Nhức nhối nạn tảo hôn và hôn nhân cận huyết ở miền Tây xứ Nghệ

Nhức nhối

Nơi chúng tôi đến đầu tiên là xã Nậm Cắn (huyện Kỳ Sơn). Miền biên viễn này suốt ngày mây trắng giăng, bản làng với những mái nhà tranh mốc thếch như những tổ chim treo lưng chừng núi. Nậm Cắn là xã nghèo với 70% đồng bào Mông sinh sống.

Ở nhiều bản làng miền Tây xứ Nghệ nạn tảo hôn vẫn phổ biến.

Ghé thăm một ngôi nhà tồi tàn ở bản Khánh Thành, chúng tôi thấy một thiếu phụ mặt còn non choẹt đang bế con ngồi khóc. Qua tìm hiểu được biết, đó là Mùa Y M. và con gái mới hơn 1 tuổi. M. gạt nước mắt cay đắng kể:  Cuối năm học THCS thì em bị cướp về làm vợ. Chồng cũng đang tuổi ăn tuổi chơi nên suốt ngày lêu lổng uống rượu, bỏ bê nương rẫy, vợ con, M. tủi thân ngồi khóc.

Ở xã này không hiếm những trường hợp như M. Nhiều bé gái hôm nay còn đang đi học, ngày mai đã trở thành cô dâu là chuyện bình thường. Ông Hờ Chống Nhía, Chủ tịch UBND xã Nậm Cắn, thừa nhận:  Nơi đây, có thể kết hôn rất sớm,  từ 13 - 14 tuổi. Người trong gia đình có thể lấy nhau ví như con cô lấy con cậu, con bác lấy con dì, cháu lấy dì, chú lấy cháu, cháu lấy cô, con anh lấy con em...

Theo ông Mùa Xia Lữ, Giám đốc Trung tâm Dân số - Kế hoạch hóa gia đình huyện Kỳ Sơn, tình trạng hôn nhân cận huyết thống của đồng bào Mông ở Kỳ Sơn chiếm từ 15 - 20% số cặp vợ chồng kết hôn. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến hôn nhân cận huyết, trong đó lý do chính là tập tục. “Chúng tôi đã tuyên truyền, vận động nhiều nhưng thực trạng này vẫn xảy ra”, ông Lữ nói.

Bản Cọ Phạt, xã Môn Sơn (Con Cuông) - nơi có tộc người Đan Lai sinh sống, thực trạng hôn nhân cận huyết cũng xảy ra tương đối nhiều. Vừa bước chân đến đầu bản, chúng tôi đã gặp một đoàn bé gái đang địu con, thoắt cái đã thấy vạch áo cho… con bú. Những thiếu phụ Đan Lai mắt to, sáng, da nâu thật xinh đẹp, bản năng làm mẹ mãnh liệt nhưng khuôn mặt vẫn còn nhiều nét ngây thơ của con trẻ. Anh Lo Văn M., nhà ở đầu bản, cho biết: “Ở đây 13, 14 tuổi đã lấy nhau rồi, lấy nhau trong anh em dòng tộc cũng nhiều. Chính tôi cũng lấy con cô ruột mình khi mới 14 tuổi”.

Bà Ngân Thị Hà, Chủ tịch UBND xã Môn Sơn, cho biết: “Xã có 12 bản, trong đó 2 bản của tộc người Đan Lai có 168 hộ, cuộc sống của đồng bào rất khó khăn. Hầu như thanh niên ở đây 13-14 tuổi đã lập gia đình. Ở đây vừa nghèo đói vừa mang nặng hủ tục lại xa xôi cách trở nên chính quyền chưa ngăn được nạn tảo hôn”.

Ở miền Tây Nghệ An, nạn tảo hôn nhiều nhất là ở xã Châu Hạnh (huyện Quỳ Châu). Trung bình mỗi năm xã này có hàng chục cặp tảo hôn. Riêng bản Tà Sỏi, trong 6 tháng đầu năm 2015, đã có gần 15 cặp tảo hôn. Ông Lê Quang Hướng, Phó chủ tịch UBND xã, cho biết: Các trường hợp kết hôn tuổi vị thành niên đều tổ chức đám cưới lén lút, không thông qua chính quyền, hầu như ở bản nào cũng có tình trạng kết hôn ở tuổi vị thành niên. Chúng tôi đã dùng nhiều biện pháp tuyên truyền, vận động, ngăn chặn nhưng xem ra chẳng ăn thua vì phong tục tập quán đã ăn sâu vào tiềm thức của đồng bào.

