Cần giảm thiểu tình trạng ô nhiễm nước thải tại làng nghề

Nhiều tác động xấu đến sức khỏe và môi trường

Báo cáo hiện trạng môi trường quốc gia của Bộ Tài nguyên và Môi trường giai đoạn 2016-2020 cho thấy: Cả nước có 4.575 làng nghề, trong đó có 1.951 làng nghề được công nhận (1.062 làng nghề mới và 889 làng truyền thống).

Các làng nghề được công nhận tập trung nhiều tại các tỉnh, thành phố như: Hà Nội (313 làng), Thái Nguyên (263 làng), Thái Bình (117 làng), Ninh Bình (75 làng), Nam Định (72 làng)... Hoạt động sản xuất chủ yếu tại các làng nghề sản xuất mây tre đan, gốm sứ, thủy tinh, dệt, may, sợi, thêu ren, cơ khí nhỏ, điêu khắc, chế biến, bảo quản nông, lâm, thủy sản.

Thực tế cho thấy công tác bảo vệ môi trường tại các làng nghề ở nước ta chưa được quan tâm đúng mức, rất ít làng nghề có hệ thống thu gom và xử lý chất thải rắn, nước thải. Theo báo cáo công tác bảo vệ môi trường của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn năm 2020, mới có 16,1% làng nghề có hệ thống xử lý nước thải tập trung đạt yêu cầu về bảo vệ môi trường; tỷ lệ làng nghề có điểm thu gom chất thải rắn công nghiệp chỉ đạt 20,9%...

Ô nhiễm làng nghề vẫn là "bài toán" khó đối với Hà Nội (Ảnh minh họa)

Đáng lo ngại, nước thải từ làng nghề thường thải trực tiếp ra hệ thống kênh, rạch chung, tác động xấu tới cảnh quan và nhất là gây ô nhiễm môi trường. Nhiều làng nghề có lưu lượng nước thải lớn, xả ra các kênh, mương vốn làm nhiệm vụ tiêu thoát nước mưa, dẫn đến nước thải không lưu thông, gây ô nhiễm môi trường trầm trọng.

Kết quả khảo sát tại một số loại hình làng nghề cho thấy, các làng nghề chế biến nông sản thực phẩm, sản xuất tinh bột, nấu rượu, nuôi và giết mổ gia súc thường có độ ô nhiễm rất cao. Trong khi đó, các làng nghề dệt, nhuộm sử dụng một lượng lớn nước, ô nhiễm chủ yếu là từ nước thải sản xuất có hàm lượng hóa chất, thuốc nhuộm cao, với gần 90% lượng hóa chất sử dụng xả vào đường ống chung.

Nước thải tại nguồn thải trong dây chuyền sản xuất có độ màu rất cao đã gây ô nhiễm nước mặt nặng nề. Ngoài ra, mặc dù các làng nghề tái chế kim loại như: gia công cơ khí, đúc, mạ, tái chế... có lượng nước thải không lớn, nhưng lại chứa nhiều chất độc hại như kim loại nặng, dầu mỡ công nghiệp... và nguồn nước thải này chủ yếu được xả trực tiếp ra môi trường chung quanh.

Nguyên nhân dẫn đến tình trạng nêu trên là do đặc thù sản xuất, khu vực làng nghề chỉ quan tâm, chú trọng đầu tư vào phát triển sản xuất, nhiều nơi chưa quan tâm tới vấn đề bảo vệ môi trường. Trong khi hầu hết các hộ làm nghề trên cùng diện tích sinh sống của gia đình, xen kẽ trong khu dân cư cho nên mặt bằng hạn chế, dẫn đến việc phân khu sản xuất, đầu tư cơ sở hạ tầng chưa được đồng bộ, việc thực hiện các biện pháp xử lý chất thải ra môi trường còn gặp rất nhiều khó khăn. Mặt khác, cơ sở hạ tầng nông thôn như đường, cống, rãnh thoát nước thải không đáp ứng được nhu cầu phát triển sản xuất…, dẫn đến nhiều làng nghề bị ô nhiễm nghiêm trọng.

