Mất an toàn thực phẩm, người dân phó mặc may rủi cho số phận

Sáng nay (01/4), Quốc hội thảo luận ở hội trường về Kết quả thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế-xã hội năm 2015; Kết quả thực hiện 5 năm 2011-2015 và kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội 5 năm 2016-2020; Kế hoạch sử dụng đất 5 năm giai đoạn 2016-2020.

Hiện, người dân đang rất bức xúc về thực trạng và hậu quả của tình trạng mất an toàn thực phẩm.

Theo đại biểu Lê Thị Nga, vấn nạn thực phẩm bẩn đã đẩy người dân vào thế tiến thoái lưỡng nan, không ăn không thể tồn tại, ăn thì phó mặc may rủi cho số phận, bệnh tật đến lúc nào biết lúc đó. Nếu chúng ta không ngăn chặn được vấn nạn thực phẩm bẩn thì không thể đảm bảo quyền tiếp cận thực phẩm sạch của người dân, đây là một quyền phái sinh từ quyền sống, quyền được bảo vệ sức khỏe con người theo Hiến pháp. Không có một nền nông nghiệp sạch chúng ta sẽ thua ngay trên sân nhà trước những sản phẩm sạch ngoại nhập.

Sau trả lời chất vấn ngày 17/11/2015 Chính phủ, Bộ trưởng các Bộ Y tế, Bộ Nông nghiệp và PTNT, các cơ quan báo chí và Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã tích cực vào cuộc để đảm bảo an toàn thực phẩm. Các bộ đã phối hợp rất tốt, tuy nhiên, người dân vẫn phải ăn thực phẩm không sạch.

Bà Nga cho rằng, vấn đề nằm ở hành lang pháp lý của chúng ta thực hiện chưa nghiêm.

Thứ nhất, về hành lang pháp lý, theo bà Nga, hiện hệ thống pháp luật điều chỉnh về an toàn thực phẩm gồm có Luật an toàn thực phẩm năm 2010, Nghị định 38/CP/2012; các luật chuyên ngành liên quan là Luật hóa chất, Luật thú y, Luật thủy sản, Luật bảo vệ và kiểm dịch thực phẩm, Luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, Pháp lệnh quản lý thị trường. Về chế tài có Bộ luật hình sự, Luật xử lý vi phạm hành chính, Bộ luật dân sự. Có thể khẳng định hành lang pháp lý cho an toàn thực phẩm đã rất đầy đủ. So với pháp lệnh trước đây thì trách nhiệm quản lý nhà nước và cơ chế phối hợp giữa các bộ, ngành đã được phân định rất rõ ràng, trong đó trách nhiệm chung là của Chính phủ, trách nhiệm chủ trì của Bộ Y tế, trách nhiệm theo từng lĩnh vực của Bộ Nông nghiệp, Bộ Công Thương, Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Giáo dục và của Ủy ban nhân dân các cấp.

Thứ hai về nguyên nhân. Pháp lý rất đầy đủ nhưng vì sao vi phạm ngày càng nhiều, chúng tôi cho rằng nguyên nhân bao trùm là việc tổ chức thực thi luật còn nhiều yếu kém. Năm 2009 trước khi ban hành Luật An toàn thực phẩm Quốc hội khóa XII đã giám sát tối cao chỉ ra 6 tồn tại yếu kém, 11 nguyên nhân chủ quan, 5 nguyên nhân khách quan; Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 34 về đẩy mạnh thực hiện chính sách pháp luật về an toàn thực phẩm. Qua gần 6 năm thi hành luật, 7 năm thi hành Nghị quyết, tổ chức bộ máy cấp điều hành cho công tác này đã được kiện toàn đáng kể. Nhưng còn rất nhiều tồn tại hạn chế và nguyên nhân chủ quan nêu trong Báo cáo giám sát số 225/2009 đến nay vẫn chưa được khắc phục, thậm chí có mặt còn trầm trọng hơn, cụ thể như sau:

Một, về quản lý nhà nước, quản lý yếu kém tại nhiều ngành, nhiều cấp dưới không thực thi đầy đủ nhiệm vụ, buông lỏng quản lý, cá biệt có trường hợp tiếp tay làm ngơ cho sai phạm nhưng không bị phát hiện, xử lý. Sự chia cắt và thiếu phối hợp trong quản lý dẫn đến khi có vụ việc xảy ra ai cũng khẳng định mình làm đúng quy trình và cuối cùng không quy được trách nhiệm. Đơn cử là Salbutamol, một chất có tác hại lớn với con người khi dùng làm thức ăn chăn nuôi nhưng lại có tác dụng sản xuất thuốc chữa bệnh, bị Bộ Nông nghiệp cấm nhập nhưng lại được Bộ Y tế cho phép nhập. Với số lượng lớn được nhập vào (hơn 9 tấn trong 2 năm). Sau khi vào được nội địa cơ quan chức năng đã không kiểm soát được đường đi của chất này, hiện nay chưa ai trả lời được bao nhiêu tấn trong 9 tấn đó dùng vào sản xuất thuốc, có bao nhiêu tấn bị sử dụng sai mục đích tuồn ra thị trường để làm chất tạo nạc trong chăn nuôi. Bộ Y tế, Bộ Nông nghiệp, Bộ Công an đều chưa có câu trả lời là bao nhiêu tấn tuồn ra thị trường làm chất tạo nạc.

