Loay hoay nghề muối

Thế nhưng, do việc sản xuất muối không hiệu quả nên diêm dân không còn mặn mà với nghề truyền thống.

Vực dậy nghề muối hay chuyển đổi mục đích sử dụng vẫn đang là bài toán khó đối với chính quyền và người dân địa phương.

Tiếc nuối những cánh đồng muối bỏ hoang

Một thời, xã Hộ Độ (huyện Lộc Hà) được xem là vựa muối của tỉnh Hà Tĩnh. Thế nhưng, theo thời gian, giá muối xuống thấp, sản xuất thua lỗ,  diêm dân không còn mặn mà với nghề, các đồng muối bị bỏ hoang ngày một nhiều thêm.

Từ rất lâu, gần 80ha đất muối ở xã Hộ Độ đã không còn được đầu tư sản xuất. Hệ thống cơ sở hạ tầng bị hư hỏng, xuống cấp nghiêm trọng. Nhìn cánh đồng muối bị bỏ hoang lãng phí khiến nhiều người không khỏi tiếc nuối, khi đã có một thời nghề muối ở đây khá sôi động, thu hút hàng trăm hộ dân và hàng ngàn lao động tham gia sản xuất, kinh doanh.

Bà Trương Thị Long (người dân xã Hộ Độ) chia sẻ: Tôi cảm thấy rất  tiếc vì tấc đất tấc vàng mà giờ bỏ hoang nhiều quá. Người dân rất mong được Nhà nước hỗ trợ để có thể tiếp tục sản xuất muối, tạo công ăn việc làm.

Những cánh đồng muối đìu hiu xuống cấp.

Trước thực trạng hàng chục hecta đất muối bỏ hoang thời gian dài, năm 2020, UBND huyện Lộc Hà đã lập dự án chuyển đổi đất muối kém hiệu quả sang nuôi thủy sản. Theo đó, trước mắt sẽ chuyển đổi mục đích sử dụng 67ha đất muối của 2 xã Hộ Độ và Mai Phụ, để kêu gọi các tổ chức cá nhân đủ năng lực đầu tư nuôi thủy sản.

Đây là chủ trương đúng, được hầu hết diêm dân thống nhất cao. Hàng chục hộ dân đã hợp tác với chính quyền địa phương bàn giao mặt bằng cho việc xây dựng hạ tầng dự án phục vụ nuôi thủy sản. Đến thời điểm hiện tại, hàng chục tỷ đồng đã được đầu tư để xây dựng hệ thống điện, đường bê tông kiên cố vào vùng nuôi, kênh mương thoát nước thải và các hạng mục phụ trợ khác… Hạ tầng vùng nuôi về cơ bản đã hoàn thành, chính quyền và người dân xã Hộ Độ vẫn phải tiếp tục chờ đợi vì chưa tìm được nhà đầu tư để tiến hành chuyển đổi đất muối sang nuôi thủy sản.

Ông Trương Bá Khanh, Chủ tịch UBND xã Hộ Độ, trăn trở: Khi nói chuyển đổi đất muối sang nuôi thủy sản, người dân phấn khởi đồng tình cao. Nhưng gần đây, kinh tế khó khăn, việc nuôi tôm trên địa bàn thiếu ổn định, nên doanh nghiệp không dám đầu tư. Địa phương đang kêu gọi con em xa quê và các doanh nghiệp đầu tư phát triển nuôi thủy sản. Hai năm trôi qua mà vấn đề chuyển đổi chưa thể giải quyết được để người dân phát triển kinh tế. Đã vậy, bây giờ người dân muốn làm muối hay trồng cây gì cũng khó, tư tưởng cứ trông chờ dự án, nên toàn bộ diện tích đang hoang hóa dần.

Cánh đồng muối giờ đây đã chuyển đổi thành 30ha ao hồ để nuôi thủy sản lại tiếp tục bỏ hoang. Diêm dân xã Hộ Độ hàng ngày vẫn cứ chờ đợi nhận tiền bồi thường giải phóng mặt bằng để chuyển đổi nghề nghiệp. Chứng kiến sự lãng phí của quỹ đất và chi phí về hạ tầng đầu tư, người dân không khỏi băn khoăn lo lắng. Việc này không chỉ gây lãng phí tài nguyên đất mà còn ảnh hưởng đến an sinh xã hội, cảnh quan môi trường.

Khó khôi phục nghề

Người dân xã Đỉnh Bàn (huyện Thạch Hà) cũng cùng hoàn cảnh như xã Hộ Độ. Từng là vựa sản xuất muối lớn nhất Hà Tĩnh, nhưng  đến thời điểm này, diện tích sản xuất muối còn rất ít, diện tích bỏ hoang ngày càng một nhiều lên.

