Giữ hồn dân tộc của đồng bào Tày ở Văn Bàn

Giữ hồn dân tộc

Nắng chiều dần phai, nhưng bên khung cửi của nghệ nhân Hoàng Thị Quanh vẫn tiếng “lách cách, lách cách” đều đặn con thoi đưa sợi qua lại, những vuông vải sợi cứ dài thêm. Nghệ nhân Hoàng Thị Quanh đang lắp cuộn sợi; còn mấy chị phụ nữ cùng thôn, người thêu thùa hoa văn làm gối, người bật bông kéo sợi… Cứ thế, tiếng nói cười vui vẻ, rộn vang cả nếp nhà sàn truyền thống của đồng bào Tày ở huyện Văn Bàn.

Vừa nhanh tay thoăn thoắt bện sợi dây bao dao, nghệ nhân Hoàng Thị Quanh tâm sự: Giờ thế hệ trẻ người Tày ở Văn Bàn ít mặn mà với nghề dệt thêu thổ cẩm, làm đệm bông lau, chăn ga, gối… nên chị em chúng tôi rất suy nghĩ, làm sao để vẫn giữ gìn được bản sắc văn hóa dân tộc mình, vừa truyền lại cho con cháu mai sau. Đó là cả một tình yêu với bản sắc văn hóa dân tộc mình, gửi vào từng sản phẩm dệt thêu. Không chỉ thể hiện sự khéo tay của từng chị em, mà đó còn là “trọng trách” phải bảo tồn nghề truyền thống của dân tộc mình.

Hơn ai hết, những người đã ở vào tuổi xưa nay hiếm như bà Quanh và nhiều phụ nữ Tày ở Văn Bàn đều luôn đau đáu, trăn trở về những bản sắc văn hóa đang dần mai một trong đời sống hiện đại. Bởi vậy, chỉ có thể truyền lại tình yêu và đam mê ấy bằng cách, mỗi ngày tự mình thêu tay những lúc nông nhàn, dệt vải, bật bông, kéo sợi… Bận rộn với Câu lạc bộ Khắp Nôm và một số công việc ở xã, nhưng bà Quanh vẫn không quên dành thời gian lúc nhàn rỗi để thêu gối, làm đệm ngồi để dùng trong gia đình, cũng là để dịp cho con cháu trong nhà biết bà làm mà học tập làm theo. “Mình muốn làm gương cho con cháu, đồng thời cũng là để lan tỏa niềm đam mê bảo tồn văn hóa bản sắc dân tộc mình cho chị em phụ nữ quê mình”, bà nói.

Chị Hoàng Thị Điệp (thôn Nà Bay, xã Làng Giàng) dẫn chúng tôi lên nhà sàn và giới thiệu về bộ chăn đệm, gối, đệm ngồi vẫn còn thơm mùi chàm mới của con dâu chị mới làm khi về nhà chồng. Chị bảo, dù có thể không nhiều người trẻ biết làm nữa, nhưng trong những bản làng người Tày ở mảnh đất bên dòng suối Chăn thơ mộng này vẫn còn gìn giữ được phong tục đẹp, khi về nhà chồng, người con gái sẽ làm chăn, đệm, gối, đệm ngồi để tặng ông bà, bố mẹ và các anh chị em bên gia đình nhà chồng, đủ mỗi người một bộ. Chính vì phong tục mang nét đẹp văn hóa ấy, để tỏ lòng tôn kính hiếu thuận của con gái khi về nhà chồng, cũng là thể hiện với gia đình mới rằng mình cũng khéo tay, đảm đang… Thế nên, nghề dệt thêu và làm chăn, gối, đệm thổ cẩm vẫn được đồng bào Tày, nhất là phụ nữ ở đây miệt mài bảo tồn, gìn giữ như một phần cuộc sống của mình vậy.

Để có vải thêu các họa tiết thổ cẩm, phụ nữ Tày phải chăm chỉ trồng bông, thu hái, tách bông khỏi hạt, bật bông cho tơi rồi vê bông thành lọn tròn để kéo sợi rồi mới dệt. Còn để thêu thổ cẩm, người Tày dùng sợi chỉ màu để tạo nên những hoa văn trên vải.