Hiện nay, không riêng gì ở Con Cuông, Kỳ Sơn, Quỳ Châu mà nhiều bản làng các huyện miền núi vùng cao xứ Nghệ, vấn nạn tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống vẫn thường xuyên xảy ra. Đây là vấn đề nhức nhối làm đau đầu chính quyền địa phương cũng như các nhà xã hội học.

Hệ lụy

Thiếu phụ nhí Đan Lai.

Theo các chuyên gia về  tâm lý: Những bé gái còn non dại chưa có kiến thức gì về cuộc sống hôn nhân và gia đình cũng như sức khoẻ sinh sản mà sớm làm vợ, làm mẹ thì cuộc sống rất vất vả, không hạnh phúc, dẫn đến tan vỡ và bi kịch xảy ra là điều khó tránh khỏi. Những cuộc hôn nhân ấy chẳng những không xuất phát từ tình yêu hai phía mà còn không hợp pháp vì hầu như không có sự xác nhận của chính quyền địa phương. Vì thế, phần lớn đều rơi vào bi kịch. Đã có nhiều vụ tự tử xảy ra như trường hợp Già Y.N. (SN 1984), trú tại xã Đoọc Mạy đã nhảy sông tự vẫn, để lại 2 con nhỏ. Được biết, N. bị bắt về làm vợ từ khi 15 tuổi. Lấy chồng không có tình yêu là một nỗi đau không dễ gì khoả lấp. Những tưởng có con thì tình cảm có thể cải thiện nhưng càng ngày gia đình trẻ con ấy càng xảy ra nhiều xung đột. Người chồng mỗi lần say rượu thường về hành hạ vợ. Khi không còn chịu đựng được, hai người đành phải chia tay. Tục lệ người Mông rất kiêng kị việc bỏ vợ bỏ chồng, trong vòng nghĩ quẩn, N. đã nhảy cầu để giải thoát.

Tục lệ trên còn gây ra nhiều hệ lụy cho thế hệ sau, đặc biệt là bệnh tật. Bản Cọ Phạt có gia đình có 2 cặp hôn nhân cận huyết trực hệ. Trong đó, một cặp có 2 con sinh ra đều bị dị tật bẩm sinh và chết sơ sinh; cặp còn lại sinh con ra đều bị dị tật. Chính vì suy nghĩ lệch lạc của người lớn về hôn nhân cận huyết thống nên nhiều đứa trẻ bị dị tật và mang  nhiều chứng bệnh khác như trường hợp của bé Vi K. ở xã Tam Quang (huyện Tương Dương), do bố mẹ cùng trực hệ lấy nhau nên năm nay em đã 7 tuổi nhưng còi cọc như đứa trẻ lên 2; K. còn bị bệnh tan máu bẩm sinh, lách to.

Theo các nhà y học, hầu hết những trẻ sinh ra từ các cặp vợ chồng hôn nhân cận huyết thống rất dễ mắc các bệnh di truyền do sự ảnh hưởng của môi trường đối với sự kết hợp của các gen lặn mang bệnh. Các bệnh thường gặp phổ biến như hồng cầu hình liềm, rối loạn chuyển hóa, thiếu enzim G6PD, tan máu bẩm sinh, trẻ có thể bị biến dạng xương, bụng phình to, nguy cơ tử vong cao. Thực tế đã chứng minh, hôn nhân cận huyết thống tạo cho những gen lặn bệnh lý của chồng và vợ kết hợp với nhau sinh ra con dị dạng hoặc bệnh di truyền như mù màu, bạch tạng, lông mày trắng, vảy da cá, nhất là tan máu bẩm sinh.

Nghệ An đang tích cực thực hiện đề án “Giảm thiểu tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống”,  Chi cục Dân số tỉnh cũng tổ chức nhiều đợt  truyền thông về tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống ở các huyền miền Tây. Đây có thể xem là bước chuyển động tích cực và hy vọng sớm có tác động đến nhận thức và tư tưởng người dân nhằm giảm thiểu tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống đang nhức nhối hiện nay.

Tiến Dũng