Xung đột Nga – Ukraine: An ninh lương thực toàn cầu bất ổn

Ông Svein Tore Holsether, Chủ tịch kiêm Giám đốc điều hành của Yara International, nhà sản xuất phân bón nitơ khoáng đầu tiên trên thế giới cho biết, giá khí đốt tự nhiên tăng lên mức cao kỷ lục đã khiến công ty mà ông điều hành phải cắt giảm sản lượng amoniac và urê ở châu Âu xuống còn 45% công suất. Tuy nhiên, khi sản lượng các loại phân bón thiết yếu này giảm sút, những tác động tới nguồn cung lương thực toàn cầu là không thể tránh khỏi.

“Không phải chúng ta có sắp sửa phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng lương thực hay không mà là cuộc khủng hoảng đó sẽ tồi tệ đến mức nào”, ông Holsether nhấn mạnh.

Châu Âu và châu Phi rơi vào tình trạng bất ổn

Phát biểu trước báo giới, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cho biết, Nga và Ukraine là hai thị trường lương thực đặc biệt quan trọng của châu Âu. Lúa mì, ngô và ngũ cốc của Nga và Ukraine giữ vai trò chủ chốt trong nhiều sản phẩm lương thực và thực phẩm được tiêu thụ tại châu Âu. 

Ông Emmanuel Macron nhấn mạnh, cuộc xung đột hiện nay tại Ukraine sẽ khiến châu Âu, nhất là châu Phi, có thể rơi vào tình trạng bất ổn về an ninh lương thực do thiếu nguồn cung thay thế.

“Châu Âu và châu Phi sẽ mất ổn định rất sâu sắc về lương thực. Châu Âu sẽ cần phải đánh giá lại chiến lược sản xuất để bảo vệ chủ quyền an ninh lương thực và dinh dưỡng. Nhiều nước châu Phi có thể sẽ đối mặt với nạn đói trong giai đoạn từ 12 - 18 tháng nữa do ảnh hưởng của xung đột”, ông Macron nói.

Trước những lo ngại về vấn đề an ninh lương thực, Uỷ ban châu Âu (EC) dự kiến triển khai một số biện pháp khẩn cấp. Theo đó, EC có thể lần đầu tiên phải trích khoảng 450 triệu euro từ “Quỹ dự trữ khủng hoảng” để hỗ trợ cho nông dân châu Âu bù đắp trước sự biến động về giá. Kể từ khi xung đột Ukraina diễn ra, tại châu Âu, giá lúa mì đã tăng 50%, lên gần 400 euro/tấn, trong khi  giá ngô cũng tăng khoảng 30%, lên xấp xỉ 350 euro/tấn.

EC cũng đang tính tới khả năng nới lỏng các quy định về quỹ đất nông nghiệp nhàn rỗi dự phòng để đưa vào khai thác trở lại phục vụ trồng trọt. Lãnh đạo 27 nước EU thống nhất tăng cường phối hợp với các quốc gia đang phát triển trong vấn đề an ninh lương thực để giảm thiểu nguy cơ đói nghèo.

Theo số liệu thống kê, Nga và Ukraine chiếm khoảng 30% thị trường xuất khẩu lúa mì và lúa mạch, 19% nguồn cung ngô và 80% lượng xuất khẩu dầu hướng dương của thế giới. Tổ chức Lương – Nông Liên Hợp quốc (FAO) mới đây cũng cảnh báo 8-13 triệu người trên toàn thế giới có thể rơi vào tình trạng đói ăn do khủng hoảng Ukraine và các lệnh trừng phạt trả đũa lẫn nhau giữa Mỹ, EU với Nga. Các khu vực bị ảnh hưởng nhiều nhất sẽ là châu Á - Thái Bình Dương, Bắc Phi, Nam sa mạc Sahara và Trung Đông.

Giá phân bón tăng phi mã

Nga và Belarus là những nước xuất khẩu phân bón hàng đầu thế giới, giúp nhiều cánh đồng có thể phát triển bình thường. Tuy nhiên, mọi người đều đang tránh xa những sản phẩm này vì sợ vạ lây khi phương Tây liên tiếp trừng phạt Nga và đồng minh.

“Không ai muốn chạm vào một sản phẩm của Nga lúc này. Nếu bạn nhìn vào, bạn sẽ thấy các nhà buôn đều đang rất e dè và sợ sệt. Những người mua cũng vậy”, Deepika Thapliyal, chuyên gia phân bón tại Independent Commodity Intelligence Services cho biết.

Các nhà sản xuất phân bón ngoài Nga và Belarus cần khí đốt để tạo ra các loại phân bón dựa trên nitrogen như ure. Tuy nhiên, giá khí đốt đã quá cao để các nhà sản xuất phân bón châu Âu có thể hoạt động hết công suất. Việc nông dân thiếu phân bón sẽ khiến năng suất cây trồng bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Gần 4 tuần sau chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga ở Ukraine, giá các mặt hàng nông sản chủ chốt mà hai quốc gia này xuất khẩu đã tăng chóng mặt. Vấn đề lớn nhất là lúa mì, mặt hàng chủ lực trong bữa ăn của nhiều gia đình châu Âu.

