua, lực lượng chức năng đã tăng cường công tác kiểm soát, kiểm tra, đấu tranh với hành vi buôn bán, vận chuyển, nuôi nhốt động vật hoang dã trái phép. Đặc biệt, đối với các cơ sở, nhà hàng kinh doanh nằm trong diện nghi ngờ có hoạt động buôn bán thịt thú rừng được tuyên truyền, ký cam kết không thực hiện buôn bán động vật hoang dã.

Bên cạnh đó, hàng tháng, các Hạt Kiểm lâm phối hợp cùng chính quyền địa phương kiểm tra các tổ chức, hộ gia đình nuôi động vật hoang dã trên địa bàn. Bao gồm kiểm tra an toàn chuồng nuôi, đảm bảo môi trường xung quanh, nắm bắt nguồn gốc động vật hoang dã nhập vào và xuất ra để quản lý. Qua đó, phát hiện kịp thời động vật hoang dã đưa vào cơ sở nuôi không có nguồn gốc hợp pháp để xử lý theo quy định của pháp luật và báo cáo về Chi cục Kiểm lâm các biến động về cơ sở nuôi, loài nuôi kịp thời.

Đối tượng và tang vật trong một vụ vận chuyển động vật hoang dã từ Nghệ An ra phía Bắc tiêu thụ bị cơ quan chức năng bắt giữ. Ảnh: Quỳnh Trang

Ông Thắng cũng thừa nhận, khó khăn lớn nhất trong việc kiểm tra, xử lý là lực lượng tuần tra, truy quét mỏng. Các đối tượng săn, bắn động vật hoang dã thường hoạt động vào ban đêm hoặc sáng sớm nên khi phát hiện lực lượng chức năng không bắt được người vi phạm mà chỉ thu giữ được tang vật.

Việc triển khai thực hiện, công tác phối, kết hợp giữa các cơ quan, đơn vị, địa phương trong đấu tranh ngăn chặn các hành vi vi phạm về quản lý động vật hoang dã vẫn còn nhiều khó khăn, do tập quán, thói quen sử dụng các sản phẩm động vật hoang dã trong nhân dân còn chưa chấm dứt triệt để. Một số bộ phận người dân vẫn có thói quen sử dụng các loài động vật hoang dã như chim, thú làm cảnh gây bức xúc trong xã hội.

Ngay như tại thành phố Vinh, trong thời gian qua, Hạt Kiểm lâm Vinh - Cửa Lò đã thu nhận được 5 cá thể động vật hoang dã do người dân giao nộp, gồm 1 cá thể khỉ đuôi dài, 1 cá thể khỉ đuôi lợn, 2 cá thể cu li nhỏ và 1 cá thể tê tê Javanica. Tuy nhiên, theo đại diện Hạt Kiểm lâm Vinh - Cửa Lò, hiện nay, việc xử lý những trường hợp tự ý nuôi chim, thú làm cảnh, còn gặp khó khăn. Bởi trước đây, khi Nghị định số 84/2021/NĐ-CP ngày 22/9/2021 về quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý hiếm và thực thi Công ước về buôn bán quốc tế các loại thực vật, động vật hoang dã nguy cấp, chưa ra đời thì việc nuôi chim, thú làm cảnh là không vi phạm. Nhưng hiện nay, theo Nghị định 84 thì tất cả các loài chim, thú nuôi làm cảnh đều phải quản lý, nhưng lại không có điều khoản chuyển tiếp đối với các cá thể đã nuôi trước khi có Nghị định này. Vì thế, một số cá nhân muốn làm hồ sơ thủ tục đăng ký theo quy định của pháp luật nhưng không thể làm được do không chứng minh được nguồn gốc động vật…

Như vậy, bên cạnh việc kiểm tra, kiểm soát, tổ chức tuyên truyền, vận động, ký cam kết thì công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm liên quan đến hoạt động, săn, bắn, buôn bán, tàng trữ, vận chuyển, nuôi nhốt động vật hoang dã trái phép cần được thực hiện thường xuyên, liên tục, có như vậy mới bảo vệ được các loại động vật hoang dã, nhất là khi một số loài đặc biệt quý hiếm đang đứng trước nguy cơ bị tuyệt chủng.

