Độc đáo nón ngựa Phú Gia

Về thôn Phú Gia, xã Cát Tường (huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định), chúng tôi tìm đến cơ sở sản xuất nón lá ngựa của ông Đỗ Văn Lan. Ông Lan năm nay 76 tuổi, đã có hơn 60 năm gắn bó với nghề làm nón ngựa. Chia sẻ về nghề, ông cho biết, ban đầu nón ngựa chỉ dành riêng cho giới thượng lưu, quyền quý. Với những mẫu hoa văn như long, lân, quy, phụng... thể hiện quyền uy trong thời đại phong kiến. Những người có chức sắc khác nhau, các mẫu họa tiết sẽ được thêu khác nhau. Trông vào đó, ta có thể biết được phẩm hàm của từng quan lại trong địa phương.

Ông Đỗ Văn Lan, năm nay 76 tuổi, đã có hơn 60 năm gắn bó với nghề làm nón ngựa.

Giờ đây, nón ngựa trở thành một sản phẩm thủ công mỹ nghệ độc đáo bởi sự cầu kỳ, tỉ mẩn và tài hoa trong từng đường nét. Ông Lan chia sẻ: Để có được một chiếc nón thành phẩm, người làm phải vào rừng tìm cây giang, lá kè (lá cọ), rễ dứa rừng, chuẩn bị các dụng cụ cước, chỉ màu, vải the... và thực hiện 10 công đoạn, may thành 7 lớp. Tùy theo kích cỡ, người thợ sẽ phải mất từ 3-10 ngày mới làm xong một chiếc nón.

Việc làm nón trải qua 10 công đoạn như tạo sườn mê, thắt nan sườn, lợp lá cho nón… trong đó, quan trọng nhất là thêu hoa văn cho nón. Tuy chỉ sử dụng nguyên liệu tự nhiên nhưng chiếc nón ngựa có độ bền rất cao. Minh chứng cho điều đó là chiếc nón “gia bảo” -  kỷ vật của ông nội để lại cho ông Lan, cũng chính là khuôn mẫu để ông Lan bắt tay làm những chiếc nón ngựa. Dù đã ngả màu thời gian nhưng chiếc nón ngựa này vẫn chắc chắn. Vành cứng, chỉ thêu còn nguyên màu, rõ hoa văn, chữ nghĩa, lá chưa sờn. Điều bất ngờ nằm ở chỗ, chiếc nón này có tuổi đời đã hơn 120 năm.

Để làm ra một chiếc nón người thợ sẽ phải mất từ 3-10 ngày mới làm xong.

Đối với nghề làm nón ngựa, từ trẻ em 10-15 tuổi tới các cụ già 60-70 tuổi đều có thể đảm nhận một khâu làm nón. Ở đây, trẻ em 10 tuổi là đã được nhắc việc học làm nón, 15 tuổi đã ra thợ lành nghề. Ngoài giờ học, nhiều em ngồi chăm chỉ chằm nón, phụ giúp kinh tế gia đình. Theo lời ông Lan, khi xưa, ở làng nghề nón ngựa Phú Gia hầu như nhà nào cũng làm nón nhưng qua thời gian, làng nghề gặp khó khăn trong khâu tiêu thụ sản phẩm nên chỉ còn lại khoảng 100 hộ có tâm huyết muốn giữ lại nghề thủ công mỹ nghệ truyền thống của cha ông.

Thời gian qua, các ngành chức năng tỉnh Bình Định đã đẩy mạnh công tác quảng bá làng nghề gắn với phát triển du lịch. Giờ đây, làng nón ngựa Phú Gia được nhiều du khách trong và ngoài nước tìm đến tham quan và lựa chọn mua các sản phẩm nón ngựa về làm lưu niệm. Các sản phẩm nón ngựa có giá từ 300.000 - 3.000.000 đồng/cái.

Làng nghề nón ngựa Phú Gia gặp khó khăn trong khâu tiêu thụ sản phẩm.

Là một nghệ nhân dành cả đời với nghề làm nón ngựa, điều ông Lan mong muốn nhất là được các ngành chức năng cấp bằng nghệ nhân làm nón ngựa Phú Gia. “Có bằng nghệ nhân làm nón, tôi mới được “danh chính ngôn thuận” truyền dạy tâm huyết của mình cho thế hệ trẻ tiếp tục giữ nghề, bảo tồn, lưu giữ được nét văn hóa, tinh hoa của cha ông ngày trước”, ông Lan chia sẻ.

Trao đổi với chúng tôi, ông Nguyễn Văn Hùng, Phó Chủ tịch UBND xã Cát Tường cho biết: Nhằm đẩy mạnh quảng bá sản phẩm gắn với du lịch địa phương, thời gian tới, xã sẽ xây dựng làng nghề tập trung để du khách có thể đến trải nghiệm. Xã cũng tạo điều kiện để người dân vay vốn phát triển mở rộng làng nghề.