Đưa cho chúng tôi xem chiếc dây bao dao dệt hoa văn thổ cẩm tỉ mẩn, dài chừng ba sải tay, bà Hoàng Thị Quanh bảo: Nhìn đơn giản vậy thôi, nhưng để dệt xong một chiếc dây bao dao như thế cũng phải mất cả tuần. Người con gái Tày thường dệt chiếc dây này để tặng cho người mình yêu thương với lời gửi gắm “Em tặng anh chiếc dây đan. Để anh lên núi Gia Lan chặt vầu…”.  Vừa nói bà Quanh vừa hát cho chúng tôi nghe bài dân ca bằng tiếng Tày về chiếc dây bao dao.

Cùng với giai điệu khắp Nôm, những sản phẩm dệt thủ công truyền thống của người Tày chính là sản phẩm “nhận diện” về miền di sản của người Tày ở vùng đất Văn Bàn. Thế nên, hồn quê hương được neo giữ trong từng hoa văn, trong từng sản phẩm, mà ở đó chất chứa những yêu thương. Mộc mạc, giản dị nhưng cũng đầy sắc màu độc đáo làm nên bản sắc riêng thổ cẩm người Tày ở vùng này. Văn hóa là cuộc sống, chính vì vậy, ở trong những sản phẩm gối, đệm của đồng bào Tày, có thể nhận thấy hình ảnh cách điệu mô phỏng con nhện, cây cỏ bợ, lá cọ và hoa lá trong vườn nhà… rất gần gũi với cuộc sống đời thường. 

Phát triển nghề truyền thống

Đã ở tuổi “thất thập cổ lai hy” nhưng hằng ngày bà Phùng Thị Tưởng, Chủ nhiệm HTX thổ cẩm thị trấn Khánh Yên vẫn miệt mài bên khung cửi truyền thống, bên chiếc máy may cũ kỹ, rồi thêu thêu, dệt dệt không ngừng tay, trừ những hôm trong người cảm thấy không được khỏe. Bởi với người phụ nữ đã đi gần hết chặng đường của cuộc đời, được làm những sản phẩm truyền thống của dân tộc mình là một niềm vui, cũng là mình biết bảo tồn, giữ gìn, truyền lại cho đời sau nghề của cha ông mình… “Còn sức khỏe trời cho ngày nào, tôi vẫn sẽ làm thổ cẩm, vì đó là một phần không thể thiếu trong cuộc sống của tôi”, bà Tưởng chia sẻ.

Trước đây, sản phẩm thổ cẩm được phụ nữ Tày dệt, thêu chủ yếu để phục vụ sinh hoạt trong gia đình. Nhưng nay, du lịch phát triển, du khách ngày càng yêu thích những sản phẩm thổ cẩm thủ công truyền thống, nghề dệt thổ cẩm ở Văn Bàn cũng phát triển mạnh. HTX thổ cẩm thị trấn Khánh Yên rất nhiều đơn đặt hàng không chỉ từ các vùng đồng bào người Tày trong huyện, trong tỉnh mà trên khắp cả nước. Những sản phẩm truyền thống của HTX theo chân gia chủ đến từng nhà, trang trí không gian sống với màu sắc, mẫu mã đa dạng hơn từ bao gối, trang phục, khăn quàng... đến ba lô, túi xách, ví, tấm treo tường… nhưng vẫn đậm bản sắc, hồn quê hương của một miền di sản có từ lâu đời.

HTX Thổ cẩm thị trấn Khánh Yên có 8 thành viên chính, thu nhập từ công việc lúc nông nhàn khoảng 3 triệu đồng/người/tháng. Bà Tưởng cho biết: “Ngoài HTX của chúng tôi, huyện Văn Bàn còn có 3 tổ phụ nữ làm nghề thêu dệt thổ cẩm truyền thống ở 2 xã Võ Lao,  Hoà Mạc và thị trấn Khánh Yên với khoảng 20 chị em làm nghề thêu dệt thổ cẩm để phục vụ nhu cầu của bà con”.

Ông Vũ Xuân Thuỷ, Trưởng Phòng Kinh tế hạ tầng huyện Văn Bàn, cho biết: “Huyện phối hợp với Trung tâm Khuyến công tỉnh Lào Cai hỗ trợ tập huấn cho các CLB, các tổ nghề truyền thống để tạo ra các sản phẩm theo hướng hiện đại mang tính ứng dụng cao trong đời sống (may mặc, đồ trang trí...). Đồng thời, đang xem xét hỗ trợ kinh phí cho các HTX mua máy móc thiết bị theo Nghị quyết của Hội đồng nhân dân tỉnh Lào Cai về thực hiện chính sách khuyến công hướng tới vừa giữ gìn được bản sắc văn hoá, vừa phát triển nghề thủ công mang lại nguồn thu nhập cao cho bà con dân tộc Tày”.