Con đường khả thi nhất để xuất khẩu ngũ cốc Ukraine ra thế giới

Trong tháng 5, Ủy ban châu Âu đã khởi động một “nhiệm vụ giải cứu” để giúp Ukraine vận chuyển lương thực bằng đường bộ và đường sắt thay vì qua các cảng Odessa và Mariupol ở Biển Đen. Trước khi Nga phát động chiến dịch quân sự ở Ukraine, 2 cảng biển này là nơi vận chuyển 90% hàng hóa xuất khẩu của Kiev.

Tuy nhiên, Liên minh châu Âu (EU) và Ukraine đang phải nhìn thẳng vào thực tế rằng, không có cách nào để xuất khẩu khối lượng nông sản khổng lồ đã thu hoạch của Ukraine ra thế giới ngoài việc mở một hành lang hàng hải qua Biển Đen.

Kế hoạch của EU

Kế hoạch của EU, được gọi là “con đường đoàn kết”, tập trung vào việc tìm nguồn cung ứng phương tiện từ lĩnh vực tư nhân, xây dựng thêm kho chứa ngũ cốc bên trong EU và thúc giục các nước tiếp giáp Ukraine như Ba Lan và Romania nới lỏng kiểm tra biên giới.

Tuy nhiên, những nỗ lực do EU điều phối hiện nay vẫn chưa đủ để giải phóng khối lương thực khổng lồ đang kẹt lại Ukraine ra thế giới.

Ông Mykola Gorbachov, Chủ tịch Hiệp hội ngũ cốc Ukraine, cho rằng, các tuyến đường bộ “không bao giờ” có thể thay thế các tàu chở ngũ cốc qua đường biển, đặc biệt là Biển Đen.

 “Nói chung, điều đó là không thể”, Ông Oleksandr Kamyshin, Chủ tịch Công ty Đường sắt thuộc sở hữu nhà nước Ukraine cho biết khi được hỏi liệu kế hoạch của EU về việc đưa tới 20 triệu tấn ngũ cốc ra khỏi Ukraine và giải phóng không gian lưu trữ cho vụ thu hoạch vào tháng 7 tới có thực tế hay không.

Cho dù ngũ cốc Ukraine có thể vận chuyển bằng tàu hỏa hay bằng xe tải thay vì đường biển, kế hoạch này vẫn sẽ gặp nhiều khó khăn và mất nhiều thời gian do thủ tục hành chính rườm rà ở biển giới cũng như thiếu phương tiện vận chuyển.

Phát biểu với Politico, ông Kamyshin cho biết công ty đường sắt của ông có khả năng vận chuyển tới 5 triệu tấn mỗi tháng trong nước nhưng các vấn đề về quy định và năng lực sẽ hạn chế tiềm năng xuất khẩu.

Thách thức vận chuyển bằng đường sắt và đường bộ

Chỉ vào bản đồ mạng lưới đường sắt của Ukraine, ông Kamyshin nói rằng trước đây hàng triệu tấn ngũ cốc được vận chuyển trên các tuyến tàu hàng từ khu vực phía Bắc và phía Tây tới các cảng biển ở phía Nam, sau đó xuất khẩu qua đường Biển Đen. Điều đó hiện không còn khả thi nữa, vì vậy công ty của ông đang phải sử dụng các tuyến vận chuyển hàng hóa thay thế trên bộ đến Ba Lan và Romania.

Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra một thách thức vì Ukraine sử dụng đường sắt khổ rộng trong khi EU sử dụng đường ray khổ hẹp. Hàng hóa sẽ phải chuyển sang các đoàn tàu khác ở biên giới.

Ngoài những thách thức kỹ thuật, kiểm soát biên giới cũng là một vấn đề. Theo ông Kamyshin, các nhà chức trách có thể đưa hàng triệu hành khách qua biên giới nhưng việc thông quan hàng hóa lại rườm rà hơn, cho dù đây là loại hàng hóa quan trọng không chỉ đối với nền kinh tế bị tàn phá bởi chiến tranh của Ukraine mà còn đối với các quốc gia đang thiếu lương thực trên thế giới.

Ukraine có 28.000 toa xe chở ngũ cốc sẵn sàng đi tới EU, nhưng cần có các thỏa thuận để đảm bảo các toa xe này có thể đi qua biên giới mà không gặp phải vấn đề gì.

Ủy ban châu Âu ước tính các toa xe đang phải chờ trung bình 16 ngày ở biên giới Ukraine-EU. Ở một số điểm biên giới, thời gian chờ có thể kéo dài 1 tháng.

Theo ông Raluca Marian, Giám đốc phụ trách khu vực EU của Liên minh Vận tải Đường bộ Quốc tế, Ukraine cũng đang cố gắng vận chuyển nhiều lương thực hơn bằng đường bộ, nhưng điều đó cũng có nghĩa là phải tìm thêm hàng nghìn xe tải và tài xế để chở hàng.

Hiện nay, nhiều công ty bảo hiểm đang từ chối bảo hiểm cho các xe tải của EU trên lãnh thổ Ukraine. Ngoài ra, nhiều tài xế Ukraine không có hộ chiếu. Họ buộc phải vận chuyển hàng hóa đến biên giới và xếp hàng hóa của họ lên các xe tải của EU để đi tiếp và điều này lại kéo theo những thách thức khác.

Con đường khả thi nhất là qua Biển Đen

Ukraine đã cảnh báo rằng thế giới sẽ phải đối mặt với tình trạng thiếu lương thực nghiêm trọng trừ khi Nga dỡ bỏ phong tỏa cảng Biển Đen, vì hành lang vận chuyển đường biển thực là cách nhanh chóng duy nhất để giải phóng khối ngũ cốc khổng lồ của nước này.

“Về mặt kỹ thuật, Châu Âu chưa sẵn sàng tiếp nhận số ngũ cốc này, đó là lý do tại sao giải pháp duy nhất để tiếp tục cung cấp cho toàn thế giới, đặc biệt là các nước châu Phi, là mở một hành lang đường biển”, ông Gorbachov, Giám đốc hiệp hội ngũ cốc Ukraine cho biết.

Phát biểu với Nghị viện châu Âu hồi tháng 5, nghị sĩ Ukraine Larysa Bilozir cũng nói rằng, nếu không khai thông được các cảng phía nam Ukraine hoặc chuyển hướng qua các cảng Baltic, kế hoạch của EU sẽ không giúp ích gì đáng kể cho Kiev.

Ông Oleksandr Kubrakov, Bộ trưởng cơ sở hạ tầng của Ukraine, cho biết, để xây dựng các tuyến xuất khẩu thay thế có thể sẽ mất nhiều năm. Ví dụ, việc chuyển đổi một tuyến đường sắt sang tiêu chuẩn của EU sẽ tốn từ 2 - 3 tỷ USD, cùng nhiều khoản đầu tư cần thiết khác để mở rộng năng lực tại các cửa khẩu biên giới.

“Thật không may, không có giải pháp nào đủ nhanh chóng để giải quyết vấn đề” ông Kubrakov nói, nhấn mạnh thêm rằng việc rộng khả năng lưu trữ cũng đồng nghĩa với việc đầu tư hàng tỷ USD vào các kho chứa ngũ cốc dọc theo các tuyến đường mới./.