Giáo sư, Tiến sĩ Đặng Kim Chi (Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam) cho biết: Ô nhiễm môi trường tại các làng nghề là hình thái ô nhiễm tập trung trên phạm vi một khu vực (thôn, làng, xã...) ở nông thôn. Khu vực này bao gồm nhiều nguồn ô nhiễm dạng điểm (hộ gia đình, cơ sở sản xuất) gây tác động trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng sống tại khu vực đó.

Trong khi đó, nhà xưởng thường chật hẹp, trang thiết bị lạc hậu chắp vá, ý thức bảo vệ môi trường của người lao động còn rất hạn chế. Đáng lo ngại, nước thải trong quá trình sản xuất tại không ít làng nghề không qua xử lý đã xả trực tiếp ra các ao, hồ, mương và sông dẫn đến chất lượng sông, ao, hồ giảm sút… gây tác động xấu tới đa dạng sinh học và chất lượng môi trường sống; ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe cộng đồng dân cư sinh sống ở khu vực này, với các bệnh: đường ruột, ngoài da, ung thư...

Giải pháp bảo vệ môi trường tại các làng nghề Hà Nội

Với hơn 1.300 làng nghề và làng có nghề, việc ô nhiễm môi trường tại các cơ sở sản xuất này vẫn là bài toán không dễ giải quyết. Riêng làng nghề đã chiếm hơn 50% tổng số làng ở khu vực nông thôn, nghĩa là cứ 2 làng thì có một làng có nghề.

Không thể phủ nhận rằng chính các làng nghề này đã đóng vai trò quan trọng trong tạo việc làm cho lao động nông thôn, góp phần không nhỏ vào sự phát triển kinh tế của khu vực ngoại thành, nâng cao đời sống cho người dân tham gia làm nghề truyền thống.

Tuy vậy, hệ lụy với môi trường từ các làng nghề từ lâu nay vẫn là điều đáng quan tâm. Giải bài toán này không dễ vì đụng tới nghề truyền thống và nếu làm không tốt thì ảnh hưởng đến lao động, việc làm nông thôn. Trong những năm qua, TP Hà Nội đã cân nhắc để cân bằng lợi ích và ô nhiễm môi trường làng nghề. Hệ lụy xảy ra không chỉ là ô nhiễm không khí mà còn ô nhiễm nguồn nước, tiếng ồn, không khí... Nguyên nhân chủ yếu là các làng nghề chỉ xử lý rác thải ở mức cơ bản như thu gom và đổ đi, thậm chí xả trực tiếp ra môi trường mà không có biện pháp xử lý triệt để.

Để giảm thiểu ô nhiễm môi trường tại các làng nghề, việc cốt lõi là chúng ta cần tác động đến nguyên nhân trực tiếp là xử lý rác thải tại nguồn, hạn chế đến mức tối đa 2 hành động là đốt rác và xả thẳng nước, rác ra môi trường. Nước thải của làng nghề tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm nhiều hơn nước thải sinh hoạt, do vậy cần có đo lường và từ đó xử lý triệt để. Bởi lẽ, đặc thù sản xuất tại các làng nghề chính là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến ô nhiễm.

Do vậy cần có chế tài buộc các làng nghề ngoài việc đầu tư phát triển sản xuất cần dành tài chính cho việc bảo vệ môi trường. Phát huy mạnh mẽ vai trò của các hội làng nghề truyền thống vào bảo vệ môi trường. Kết hợp trách nhiệm của các hội với cơ quan hành chính quận, huyện và tổ chức các chương trình phối hợp cùng những tổ chức chính trị - xã hội trên địa bàn. Qua đó gắn trách nhiệm bảo vệ môi trường vào hoạt động sản xuất của các cơ sở sản xuất tại làng nghề.

Chú trọng công nghệ để giảm thiểu ô nhiễm

Các chuyên gia bảo vệ môi trường cho rằng, để giảm thiểu ô nhiễm tại các làng nghề, Bộ Tài nguyên và Môi trường cần sớm xây dựng, ban hành các văn bản quy phạm pháp luật về bảo vệ môi trường làng nghề, trong đó cần quy định rõ trách nhiệm của địa phương, các ngành, lĩnh vực hoạt động làng nghề.