Linh thiêng lễ hội núi Bà Đen ở Tây Ninh

Truyền thuyết về Linh Sơn Thánh Mẫu

Qua trao đổi với phóng viên Báo Kinh tế nông thôn, TS. Nguyễn Ngọc Thơ, Phó Trưởng khoa Văn hóa học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP. Hồ Chí Minh thuộc Đại học Quốc Gia TP. Hồ Chí Minh, cho biết, hiện lưu truyền nhiều truyền thuyết về Linh Sơn Thánh Mẫu. Truyền thuyết đầu tiên cho rằng người dân khu vực núi Một ai cũng đồn có Phật Bà hiển thánh, nhưng việc lập điện thờ Bà làm nơi cúng bái không ai làm. Sau này có tu sĩ Đạo Trung vào khoảng thế kỷ XVIII, ở trên núi suốt 31 năm khai sơn phá thạch, cho đến một ngày ông thấy Phật Bà hiện ra trên đỉnh núi, ít lâu sau tìm được cốt tượng bằng đá có chân dung Phật Bà nơi một dòng suối (gần chùa Hang bây giờ). Ông liền lập động để thờ phụng, Điện Bà có từ đó.

Điện Bà nơi thờ Linh Sơn Thánh Mẫu

Truyền thuyết thứ hai tương truyền đất Tây Ninh ngày trước cũng như bây giờ, phần đất từ Trảng Bàng - Suối Sâu đến tận miền Tây và Tây Bắc giáp với biên giới Campuchia có người Miên sinh sống cùng người Việt rất đông. Nơi này có một gia đình người Việt gốc Miên làm quan tại địa phương, sinh được một trai một gái. Cô con gái tên Đênh khi đến tuổi dậy thì, thì có vị sư già từ Bến Cát tìm đến núi Một kiếm đất lập chùa để phụng sự Phật pháp. Khi đến Tây Ninh, vị sư già đến nhà nàng Đênh xin tá túc một thời gian để tìm đất. Cả gia đình viên quan đều mộ đạo nên ai cũng muốn nghe nhà sư thuyết pháp, nhất là nàng Đênh. Gia đình lập cho vị sư ngôi chùa Ông Tàu (do ông là người Hoa) nằm ở chân núi phía đông gần làng Phước Hội. Một thời gian sau, vị sư về lại Bến Cát, để chùa Ông Tàu cho nàng Đênh trông nom. Nàng Đênh cũng được viên quan trấn ở Trảng Bàng ngấp nghé hỏi cưới, chỉ có điều nàng Đênh chưa có bóng dáng một thanh niên nào trong lòng mà lại phát nguyện xuất gia thờ Phật. Mặc dù được cha mẹ hứa gả cho viên quan ấy, nàng không đồng ý nên đã bỏ nhà ra đi tìm nơi tu đạo cho tới khi từ giã cõi trần. Hồn bà hiển thánh về báo cho cha mẹ biết là bà tu đã đắc đạo, được thượng giới phái xuống trần cứu nhân độ thế. Bà hiển linh báo cho Nguyễn Ánh khi bôn tẩu trên núi Một trốn quân Tây Sơn những việc phải làm để giành lại ngôi vua. Sau này lên ngai vàng, chúa Nguyễn Gia Long nghĩ đến bà Đênh liền sai đúc cốt bà bằng đồng đen đem lên núi Một để thờ, phong bà Đênh làm “Linh Sơn Thánh Mẫu”. Nơi điện thờ bà gọi là “Linh Sơn Tiên Thạch Động”. Tên gọi là Bà Đênh sau được dân địa phương gọi tránh đi là Bà Đen, gọi núi Một là núi Bà Đen.

Lễ hội núi Bà Đen

Lễ hội Linh Sơn Thánh Mẫu (núi Bà Đen) được tổ chức vào ngày rằm tháng Giêng. Tuy nhiên, ngay từ đầu xuân, các tín đồ thập phương đã đến hành lễ không ngừng. Mỗi tháng vào ngày rằm cũng có những cuộc lễ thường kỳ. Phần đông du khách đến cầu nguyện mong Thánh Mẫu phù hộ gia đạo tốt lành, gặp nhiều may mắn, tai qua nạn khỏi. Hội Vía chính thức Linh Sơn Thánh Mẫu được diễn ra vào hai ngày 5 và 6 tháng 5 âm lịch hàng năm, là ngày hiển Thánh của bà Đênh. Vào lúc 12 giờ ngày 5-5, tất cả khách thập phương đều được mời ra bên ngoài, cửa điện thờ được đóng lại, các vị sư nữ dùng nước suối Bửu Long rửa (lễ Mộc Dục) rồi sau đó xức dầu thơm vào. Những lễ chính trong ngày vía Thánh Mẫu là: lễ Khai Kinh, lễ Mộc Dục, lễ Túc Yết, lễ Chính Thức, vào lễ chầu văn đồng bóng...

Quang cảnh Điện Bà trên núi Bà Đen

Theo TS. Nguyễn Ngọc Thơ, tục thờ cúng Điện Bà (Linh Sơn), thờ Bà Chúa xứ Núi Sam (Châu Đốc - An Giang), tục thờ Bà Chúa Ngọc, Bà Thiên Hậu chỉ dừng lại ở mức độ nghi lễ, có sự hội nhập của các nền văn hóa khác. Tục thờ Nữ thần và Mẫu thần đều xuất phát từ tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt được giao thoa, tiếp biến với các tục thờ Mẫu của người Chăm, người Khmer, người Lào từ đó tạo nên các dạng thức địa phương của Tín ngưỡng thờ Mẫu Việt Nam ở ba miền Bắc - Trung - Nam.

Lại Hùng