Thành tựu nổi bật nhất của Quốc hội XIII là ban hành Hiến pháp 2013

Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng cho biết, Quốc hội đã tập trung, nỗ lực thực hiện tốt chức năng này và đạt được kết quả nổi bật, hết sức quan trọng, kịp thời đáp ứng yêu cầu của thực tiễn cuộc sống, góp phần tích cực vào công cuộc xây dựng, bảo vệ và phát triển đất nước, hội nhập quốc tế, sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Quốc hội khóa XIII đã hoàn thành trọng trách xây dựng và thông qua bản Hiến pháp 2013, thể chế hóa đường lối của Đảng, đặc biệt là Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011). Với quá trình chuẩn bị khoa học, công phu, chặt chẽ trong 3 năm 2011-2013, bản Hiến pháp mới được thông qua đã kế thừa và phát triển các giá trị cốt lõi, nền tảng của các bản Hiến pháp năm 1946, 1959, 1980, 1992, đồng thời bổ sung, làm rõ, đầy đủ và sâu sắc hơn nhiều nội dung mới, quan trọng, phù hợp với đường lối, định hướng phát triển đất nước, đáp ứng yêu cầu của công cuộc xây dựng, bảo vệ đất nước và hội nhập quốc tế trong thời kỳ mới.

Hiến pháp 2013 thể hiện rõ quy định Đảng phải gắn bó mật thiết với Nhân dân, chịu sự giám sát của Nhân dân, phục vụ Nhân dân. Đảng viên hoạt động trong khuôn khổ của Hiến pháp và pháp luật. Những quy định này mang đậm tinh thần đổi mới để giữ vững nền tảng ổn định, đưa đất nước ngày một phát triển. Về bộ máy Nhà nước, Hiến pháp 2013 tiếp tục khẳng định mô hình Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa với các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp, đồng thời phát triển và làm rõ hơn nguyên tắc thống nhất quyền lực nhà nước, phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp, tạo nền tảng pháp lý minh bạch rõ ràng về bộ máy Nhà nước. Đặc biệt, Hiến pháp quy định rõ trách nhiệm của Nhà nước phải tôn trọng, bảo đảm và bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Hiến pháp cũng khẳng định trách nhiệm bảo vệ Tổ quốc Việt Nam của mọi công dân, lực lượng vũ trang trung thành với Đảng, với Tổ quốc, với Nhân dân, làm lực lượng nòng cốt huy động sức mạnh đại đoàn kết toàn dân để tạo thành sức mạnh tổng hợp bảo vệ Tổ quốc.

Hiến pháp mới tạo cơ sở chính trị - pháp lý quan trọng để toàn Đảng, toàn dân, toàn quân thực hiện thắng lợi các mục tiêu xây dựng, bảo vệ, phát triển và hội nhập quốc tế của đất nước; thể hiện sự đổi mới đồng bộ cả về kinh tế và chính trị, phát huy sức mạnh khối đại đoàn kết toàn dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng. Khẳng định và thể hiện rõ, đầy đủ hơn quyền làm chủ của Nhân dân; bản chất dân chủ, tiến bộ của Nhà nước và chế độ ta trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Tiếp tục bảo đảm, bảo vệ, tôn trọng quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân; khẳng định, làm rõ hơn các nguyên tắc quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp và các nội dung quan trọng về quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân. Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân; hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; quy định rõ ràng, đầy đủ về chế độ chính trị, kinh tế, văn hóa, giáo dục, khoa học, công nghệ và môi trường, bảo vệ Tổ quốc.

Việc chuẩn bị Dự thảo sửa đổi Hiến pháp được tiến hành công phu, nghiêm túc, chắt lọc, tiếp thu được nhiều ý kiến tâm huyết, trí tuệ của cử tri và Nhân dân cả nước, của các vị đại biểu Quốc hội, các chuyên gia, nhà khoa học. Ngay từ kỳ họp thứ nhất, Quốc hội đã xem xét, quyết định chủ trương sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 1992. Trên cơ sở bám sát Cương lĩnh của Đảng, tình hình thực tiễn, yêu cầu phát triển đất nước, Ủy ban dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 tổ chức tổng kết việc thi hành Hiến pháp, xây dựng Dự thảo sửa đổi Hiến pháp trình Quốc hội xem xét, cho ý kiến và ban hành Nghị quyết về việc tổ chức lấy ý kiến Nhân dân về Dự thảo sửa đổi Hiến pháp. Thực hiện Nghị quyết của Quốc hội, việc lấy ý kiến về Dự thảo sửa đổi Hiến pháp đã được các cấp, các ngành triển khai sâu rộng, nghiêm túc, thu hút được sự tham gia góp ý tích cực, tâm huyết, có chất lượng của các tầng lớp Nhân dân và đồng bào Việt Nam ở nước ngoài, thực sự là đợt sinh hoạt chính trị - pháp lý dân chủ, sâu rộng trong toàn xã hội. Ủy ban dự thảo sửa đổi Hiến pháp đã tập hợp, tổng hợp đầy đủ, khách quan, trung thực ý kiến của Nhân dân; nghiêm túc nghiên cứu, tiếp thu, giải trình cụ thể các ý kiến để chỉnh lý Dự thảo sửa đổi Hiến pháp trình Quốc hội. Tại các kỳ họp, bằng trí tuệ, tâm huyết của mình và trên cơ sở ý kiến của Nhân dân, các vị đại biểu Quốc hội đã thảo luận dân chủ, trách nhiệm, toàn diện các nội dung của Dự thảo Hiến pháp, nhất là các vấn đề về bản chất của Nhà nước và hệ thống chính trị, về quyền làm chủ của Nhân dân, quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân.