Sau khi công luận phản ánh thì Bộ Y tế đã có 3 động thái khá tích cực. Thứ nhất là có văn bản gửi tới Tổng cục Hải quan và cơ quan liên quan yêu cầu tạm dừng nhập. Thứ hai, phối hợp với C49 Bộ Công an thanh tra và kiểm tra các doanh nghiệp nhập khẩu. Thứ ba, đề xuất đưa chất này vào danh mục nguyên liệu làm thuốc phải kiểm soát đặc biệt trong Luật dược.

Đề nghị Chính phủ cần tiếp tục chỉ đạo Bộ Y tế, Bộ Nông nghiệp, Bộ Công thương và Bộ Công an làm rõ để trả lời công luận và báo cáo trước Quốc hội, trong đó xác định rõ trách nhiệm của các tổ chức cá nhân có liên quan.

Cái yếu của quản lý nhà nước nữa là thực hiện chế tài chưa nghiêm, chế tài hành chính hiện rất nặng phạt tối đa tới 200 triệu, gấp 7 lần giá trị hàng hóa vi phạm nhưng thực tế xử lý không nghiêm, có vụ phạt cho tồn tại, không loại trừ tiêu cực trong xử phạt, hiếm có trường hợp xử lý hình sự. Kỷ luật công vụ lỏng lẻo, các vụ ngộ độc buôn bán chất cấm, sản xuất chế biến thực phẩm bẩn vừa qua liên tiếp được báo chí phanh phui nhưng việc quy trách nhiệm cho công chức, chí ít cũng về hành vi thiếu trách nhiệm trong thực thi công vụ hiếm khi được thực hiện, thậm chí là đội ngũ cán bộ, công chức có  trách nhiệm trong lĩnh vực này từ trung ương đến địa phương hằng năm đều được đánh giá là hoàn thành và hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ.

Hai, về trách nhiệm của người sản xuất kinh doanh, không ít người hoặc do thiếu hiểu biết, hoặc chạy theo lợi nhuận mà bất chấp hậu quả đối với sức khỏe và an toàn của cộng đồng, vô cảm, thậm chí tàn ác khi trục lợi trên sự sống chết của đồng bào mình, đạo đức xuống cấp và pháp luật không nghiêm đã dung dưỡng cho họ.

Ba, ý thức của người tiêu dùng. Một bộ phận người tiêu dùng có tâm lý buông xuôi, chưa kiên quyết nói không với thực phẩm bẩn. Tuy nhiên, đối với hàng triệu người thu nhập trung bình và thấp thì việc chọn thực phẩm sạch với giá cao là điều quá xa vời. Trong khi đó, vai trò của Hội bảo vệ người tiêu dùng còn mờ nhạt chưa đủ sức để bảo vệ quyền lợi người dân. Bộ Công Thương, cơ quan được giao quản lý nhà nước về bảo vệ người tiêu dùng cần có giải pháp cho vấn đề này.

Bốn, về giám sát của Quốc hội. Nhiệm kỳ khóa XIII vừa qua chúng ta chưa tổ chức một cuộc giám sát tối cao hoặc tái giám sát của Quốc hội, giám sát của Ủy ban thường vụ Quốc hội hay một phiên giải trình của ỦY ban chuyên môn riêng về nội dung này. Mới chỉ có chất vấn hoặc phát biểu riêng lẻ của các đại biểu Quốc hội, người hỏi cũng không có điều kiện để kiểm chứng các thông tin được trả lời. Ví dụ, Bộ trưởng nói chỉ 1% thủy sản, 10% rau và 7,6% thịt có dư lượng chất cấm kháng sinh. Cử tri cho rằng là chưa phản ánh đúng thực trạng nhưng không có cơ quan nào giúp đại biểu để đánh giá độc lập. Bộ trưởng nói là lực lượng mỏng, phương tiện yếu, kinh phí thiếu, đại biểu cũng không kiểm chứng được và không lý giải được tại sao công nghệ thông tin, Chính phủ điện tử, máy móc kỹ thuật ngày càng được đầu tư hiện đại mà người thì ngày càng thiếu, phương tiện ngày càng yếu.

Trước vấn nạn thực phẩm bẩn hiện nay, phương thức giám sát vừa qua của chúng ta là chưa phát huy được sức mạnh tổng thể của toàn Quốc hội để góp phần cùng Chính phủ chặn đứng tình hình.

Về giải pháp, đề nghị Quốc hội giám sát tối cao việc chấp hành pháp luật về an toàn thực phẩm ngay tại kỳ họp thứ 2, Quốc hội khóa XIV, trước mắt cần yêu cầu Chính phủ tổ chức thực hiện đúng 10 nhiệm vụ được Quốc hội giao tại Nghị quyết số 34/2009.

Chính phủ tổ chức ngay một phiên họp chuyên đề trong tháng tới để đánh giá chính xác thực trạng mức độ mất an toàn hiện nay và có giải pháp chặn đứng tình hình. Để chuẩn bị áp dụng tội vi phạm quy định về vệ sinh an toàn thực phẩm tại Điều 317, Bộ luật hình sự mới với mức phạt tiền cao nhất là 500 triệu, phạt tù cao nhất là 20 năm.

Chính phủ sớm rà soát, bổ sung quy định rõ ràng minh bạch hơn về danh mục chất cấm, về quy chuẩn ngưỡng cho phép và nhiều quy định khác ở Điều 317 và 10 điều luật khác có liên quan trong Bộ luật hình sự để phục vụ cho việc xử lý hình sự để tránh hình sự hóa, nhưng cũng phải xử lý nghiêm các hành vi vi phạm về an toàn thực phẩm.

Dương Thanh