Với mong muốn khôi phục  nghề làm muối, năm 2023, huyện Thạch Hà đã triển khai mô hình sản xuất muối sạch bằng phương pháp trải bạt trong ô kết tinh tại thôn Tân Phong, xã Đỉnh Bàn nhằm đưa công nghệ mới giúp tăng năng suất, chất lượng hạt muối và người dân có thêm thu nhập. Mô hình được triển khai từ tháng 4/2023, do Trung tâm Ứng dụng KHKT và Bảo vệ cây trồng, hỗ trợ chuyển giao kỹ thuật, công nghệ với quy mô 0,5ha, có 5 hộ dân tham gia. Mô hình được hỗ trợ 100% chi phí lót bạt; san mặt bằng và hàng rào bê tông.

Sản xuất muối bằng phương pháp lót bạt mang đến hiệu quả cả về năng suất và sản lượng nhưng... chưa thể nhân rộng.

Với mô hình này, thay vì sản xuất trên các ô nại bằng nền vôi truyền thống, các ô kết tinh được trải bạt chống thấm HDPE. Loại bạt này được sản xuất trực tiếp từ các nguyên liệu cao phân tử PE có độ dày 0,5 - 1,5 mm, độ bền cao, đàn hồi tốt, chịu được thời tiết khắc nghiệt. Không những thế, loại bạt này còn có khả năng hấp thụ nhiệt lượng mặt trời tốt, không gây độc hại. Sau khi trải bạt trong ô kết tinh, người dân có thể sản xuất muối theo các bước như phương thức truyền thống.

Qua hơn 1 năm đi vào sản xuất bằng phương pháp mới, các hộ dân trực tiếp tham gia đều đánh giá cách làm này có nhiều ưu điểm vượt trội khi cho sản lượng cao hơn, chu kỳ sản xuất rút ngắn hơn so với phương pháp truyền thống.

Sản xuất muối bằng phương pháp lót bạt mang đến hiệu quả cả về năng suất và sản lượng (thời gian kết tinh hạt muối giảm từ 10-12 giờ xuống còn 7-8 giờ; sản lượng muối tăng lên khoảng 25% so với ô truyền thống trên cùng một đơn vị diện tích) nhưng sau hơn 1 năm thử nghiệm, mô hình vẫn không thể nhân rộng. Mặc dù, khi đi học tập và triển khai mô hình, các cơ quan chức năng và chính quyền địa phương kỳ vọng có thể đưa về phương pháp sản xuất muối hiệu quả cho bà con.

Phó Chủ tịch UBND xã Đỉnh Bàn Nguyễn Trường Sơn cho biết: “Làm muối là nghề truyền thống từ lâu đời của xã. Từ năm 2005 trở về trước, cánh đồng sản xuất muối có diện tích 120ha, nhưng giờ toàn xã chỉ còn 2,4ha. Nghề muối thu nhập thấp, phụ thuộc lớn vào thời tiết, thị trường tiêu thụ lại không ổn định, chưa có doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm theo chuỗi liên kết. Trong khi đó, các ngành nghề khác có thu nhập cao hơn, chỉ còn người cao tuổi gắn bó với nghề”.

Cũng theo ông Sơn, sản xuất muối bằng ô lót bạt mặc dù cho năng suất, hiệu quả cao hơn nhưng chi phí đầu tư khá lớn (chi phí mua bạt khoảng 8 - 9 triệu đồng/100 m²) khiến người dân dè dặt. Năm 2024, để kích cầu sản xuất, huyện hỗ trợ người dân 50% kinh phí mua bạt lót nhưng diêm dân cũng không mặn mà.

Ông Trần Văn Phượng (thôn Tân Phong, xã Đỉnh Bàn), người được hỗ trợ triển khai mô hình sản xuất muối bằng phương pháp lót bạt ô kết tinh từ năm 2023, chia sẻ: “Giá muối năm nay thấp hơn rất nhiều so với năm ngoái, trong khi đó nếu đầu tư sản xuất muối lót bạt chi phí khá cao. Vì vậy, dù biết sản xuất muối lót bạt hiệu quả, năng suất nhưng gia đình tôi không thể mở rộng diện tích; đành tiếp tục sản xuất trên diện tích đã được cơ quan chức năng hỗ trợ đầu tư từ năm ngoái. Về lâu dài, nếu giá muối vẫn thấp, tôi cũng không chắc mình có thể tiếp tục với nghề muối nữa hay không”.

Những cánh đồng muối trắng ngày xưa giờ cỏ dại mọc um tùm, hoang hóa,… Người dân cũng như chính quyền địa phương vẫn loay hoay với bài toán chuyển đổi nghề, chuyển đổi diện tích sử dụng đất.

Để có “lời giải” thích đáng, rất cần sự vào cuộc của cơ quan chức năng trong việc hỗ trợ, định hướng liên kết để phát triển sản xuất trên cơ sở đa dạng sản phẩm nhằm sử dụng hiệu quả hết diện tích đất sản xuất  muối. Điều này không chỉ tránh tình trạng bỏ hoang gây lãng phí quỹ đất, cải tạo môi trường, mà còn chuyển đổi nghề nghiệp, tạo công ăn việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân địa phương.