Xuất khẩu cá tra: Kỳ vọng bứt phá dịp cuối năm

Tuy nhiên, để ngành hàng cá tra phát triển bền vững, cần phải thực hiện nhiều giải pháp đồng bộ.

Chế biến cá tra xuất khẩu tại Cty CP Hùng Vương (Bến Tre). Ảnh: Trần Mạnh.

Nhu cầu nhập khẩu tăng mạnh

Mặc dù XK cá tra trong những tháng đầu năm 2016 phải vượt qua nhiều rào cản nhưng giá trị XK vẫn đạt được kết quả khả quan. Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), trong 10 tháng đầu của năm 2016, tổng giá trị XK cá tra đạt 1,39 tỷ USD, tăng 6,4% so với cùng kỳ năm 2015.

Cũng trong khoảng thời gian này, Hoa Kỳ và Trung Quốc là hai điểm sáng nhất trong bức tranh XK cá tra Việt Nam với giá trị chiếm tới 39,9% tổng giá trị XK cá tra. Tốc độ tăng trưởng xuất khẩu cá tra sang Hoa Kỳ và Trung Quốc trong 10 tháng đầu của năm 2016 cũng rất cao, với mức tăng trưởng lần lượt là 22,7% và 76,1%.

Rào cản về thuế chống bán phá giá cao, chương trình thanh tra cá da trơn cho đến nay vẫn chưa ảnh hưởng sâu tới hoạt động XK sang thị trường Hoa Kỳ. Tuy nhiên, khoảng cách giữa Trung Quốc với Hoa Kỳ (thị trường nhập khẩu lớn nhất cá tra Việt Nam hiện nay) đang ngày một thu hẹp.

Nhiều dự đoán cho rằng, năm 2017, Trung Quốc có thể thay thế Hoa Kỳ để trở thành thị trường nhập khẩu lớn nhất của cá tra Việt Nam với những sản phẩm đa dạng như cá tra phi lê còn da cắt miếng, cá phi lê, cá nguyên con xẻ bướm… Hiện nay, nhu cầu chất lượng cá tra của Trung Quốc là tương đồng, thậm chí cao hơn châu Âu. Cụ thể, châu Âu hiện yêu cầu độ ẩm 86%, còn Trung Quốc thì có 2 dạng, một là 86% và cao cấp hơn là 85%, đi vào hệ thống chế biến và tiêu thụ của nhà hàng.

Một doanh nghiệp chế biến cá tra xuất khẩu ở KCN Mỹ Tho (Tiền Giang) cho biết, ngành thủy sản nói chung, ngành hàng cá tra nói riêng trong các tháng cuối năm có tốc độ tăng trưởng tốt hơn những tháng đầu năm do phục vụ nhu cầu tiêu thụ cao của các nước châu Âu vào dịp Noel hay Tết Dương lịch. Các doanh nghiệp đều kỳ vọng ngành hàng cá tra tăng trưởng vào khoảng 15-18%.

Ông Nguyễn Văn Đạo, Tổng giám đốc Công ty CP Gò Đàng (GODACO), cho biết, hiện tại giá cá tra nguyên liệu ở mức cao, tốc độ tiêu thụ hàng hóa cũng đang nhích dần lên. Cụ thể, doanh thu của GODACO trong 6 tháng đầu năm đạt khoảng 700 tỷ đồng, tăng 8%, dự kiến đến cuối năm đạt 1.600 tỷ đồng, tăng khoảng 15% so với doanh thu năm 2015.

Còn ông Dương Ngọc Minh, Tổng giám đốc Công ty CP Hùng Vương (KCN Mỹ Tho, Tiền Giang), cho biết, năm nay cá tra vẫn là mặt hàng XK có mức tăng trưởng khả quan nhất trong ngành thủy sản cả về giá trị lẫn sản lượng. Trong thời gian tới, nhu cầu nhập khẩu cá tra sẽ tăng ở hầu hết các thị trường cho đến quý I/2017 với mức tăng khoảng 20%. Đáng chú ý là, XK cá tra sang thị trường châu Á (nổi bật là Trung Quốc) sẽ tăng trưởng cao gấp rưỡi thị trường Hoa Kỳ.