Cùng với việc thông qua Hiến pháp mới, Quốc hội khóa XIII đã ban hành một khối lượng văn bản quy phạm pháp luật lớn nhất từ trước đến nay với chất lượng ngày càng nâng cao. Đặc biệt, ngay sau khi Hiến pháp mới được thông qua, Quốc hội khóa XIII đã khẩn trương triển khai thực hiện đưa Hiến pháp vào cuộc sống. Trong nhiệm kỳ, Quốc hội đã tập trung thực hiện một khối lượng công việc lập pháp rất lớn, xem xét, sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới hầu hết các bộ luật lớn, các đạo luật quan trọng, cơ bản hoàn thành hệ thống pháp lý về xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, tổ chức bộ máy nhà nước, thể chế kinh tế thị trường, luật pháp về quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân, quyền tự do dân chủ của Nhân dân. Các luật, pháp lệnh đã thể chế hóa chủ trương của Đảng, cụ thể các quy định mới của Hiến pháp, tạo cở sở pháp lý đồng bộ cho việc đổi mới, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước từ trung ương đến cơ sở; phát huy dân chủ và quyền làm chủ của nhân dân; thúc đẩy kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, tôn trọng quyền tự do kinh doanh bình đẳng, theo pháp luật; bảo đảm an sinh xã hội; vấn đề đất đai, bảo vệ môi trường; đẩy mạnh cải cách tư pháp, xây dựng nhà nước pháp quyền với nhiều nội dung đổi mới, tiến bộ, phù hợp với thông lệ quốc tế, cụ thể hóa và bảo đảm các quyền con người, quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tiếp cận thông tin…; tăng cường hiệu quả đấu tranh phòng, chống tội phạm; củng cố quốc phòng, bảo vệ chủ quyền, an ninh của đất nước, bảo vệ chế độ, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội, an sinh xã hội; đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế sâu rộng.

Quốc hội đã có nhiều cải tiến, đổi mới trong quy trình lập pháp theo hướng nâng cao chất lượng, tăng tính chủ động, chặt chẽ, minh bạch, dân chủ, cụ thể trong văn bản luật. Việc lập Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh của Quốc hội cả nhiệm kỳ và hằng năm đã bám sát các quan điểm, đường lối của Đảng, yêu cầu thể chế hóa Hiến pháp; bám sát yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, tạo sự chủ động cho các cơ quan trong việc đề xuất, xây dựng và trình các dự án luật, pháp lệnh.  

Công tác soạn thảo các dự án luật, pháp lệnh đã được nâng lên một bước rõ rệt cả chất lượng và số lượng. Việc phân tích chính sách, đánh giá tác động trước khi xây dựng dự thảo luật đã được coi trọng hơn, kỹ thuật soạn thảo văn bản có tiến bộ rõ rệt. Việc thẩm tra các dự án được các cơ quan của Quốc hội tiến hành tích cực, khẩn trương, bảo đảm yêu cầu về điều kiện, chất lượng dự án trình Quốc hội. Cơ quan thẩm tra chủ động phối hợp với cơ quan soạn thảo ngay từ đầu và nghiên cứu, khảo sát thực tế, tham khảo, lấy ý kiến của chuyên gia, các đối tượng chịu sự tác động của văn bản,... nên báo cáo thẩm tra nhìn chung bảo đảm chất lượng, tính phản biện cao, là cơ sở quan trọng để Quốc hội, các vị đại biểu Quốc hội thảo luận, cho ý kiến và biểu quyết thông qua các dự án luật.

Việc tổ chức lấy ý kiến Nhân dân, các ngành, các cấp về các dự án luật được chú trọng và có nhiều đổi mới; số lượng dự án lấy ý kiến Nhân dân tăng lên với các hình thức đa dạng, phong phú, trong đó có việc phát huy và sử dụng thế mạnh của công nghệ thông tin, các phương tiện truyền thông. Việc tổ chức lấy ý kiến Nhân dân ngày càng có hiệu quả, dân chủ, thận trọng trong hoạt động lập pháp, huy động được trí tuệ, sự đồng thuận của xã hội, bảo đảm tính công khai, minh bạch ngay trong khâu dự kiến hoạch định chính sách.

