Doanh nghiệp tìm cách tăng sức cạnh tranh cho tôm Việt

Chế biến tôm phục vụ nhu cầu xuất khẩu.

Những rào cản lớn

Theo ông Hồ Quốc Lực, Chủ tịch HĐQT Công ty Cổ phần Thực phẩm Sao Ta, mặc dù các chuyên gia và tổ chức uy tín trong nước và quốc tế đã dự báo trước những khó khăn của ngành tôm trong thời gian qua, nhưng mức độ và quy mô ảnh hưởng lại vượt xa dự tính.

Theo số liệu của Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thuỷ sản Việt Nam (VASEP), trong năm 2023, tổng giá trị xuất khẩu tôm của Việt Nam đã giảm 22% so với năm 2022, còn 3,4 tỷ USD. Nhu cầu tiêu dùng ảm đạm do suy thoái kinh tế toàn cầu khiến thị trường xuất khẩu tôm gặp nhiều bất lợi. Trong khi đó, nguồn cung tôm quốc tế dư thừa do các nước cạnh tranh như Ấn Độ, Ecuador đẩy mạnh sản xuất khiến giá tôm liên tục giảm sâu.

Bên cạnh những yếu tố khách quan, Chủ tịch Thực phẩm Sao Ta cũng chỉ ra những hạn chế nội tại của ngành tôm Việt Nam, gồm: giá thành sản xuất cao, chất lượng sản phẩm chưa đồng đều, thiếu hụt con giống chất lượng cao và năng lực chế biến sâu hạn chế.

"Đây là những rào cản lớn khiến doanh nghiệp xuất khẩu tôm Việt Nam gặp khó khăn trong việc cạnh tranh trên thị trường quốc tế", TS. Hồ Quốc Lực nói.

Đối với triển vọng thị trường những tháng cuối năm 2024, Chủ tịch Thực phẩm Sao Ta thận trọng đánh giá những khó khăn thách thức đối với hoạt động xuất khẩu tôm sẽ còn tiếp tục kéo dài, ít nhất 6 tháng đầu năm 2024 và thậm chí, quy mô và mức độ ảnh hưởng còn lớn hơn so với 2023.

Theo đó, căng thẳng tại Biển Đỏ đang là bài toán nan giải đối với chuỗi cung ứng toàn cầu, ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động xuất khẩu tôm Việt Nam sang các thị trường trọng điểm như Mỹ và châu Âu. Chi phí vận tải tăng cao và rủi ro trong việc đảm bảo tiến độ giao hàng buộc các doanh nghiệp xuất khẩu phải tìm kiếm giải pháp thay thế phức tạp hơn, hoặc tập trung vào các thị trường gần hơn.

"Vụ kiện chống bán phá giá, chống trợ cấp của Mỹ đối với sản phẩm tôm xuất khẩu của bốn nước, bao gồm Việt Nam, cũng là một rủi ro lớn. Vụ kiện này có thể dẫn đến việc tăng chi phí cho các doanh nghiệp xuất khẩu vào thị trường Mỹ, gây ảnh hưởng đến lợi nhuận và sức cạnh tranh của ngành tôm Việt Nam", TS.Hồ Quốc Lực đánh giá.

Doanh nghiệp tìm cách tăng sức cạnh tranh

Những khó khăn thách thức đối với doanh nghiệp xuất khẩu tôm sẽ còn tiếp tục kéo dài, ít nhất 6 tháng đầu năm 2024 với quy mô và mức độ ảnh hưởng còn lớn hơn so với 2023. Quý đầu năm nay, xuất khẩu tôm của Việt Nam đạt trên 686 triệu USD, tăng 14% so với cùng kỳ năm 2023, tuy nhiên sức hồi phục còn chậm.

Thực phẩm Sao Ta sẽ tiếp tục tập trung vào các dòng sản phẩm chế biến sâu.

Theo bà Phùng Thị Kim Thu, chuyên gia thị trường tôm Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam, để gia tăng thị phần tại các thị trường trong năm 2024, doanh nghiệp cần lưu ý đến thị hiếu tiêu dùng mới.