Cũng theo ông Minh, Trung Quốc hiện đang là thị trường lớn nhất của Việt Nam và đã vượt qua Hoa Kỳ về nhu cầu nhập khẩu cá tra. Trung bình mỗi tháng Trung Quốc nhập từ 40 - 50 triệu USD. Để giải đáp câu hỏi vì sao Trung Quốc mua cá với số lượng lớn, ông Minh cho biết, gần đây ông đã 3 lần khảo sát thị trường này. “Đầu tiên là sản phẩm cá tra được đưa vào hệ thống nhà hàng và hệ thống bán lẻ tại các siêu thị. Thứ hai là họ đang thiếu hụt thủy sản nghiêm trọng. Bây giờ Trung Quốc không còn là nước XK thủy sản nữa mà là nước nhập khẩu. Ví dụ như tôm nhập từ Ấn Độ, Việt Nam, Indonesia, Ecuador. Mực thì từ Argentina, Hàn Quốc, Bangladesh… và cá thì từ Việt Nam”, ông Minh nhận xét.

Người nuôi hưởng lợi

Cũng theo ông Minh, hiện nay nhu cầu cá tra nguyên liệu để chế biến XK lớn nhưng sản lượng nuôi của người dân giảm khoảng 30%, còn cá vùng nuôi nguyên liệu của doanh nghiệp cũng giảm. Do thiếu nguyên liệu, trong tháng 11/2016, các nhà máy chế biến cá tra giảm tới 30% công suất so với tháng trước, trong khi nhu cầu của thị trường từ nay trở đi tăng tới 40%.

Người nuôi và doanh nghiệp XK cá tra có cơ hội đẩy mạnh sản xuất dịp cuối năm. Trong ảnh: Cho cá tra ăn ở xã Phú Phong (Châu Thành - Tiền Giang).

Theo Bộ Nông nghiệp và PTNT, hiện nay, nhu cầu tiêu thụ cá tra của các nước nhập khẩu tăng để phục vụ cho Lễ Giáng sinh và năm mới 2017, trong khi nguồn cung lại không dồi dào nên giá cá tra hiện ở mức 22.200-22.500 đồng/kg, tăng 2.000-3.000 đồng/kg so với hồi tháng 9/2016 và đây là mức giá cao nhất từ đầu năm đến nay.

Việc giá cá tra tăng trở lại được xem là cơ hội để giải phóng lượng hàng tồn đọng trong dân. Hiện thương lái đang đẩy mạnh thu mua các kích cỡ cá, kể cả cá có trọng lượng 1-1,5kg/con. Điều này không chỉ đảm bảo tốt đầu ra mà còn hạn chế gánh nặng chi phí đầu vào, nhất là vấn đề thức ăn hàng ngày cho cá.

Theo số liệu thống kê của Bộ Nông nghiệp và PTNT, diện tích cá tra 10 tháng đầu của năm 2016 ở các tỉnh ĐBSCL đạt 5.352ha, tăng 4% so với cùng kỳ 2015. Sản lượng thu hoạch đạt 996.076 tấn, tăng 9,1%. Sản lượng của một số địa phương đạt khá như Đồng Tháp 325.042 tấn (tăng 18,7%), Cần Thơ 139.553 tấn (tăng 23,9%), Bến Tre 154.630 tấn (tăng 10,8%). Hiện các địa phương đã thu hoạch được khoảng 60% diện tích thả nuôi.

Trước xu hướng các nước tăng cường bảo hộ sản xuất trong nước (đặc biệt là tại thị trường Hoa Kỳ), các doanh nghiệp chế biến XK cá tra Việt Nam vẫn lo ngại nguy cơ bị kiện chống bán phá giá. Vì vậy, dưới tác động từ giá XK cá tra phi-lê, giá thu mua cá tra nguyên liệu trên thị trường tăng nhưng về lâu dài, người nuôi cá vẫn lo lắng do giá không ổn định.