Việc chỉnh lý dự thảo luật, pháp lệnh, nghị quyết được Ủy ban thường vụ Quốc hội chỉ đạo sát sao; Hội đồng dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội tiến hành nghiêm túc, trách nhiệm, có sự phối hợp chặt chẽ của cơ quan soạn thảo và các cơ quan, tổ chức hữu quan. Việc thảo luận, thông qua dự án luật, pháp lệnh, nghị quyết tại kỳ họp Quốc hội, phiên họp của Ủy ban thường vụ Quốc hội ngày càng đi vào nề nếp, đúng quy trình, tiết kiệm thời gian nhưng vẫn bảo đảm chất lượng. Việc bố trí nội dung, thời lượng thảo luận ở tổ và hội trường về các dự án luật tương đối phù hợp, khoa học, tạo điều kiện thuận lợi cho việc nghiên cứu tài liệu của đại biểu Quốc hội và phục vụ nghiên cứu, thảo luận, cho ý kiến, tiếp thu giải trình và hoàn thiện dự án trình thông qua.

Các Đoàn đại biểu Quốc hội đã có nhiều hình thức thảo luận, tổ chức lấy ý kiến đóng góp của các cơ quan, tổ chức hữu quan và cá nhân ở địa phương vào các dự án luật. Các vị đại biểu Quốc hội đã nêu cao tinh thần trách nhiệm, chủ động nghiên cứu, tích cực đóng góp ý kiến để nâng cao chất lượng văn bản ban hành. Ủy ban thường vụ Quốc hội đã tổ chức các hội nghị để tiếp tục phát huy vai trò nòng cốt của đại biểu Quốc hội chuyên trách trong việc thảo luận, cho ý kiến đối với những dự án luật có nội dung phức tạp, nhạy cảm, còn có nhiều ý kiến khác nhau trước khi trình Quốc hội xem xét, thông qua.

Các văn bản quy phạm pháp luật được Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội ban hành cơ bản bám sát yêu cầu của cuộc sống và đáp ứng các tiêu chí của hệ thống pháp luật về tính đồng bộ, thống nhất, khả thi, công khai và minh bạch; xử lý tốt những vấn đề phức tạp, phản ánh đầy đủ và sát hơn thực tiễn xã hội, nên đã tạo cơ sở pháp lý quan trọng cho việc hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, các chính sách về an sinh xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, cải cách hành chính, cải cách tư pháp, quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân, nâng cao hiệu quả hoạt động của các cơ quan, tổ chức trong toàn hệ thống chính trị, mang lại một diện mạo mới cho sự phát triển của đất nước. Đã tăng đáng kể số lượng văn bản luật có quy định cụ thể, trực tiếp điều chỉnh các quan hệ xã hội, không phải chờ văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành khi triển khai thực hiện, nên sớm đi vào cuộc sống, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả của pháp luật.

Hoạt động lập hiến, lập pháp của Quốc hội khóa XIII đạt được kết quả nổi bật, góp phần quan trọng vào công cuộc xây dựng, bảo vệ và phát triển đất nước, hội nhập quốc tế, sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Bên cạnh những kết quả đạt được, hoạt động lập pháp vẫn còn không ít hạn chế. Việc thường xuyên phải điều chỉnh Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh chưa được khắc phục. Một số đạo luật còn có quy định chưa phản ánh đầy đủ, sát thực nhu cầu cuộc sống nên hiệu quả điều chỉnh và tính khả thi không cao. Một số quy định vẫn còn mang tính nguyên tắc chung nên khi triển khai thực hiện vẫn phải phụ thuộc vào văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành. Giữa các văn bản khác nhau vẫn còn có trường hợp quy định thiếu tính thống nhất. Công tác chuẩn bị đối với một số dự án luật chưa bảo đảm tiến độ, chất lượng văn bản trình Quốc hội. Nguyên nhân của những hạn chế nêu trên chủ yếu do đất nước ta đang trong quá trình phát triển, các quan hệ kinh tế - xã hội cần được pháp luật điều chỉnh thay đổi thường xuyên, diễn biến khó lường, nên chưa dự liệu đầy đủ trong quá trình xây dựng pháp luật. Vai trò, trách nhiệm của các chủ thể có liên quan trong nhiều trường hợp chưa được thể hiện và phát huy tối đa, nhất là trong công tác chuẩn bị dự án luật, một số chủ thể có thẩm quyền chưa thực sự coi trọng, quan tâm, đầu tư. Tiếp đến là việc thực hiện quy định của Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật và Nội quy kỳ họp Quốc hội chưa nghiêm, nhất là việc gửi dự án luật đến các cơ quan của Quốc hội và đại biểu Quốc hội. Công tác phối hợp giữa các cơ quan của Quốc hội, nhất là việc tham gia thẩm tra, tham gia chỉnh lý dự án luật chưa được chặt chẽ, hiệu quả. Chưa có cơ chế rõ ràng, thuận tiện để phát huy một cách thiết thực, hiệu quả trí tuệ của các chuyên gia, nhà khoa học cũng như việc nắm bắt, lắng nghe đầy đủ ý kiến của các đối tượng sẽ chịu sự điều chỉnh của luật.

D.Thanh