"Ví dụ như Trung Quốc đang có xu hướng giảm nhập khẩu tôm nước ấm đông lạnh, tôm hùm đá và các loại tôm biển khác, tôm hùm đông lạnh; trong khi tăng nhập khẩu tôm hùm tươi, sống, ướp lạnh; tôm khô, muối, hun khói, ngâm nước muối và các loại tôm chế biến. Còn tại Hàn Quốc, nhu cầu đối với thực phẩm nấu chín, chế biến và bảo quản sẵn đang tăng lên nhanh chóng”, bà Phùng Thị Kim Thu

Phần mình, các doanh nghiệp cũng đang áp dụng nhiều biện pháp để “vượt sóng” trong giai đoạn khó khăn. Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Thực phẩm Sao Ta nhận định, khó khăn của ngành tôm Việt vẫn chưa được khắc phục trước mắt. Từ tháng 7/2023, Thực phẩm Sao Ta đã đưa vào vận hành khu trang trại Vinfarm ở Vĩnh Thuận, giúp mở rộng vùng nuôi thêm 203 ha, nâng tổng diện tích vùng nuôi lên 525 ha với khả năng cung ứng 16.000 tấn tôm nguyên liệu/năm. Khi vùng nuôi này đi vào vận hành đầy đủ sẽ giúp cải thiện đáng kể năng lực tự chủ tôm nguyên liệu của doanh nghiệp. Riêng với những khó khăn về thị trường, doanh nghiệp sẽ duy trì các giải pháp đang có và linh hoạt tối đa nhằm tận dụng mọi cơ hội, trong đó sẽ chú ý tìm hiểu cơ hội tại thị trường Trung Quốc.

Ông Lê Văn Quang, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn thủy sản Minh Phú thì cho biết, để tăng đơn hàng, thời gian qua doanh nghiệp đã tích cực tham gia các hội chợ, triển lãm trên thế giới. Gần đây nhất là Hội chợ thủy sản quốc tế tại Boston tại Mỹ để giới thiệu sản phẩm của doanh nghiệp tới nhà nhập khẩu thế giới. Các sản phẩm tôm Việt Nam đều được nhà nhập khẩu đánh giá cao.

Trong kế hoạch sắp tới, Minh Phú tiếp tục tham gia các chương trình triển lãm để giới thiệu sản phẩm, dự kiến là Nhật Bản và Hàn Quốc... để tiếp cận người tiêu dùng ở 2 quốc gia này.

Bên cạnh đó, công ty cũng liên tục nâng chất lượng con tôm qua công nghệ nuôi sinh học, giúp giảm giá thành, tăng sức cạnh tranh cho tôm Việt.

Ông Trần Bé Sáu, Giám đốc điều hành Nhà máy Thủy sản Việt – Úc cũng đồng tình cho rằng thị trường xuất khẩu đang gặp nhiều khó khăn, nhưng với kinh nghiệm và sự linh động trong xuất khẩu, chúng tôi sẽ tiếp tục tìm kiếm các đối tác tiềm năng, mở rộng thị trường để gia tăng kim ngạch xuất khẩu.

Song song đó là đầu tư đổi mới công nghệ, thiết bị và mở rộng quy mô sản xuất, nhằm nâng cao chất lượng, tăng giá trị, năng lực cạnh tranh cho hàng xuất khẩu của tỉnh đáp ứng nhu cầu thị trường và vượt qua các rào cản thương mại của các nước nhập khẩu.

Hướng đến xuất khẩu tôm hùm chính ngạch

Đối với mặt hàng tôm hùm, hiện các doanh nghiệp, hợp tác xã và người nuôi tại thủ phủ tôm hùm ở Phú Yên đang được đồng hành, hỗ trợ, hướng đến xuất khẩu tôm hùm chính ngạch sang thị trường Trung Quốc.

Phú Yên là tỉnh có nhiều tiềm năng và lợi thế để phát triển nuôi trồng thủy sản vì có hơn 21.000ha mặt nước đầm, vịnh, bãi triều, cửa sông. Hơn 30 năm qua, nghề nuôi trồng thủy sản tỉnh này đã phát triển khá mạnh với hơn 110.000 lồng nuôi gồm các đối tượng chính như tôm hùm, cá biển.

Thu mua tôm hùm trên địa bàn thị xã Sông Cầu, tỉnh Phú Yên. Ảnh: KS.

Thị xã Sông Cầu là “thủ phủ” tôm hùm tại tỉnh Phú Yên. Năm 2023, thị xã có khoảng 62.550 lồng nuôi tôm hùm, sản lượng đạt 2.070 tấn. Trong đó, 90% nuôi tôm hùm xanh và 10% nuôi tôm hùm bông, doanh thu đạt trên 2.000 tỷ đồng/năm.

Những năm qua, nghề nuôi đối tượng này không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế, mà còn đóng góp rất lớn vào cho xã hội, tạo việc làm ổn định cho người dân trên địa bàn.

Theo UBND thị xã Sông Cầu, nghề nuôi tôm hùm đã góp phần giải quyết việc làm cho hơn 4.000 hộ dân, với khoảng 10.000 lao động tham gia trực tiếp. Sản lượng tôm hùm nuôi ở thị xã chủ yếu xuất sang thị trường Trung Quốc.