Hiện, giá lúa mì đã đạt mức cao nhất mọi thời đại và chưa có dấu hiệu cho thấy sắp hạ nhiệt. Tuy nhiên, đó chưa phải tất cả. Vấn đề lớn khác là khả năng tiếp cận phân bón, yếu tố quan trọng bậc nhất cho nông dân trong việc duy trì sản xuất liên tục.

Giá phân bón cũng đang đắt kỷ lục khi Nga tuyên bố ngừng xuất khẩu mặt hàng này. Sản lượng ở châu Âu cũng giảm khi giá khí đốt tự nhiên tăng cao, một thành phần chính trong các loại phân bón có chứa nitrogen như ure.

Thực trạng này đang gióng lên hồi chuông cảnh báo với các chuyên gia lương thực toàn cầu. Giá ngô, đậu nành và dầu thực vật cũng đang tăng theo. Dù Bộ trưởng Nông nghiệp các nước G7 tuyên bố rằng, họ sẽ làm những gì cần thiết để ngăn chặn và ứng phó với một cuộc khủng hoảng lương thực nhưng những gì diễn ra trong thực tế có thể không dễ dàng như việc tuyên bố.

Thân ai nấy lo!

Lo sợ tình trạng thiếu hụt lương thực, các quốc gia đang hướng nội hơn để đảm bảo an ninh lương thực của mình. Điều này gây ra cuộc khủng hoảng thiếu với các nước dựa vào nhập khẩu để lo bữa ăn cho người dân. Ai Cập vừa cấm xuất khẩu lúa mì, bột mì… trong bối cảnh lo ngại ngày càng tăng về dự trữ lương thực ở quốc gia đông dân nhất thế giới Ả rập.

Indonesia cũng đã thắt chặt xuất khẩu dầu cọ, một thành phần quan trọng trong dầu ăn cũng như mỹ phẩm và một số mặt hàng đóng gói như sôcôla. Indonesia là nhà xuất khẩu dầu cọ hàng đầu thế giới.

Trong khi đó, các nước phương Tây cũng không tránh khỏi ảnh hưởng. Người tiêu dùng phải đối mặt với mức giá cao hơn khi chưa biết khi nào mới có thể ổn định tình hình. Ngay cả trước chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga ở Ukraine, hệ thống lương thực toàn cầu đã trở nên căng thẳng. Nó là hậu quả của biến đổi khí hậu, tắc nghẽn chuỗi ung ứng… đẩy giá lên cao nhất trong khoảng 1 thập kỷ. Khả năng chi trả cũng là vấn đề khi hàng triệu người mất việc làm do đại dịch Covid-19.

Chương trình lương thực của Liên Hợp quốc cũng cho biết, số người đang đối mặt với tình trạng đói ăn đã tăng lên 44 triệu so với 27 triệu của năm 2019. Xung đột giữa Nga và Ukraine, 2 quốc gia được coi là một trong những vựa lương thực của thế giới, có thể khiến tình hình trở nên tồi tệ hơn nữa.

Mặt khác, vụ gieo trồng mới sắp bắt đầu ở Ukraine. Tuy nhiên, với xung đột đang diễn ra, nguy cơ gián đoạn là rất cao. Không rõ Ukraine có đủ nông dân để canh tác hay họ có cơ hội tiếp cận máy móc và các sản phẩm khác thông qua các cảng ở Biển Đen hay không?

“Không ai dự đoán được, liệu Ukraine có thể xuất khẩu bất cứ thứ gì trong những tháng còn lại của năm, năm sau hay trong tương lai gần hay không? Quốc gia này chiếm một nửa tổng kinh ngạch xuất khẩu dầu hướng dương trên toàn cầu”, Carlos Mera, chuyên gia phân tích hàng hóa của Rabobank nhận định.

Trong khi đó, việc đưa các sản phẩm từ Nga ra thị trường thế giới cũng trở nên khó khăn hơn, nhất là khi các doanh nghiệp không muốn mạo hiểm đối mặt với các lệnh trừng phạt hoặc các vấn đề hậu cần khi phải vận chuyển hàng hóa gần khu vực xung đột.

Nga và Ukraine đóng vai trò bệ đỡ cho các quốc gia ở Trung Đông và Bắc Phi, vốn phụ thuộc vào nhập khẩu. Kết quả là nhiều người sẽ chịu ảnh hưởng nặng nề. Mỹ và châu Âu cũng sẽ cảm thấy đau đớn vì giá các mặt hàng nông sản quan trọng tăng cao, ảnh hưởng đến các các doanh nghiệp sản xuất thực phẩm tại mọi thị trường.