Mặc dù vậy, nhiều chuyên gia ngành hàng cá tra cho rằng, giá cá tra tăng trong thời điểm cuối năm không chỉ người dân mà các doanh nghiệp có vùng nuôi cũng được hưởng lợi. Đây là tín hiệu đánh dấu sự khởi sắc cho thị trường cá tra nguyên liệu trong những tháng cuối năm, giúp người nuôi cá tra có lợi nhuận khá. Đồng thời, đây cũng là cơ hội  cho các doanh nghiệp chế biến cá tra XK đạt mục tiêu kế hoạch sản xuất năm 2016.

Để ngành hàng cá tra phát triển bền vững

Trước sự phát triển chưa ổn định của ngành hàng cá tra, vấn đề liên kết theo chuỗi giá trị trong sản xuất và tiêu thụ cá tra được Bộ Nông nghiệp và PTNT, các cơ quan liên quan và địa phương quan tâm, quyết liệt thực hiện. Nhiều chuyên gia nhận định, sản xuất cá tra theo chuỗi giá trị vùng ĐBSCL là mô hình tiên tiến nhất hiện nay nhằm mang lại lợi ích cho những hộ nuôi nhỏ lẻ cũng như doanh nghiệp. Tuy nhiên, để chuỗi giá trị này đạt được lợi ích cao nhất, đòi hỏi đôi bên phải tuân thủ nghiêm túc hợp đồng ký kết, có như vậy mới đảm bảo được tính bền vững.

Ông Võ Hùng Dũng, Phó chủ tịch Hiệp hội Cá tra Việt Nam (VN Pangasius), cho rằng, trước những cơ hội và thách thức của ngành hàng cá tra hiện nay, việc cải thiện chất lượng, hình ảnh sản phẩm và xây dựng thương hiệu là rất cần thiết. Do vậy, tái cấu trúc ngành hàng cá tra ở các khâu: thị trường, sản phẩm, chất lượng, quản trị doanh nghiệp… Đồng thời, thúc đẩy môi trường cạnh tranh ở tất cả các phân khúc từ hộ nuôi, khu vực giống, chế biến và các ngành dịch vụ hỗ trợ. Nhà nước cần hỗ trợ ở những khâu doanh nghiệp chưa làm được như: nghiên cứu về giống, bảo vệ gen, nghiên cứu công nghệ - kỹ thuật…

Tại Hội nghị “Định hướng phát triển bền vững ngành hàng cá tra trước yêu cầu hội nhập quốc tế” vừa qua, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và PTNT Vũ Văn Tám chỉ đạo: Trong thời gian tới, cần sớm hoàn thiện đề án khung sản phẩm quốc gia để đưa sản phẩm cá tra trở thành sản phẩm chiến lược quốc gia. Tiếp tục rà soát lại các văn bản, quy định, các cơ chế, chính sách đề tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp, người nuôi phát triển sản xuất. Đẩy mạnh đầu tư ứng dụng khoa học công nghệ vào các khâu trong chuỗi sản xuất, chế biến, tiêu thụ cá tra nhằm giảm giá thành sản xuất, nâng cao giá trị gia tăng và tăng khả năng cạnh tranh trên thị trường.

Bên cạnh đó, cần nghiên cứu xây dựng các mô hình với quy trình sản xuất tiến tiến để nâng cao hiệu quả sản xuất. Tổ chức lại sản xuất trên cơ sở tổng kết các mô hình liên kết chuỗi đã thực hiện, từ đó nhân rộng. Nghiên cứu đề xuất các chính sách hỗ trợ để thúc đẩy liên kết chuỗi như: chính sách ưu đãi tín dụng, đầu tư cơ sở hạ tầng... Thành lập liên minh các doanh nghiệp sản xuất, chế biến, XK sản phẩm cá tra chất lượng cao gắn với đề án Khung sản phẩm quốc gia. Tăng cường hoạt động xúc tiến thương mại, phát triển thị trường, đa dạng hóa thị trường và sản phẩm, xây dựng thương hiệu cá tra trở thành thương hiệu mạnh trên thế giới…

Thành Công