Ông Nguyễn Thái Hải Anh, Phó Trưởng phòng Kinh tế thị xã Sông Cầu cho biết, có đến 80-90% sản lượng tôm hùm trên địa bàn xuất sang thị trường Trung Quốc bằng đường tiểu ngạch, thiếu ổn định.

Do đó, để phát triển nghề nuôi tôm hùm theo hướng bền vững, thị xã đang khắc phục những vướng mắc về công tác giao đất mặt nước, cấp giấy phép và mã số vùng nuôi, đồng thời xây dựng chuỗi liên kết, cấp mã code cho doanh nghiệp và tìm kiếm đối tác, mở rộng thị trường nhằm ổn định đầu ra cho sản phẩm tôm hùm.

Theo ông Hải Anh, đến nay, tỉnh Phú Yên đã có Công ty TNHH Tiến Kiều được cấp mã code để xuất khẩu tôm hùm chính ngạch sang thị trường Trung Quốc.

Bà Nguyễn Thị Túy Kiều, Giám đốc Công ty TNHH Tiến Kiều, cho biết, để được xuất khẩu tôm hùm theo đường chính ngạch sang thị trường Trung Quốc, công ty đã tìm hiểu những quy định của Việt Nam và Trung Quốc. Sau hơn 2 năm nỗ lực, công ty đã được phía Trung Quốc đưa vào danh sách và đồng ý cấp mã code để được xuất khẩu tôm hùm sang thị trường này.

Nhằm hỗ trợ người nuôi và doanh nghiệp tiếp cận quy trình xuất khẩu tôm hùm chính ngạch, mới đây Trung tâm Chất lượng nông, lâm, thủy sản vùng 3 phối hợp với UBND thị xã Sông Cầu tổ chức tập huấn để thông tin về những quy định của phía Trung Quốc yêu cầu đối với tôm khi xuất khẩu sang thị trường này.

Ông Lê Hoàng Lâm, Giám đốc Trung tâm Chất lượng nông, lâm, thủy sản vùng 3 cho biết, đến nay, thị trường Trung Quốc đã công nhận 850 cơ sở chế biến thủy sản của Việt Nam được sản xuất, xuất khẩu thủy sản vào thị trường này. Trong đó có 57 cơ sở xuất khẩu thủy sản tươi sống (ở Phú Yên có 1 cơ sở).

Bên cạnh đó, Trung tâm Chất lượng nông, lâm, thủy sản vùng 3 cũng đang triển khai phổ biến các quy định của Việt Nam và các nước trên thế giới trong xuất khẩu hàng nông, lâm, thủy sản đến cộng đồng doanh nghiệp và người dân.

Thị trường Trung Quốc là một trong những thị trường tiềm năng cho mặt hàng thủy sản tươi sống, nhất là tôm hùm. Vì vậy, các doanh nghiệp tham gia xuất khẩu và người nuôi phải biết và hiểu những quy trình, quy định để thực hiện cho đúng, góp phần phát triển ngành thủy sản bền vững hơn.

Giá tôm hùm bông hiện nay giảm xuống còn dưới 1 triệu đồng/kg (loại 1), trong khi vào tháng 7/2023, tôm này có giá từ 1,7-1,8 triệu đồng/kg. Nguyên nhân do phía Trung Quốc quy định cấm đánh bắt, sử dụng, kinh doanh, buôn bán đối với tôm hùm bông và các loài trong danh mục các loài động vật hoang dã nguy cấp cần bảo vệ.

Do đó, để xuất khẩu được tôm hùm bông sang thị trường Trung Quốc, các doanh nghiệp phải chứng minh được tôm không đánh bắt trực tiếp từ biển, cũng như chứng minh quá trình nuôi rõ ràng, không sử dụng nguồn giống khai thác từ tự nhiên.

Về vấn đề này, theo Trung tâm Chất lượng nông lâm thủy sản vùng 3, Bộ NN-PTNT đang tiếp tục đàm phán và phía Trung Quốc hứa sẽ tạo cơ chế đặc biệt cho tôm hùm bông Việt Nam xuất khẩu sang thị trường này.

Ông Lâm Duy Dũng, Phó Chủ tịch UBND thị xã Sông Cầu, cho biết, hiện nay nghề nuôi tôm hùm còn nhiều thách thức như việc quản lý vùng nuôi và xuất khẩu tôm hùm theo đường chính ngạch còn hạn chế.

Về phía địa phương luôn đồng hành, hỗ trợ các doanh nghiệp, hợp tác xã và người nuôi xác định các tiêu chuẩn, điều kiện cần để có thể xuất khẩu tôm hùm sang thị trường Trung Quốc được thuận lợi. Đây cũng là mục tiêu của thị xã nhằm phát triển tôm hùm theo hướng bền vững và hiệu quả./.