Cần truy cứu trách nhiệm hình sự

Mới đây, Cục Hải quan Hải Phòng phối hợp với các đơn vị chức năng phát hiện, bắt giữ vụ buôn lậu, vận chuyển trái phép ngà voi tại cảng Nam Hải Đình Vũ (Hải Phòng). Cụ thể, khi lô hàng cập cảng, bằng các biện pháp nghiệp vụ, Cục Hải quan TP Hải Phòng đã chỉ đạo các đơn vị tiến hành giám sát trọng điểm, kiểm tra hàng hóa bằng máy soi container và kiểm tra thủ công toàn bộ lô hàng sau khi phân tích hình ảnh có nghi vấn.

Kết quả khám xét, lực lượng chức năng phát hiện trong container mang số hiệu UACU3786863 ước tính chứa khoảng 7 tấn ngà voi, là số lượng lớn nhất từ trước đến nay tại cảng Hải Phòng. Theo cơ quan Hải quan, lô hàng này xuất phát từ Angola, được chuyển tải tại Singapore nhằm che giấu tuyến đường vận chuyển; mô tả tên hàng hóa bằng ngôn ngữ không phổ thông và sử dụng thông tin người nhận hàng không chính xác... Đây là thủ đoạn mới, hết sức tinh vi, nhằm trốn tránh sự kiểm soát của cơ quan Hải quan.

Được biết, lô ngà voi vừa bị bắt giữ thuộc phụ lục I của Công ước CITES, nằm trong danh mục hàng hóa cấm nhập khẩu, vi phạm quy định tại Nghị định số 69/2018/NĐ-CP ngày 15/5/2018 của Chính phủ. Trước đó, Cục Hải quan TP Hải Phòng cũng đã phát hiện 117 khúc ngà voi, nặng 490kg nhập lậu từ châu Phi vào cảng Lạch Huyện. Hiện Tổng cục Hải quan tiếp tục phối hợp với các lực lượng chức năng xác minh, làm rõ để xử lý theo quy định.

Đơn vị chức năng phát hiện, bắt giữ vụ buôn lậu, vận chuyển trái phép ngà voi tại cảng Nam Hải Đình Vũ (Hải Phòng).

Liên quan đến vấn đề pháp lý, Luật sư Trần Xuân Tiền - Trưởng Văn phòng Luật sư Đồng Đội (Đoàn Luật sư TP Hà Nội) cho biết, ngà voi nằm trong danh mục hàng hóa dịch vụ cấm kinh doanh quy định tại Điểm 8 Phụ lục I Nghị định số 56/2009/NĐ-CP: “Thực vật, động vật hoang dã thuộc danh mục điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên quy định và các loại thực vật, động vật quý hiếm thuộc danh mục cấm khai thác và sử dụng” và là hàng hóa cấm nhập khẩu theo quy định tại Phụ lục I Công ước CITES. Do đó, hành vi buôn lậu ngà voi là hành vi vi phạm pháp luật và tùy vào tính chất, mức độ của hành vi mà đối tượng vi phạm có thể bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự.

Theo Luật sư Tiền, với số lượng ngà voi buôn lậu lớn như vậy, người phạm tội có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm theo quy định tại Điểm d Khoản 3 Điều 244 Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017 với tình tiết định khung tăng nặng “ngà voi có khối lượng từ 90kg trở lên”. Theo đó, người phạm tội có thể bị phạt tù từ 10 năm đến 15 năm đối với hành vi vi phạm. Ngoài ra, người này còn có thể bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 1 năm đến 5 năm theo quy định tại Khoản 4 Điều 244 Bộ luật này.

Pháp luật hiện hành đã quy định rất cụ thể các chế tài xử phạt đối với hành vi buôn bán, vận chuyển trái phép ngà voi, nhưng trên thực tế tình trạng buôn bán các sản phẩm được chế tác từ ngà voi, xương voi và lông voi vẫn còn tồn tại, cho thấy công tác thực thi còn chưa được chặt chẽ, nghiêm minh.

Do vậy, cơ quan chức năng cần vào cuộc quyết liệt, tăng cường công tác kiểm tra, rà soát, điều tra để phát hiện và xử lý kịp thời các trường hợp săn bắn trái phép, buôn bán ngà voi cũng như các chế tác từ ngà voi, xương voi... Các vi phạm bị phát hiện phải bị xử lý nghiêm minh theo đúng quy định của pháp luật. Bên cạnh đó, các địa phương cần tuyên truyền, phổ biến đến người dân, nâng cao nhận thức của mọi người về pháp luật và về sự cần thiết của việc ngừng tiêu dùng sản phẩm từ voi để bảo tồn loài voi cũng như các loài động vật hoang dã khác.