Phát hiện rìu đá thuộc sơ kỳ thời đại đồ Đá cũ ở An Khê

Quang cảnh buổi họp báo.

Tháng 11/2015, di tích Gò Đá ở phường An Bình, thị xã An Khê được khai quật lần thứ nhất, tháng 3/2016, di tích Gò Đá được khai quật mở rộng và khai quật mới di tích Rộc Tưng. Ngoài việc khai quật 2 di tích trên, năm 2016, đoàn khảo cổ học Việt – Nga còn tiến hành điều tra phát hiện mới một số di tích thời đại Đá cũ.

Tại di tích Gò Đá, trong các hố khai quật, các nhà khảo cổ đã tìm thấy 58 hiện vật đá, gồm: 9 công cụ mũi nhọn, 5 công cụ chặt kiểu chopper, 9 nạo, 2 hòn ghè, 6 công cụ mảnh tước, 3 công cụ hạch không định hình, 12 mảnh tước và 12 hạch đá. Hầu hết công cụ ở đây được làm bằng đá quartz; tiêu biểu là loại công cụ chặt làm từ các viên cuội to thô, những mũi nhọn lớn làm từ hạch đá quartz, nạo làm từ mảnh tước nhỏ. Trong các hố khai quật này còn tìm thấy 21 mảnh tectit, phân bố trong lớp văn hóa chứa công cụ đá.

Rìu tay được phát hiện tại di tích.

Tại hố khai quật Rộc Tưng 1 đã tìm thấy 46 hiện vật đá, gồm: 1 công cụ ghè hết một mặt, 7 công cụ mũi nhọn, 2 công cụ nạo cắt, 1 công cụ chặt thô (chopper), 18 mảnh cuội có vết gia công, 4 mảnh tước và 13 hạch đá. Ở di tích Rộc Tưng 4 thu được 77 hiện vật đá, gồm 1 công cụ mũi nhọn, 4 công cụ nạo, 1 hòn ghè, 1 công cụ chặt thô, 14 hạch đá, 23 mảnh tước và 33 mảnh đá có vết ghè.

Theo TS.Nguyễn Gia Đối, Phó viện trưởng Viện Khảo cổ học, Trưởng phòng Nghiên cứu thời đại đá, đây là các di tích cư trú và là nơi chế tác công cụ đá của người nguyên thủy. Di tồn văn hóa duy nhất còn lại trong tầng văn hóa là công cụ đá do con người chế tác và sử dụng. Di tồn tự nhiên đáng chú ý và có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định niên đại của các di tồn văn hóa ở đây là các mảnh tectit rơi từ ngoài hành tinh vào trái đất. Hiện, chưa tìm thấy di cốt người cũng như di tích động thực vật vì các di tích phân bố ở ngoài trời nên các vật chất hữu cơ qua quá trình lâu dài đã bị phân hủy.

Sự xuất hiện của các công cụ này cho thấy, con người đã xuất hiện ở An Khê khoảng 1 triệu năm trước.

Về niên đại tuyệt đối, chúng ta cần đợi kết quả phân tích nhưng các chuyên gia nghiên cứu Việt – Nga dựa vào một số cơ sở sau để dự đoán niên đại cho phức hợp di tích ở An Khê như sau: Các di tích khảo cổ An Khê đều nằm trên thềm cổ nhất của sông Ba, có tuổi sơ kỳ Cánh tân, cách ngày nay trên dưới 1 triệu năm. Niên đại rơi vào trái đất của tectit chính là tuổi của di tích. Tectit Việt Nam nằm trong vùng trường Australia – Đông Dương, có tuổi từ 77 – 80 vạn năm. Hiện nay, hơn 20 mẫu tectit ở Việt Nam đã được phân tích niên đại, trong đó mẫu tectit ở thềm cổ sông Ba tại Cheo Reo, cùng thềm với vùng An Khê có tuổi 77 vạn năm. Như vậy, tuổi của các chế phẩm bằng đá do con người làm ra ở An Khê ít nhất phải tương đương hoặc cổ hơn thế.

Mặt khác, khi phân tích so sánh về mặt hình thái và kỹ thuật sưu tập công cụ đá ở An Khê với một số di tích sơ kỳ khác ở Hàn Quốc, Ấn Độ và Trung Quốc, những người tham gia khai quật cho rằng, các chế phẩm tìm thấy ở An Khê còn có một số nét cổ xưa hơn. Tổ hợp công cụ và niên đại của di tích An Khê tương đương với giai đoạn Người vượn đứng thẳng (Homo erectus) và là một trong những tổ tiên trực tiếp của người hiện đại (Homo sapiens) trên thế giới.

Các mảnh thiên thạch tectit tìm thấy ở An Khê.

GS.TS.Nguyễn Xuân Thắng, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam khẳng định, các phát hiện di tích sơ kỳ đá cũ ở An Khê là bằng chứng khẳng định, thượng lưu sông Ba, vùng An Khê là địa bàn sinh sống của cộng đồng cư dân cổ cách đây khoảng trên dưới 80 vạn năm. Đây cũng được xem là mốc mở đầu cổ nhất hiện biết về sự xuất hiện của con người và di tồn văn hóa của họ trên lãnh thổ Việt Nam.

Trong một thời gian dài, do không có tài liệu khảo cổ học soi rọi nên đã tồn tại quan điểm đối lập về văn hóa giữa phương Đông và phương Tây. Theo đó, ở phương Tây sớm xuất hiện rìu tay, thể hiện cho sự tiến bộ, năng động của con người, còn phương Đông bảo lưu lâu dài công cụ cuội ghè đẽo thô sơ dạng chopper, thể hiện cho khu vực bảo thủ, trì trệ và hầu như không có đóng góp gì cho nhân loại. Những phát hiện công cụ ghè hai mặt và rìu tay ở An Khê không chỉ bác bỏ quan điểm sai trái này mà còn bổ sung tư liệu mới vào bản đồ phân bố sự xuất hiện và tiến hóa của loài người trên trái đất.

PGS.TS.Nguyễn Giang Hải, Viện trưởng Viện Khảo cổ học cho rằng, những tư liệu thu được bước đầu có giá trị quan trọng trong việc biên soạn lịch sử quốc gia, làm cơ sở cho việc trưng bày tại các bảo tàng, hướng tới xây dựng vùng An Khê thành trung tâm nghiên cứu lịch sử văn hóa nhân loại, góp phần thiết thực vào chương trình phát triển kinh tế - xã hội ở Tây Nguyên nói chung, An Khê nói riêng.

Ông Hải cũng kiến nghị Nhà nước nên coi các di tích ở An Khê là di tích lịch sử đặc biệt cấp quốc gia.

Anh Thơ