Nâng cao chuỗi giá trị dừa theo hướng xanh hóa

Tiềm năng lớn

Việt Nam có diện tích và sản lượng dừa đứng thứ 6 thế giới, năng suất đứng hạng 3 thế giới và giá trị kim ngạch xuất khẩu đứng hạng 4 thế giới. Diện tích trồng dừa của Việt Nam khoảng 190.000 ha. Vùng ĐBSCL chiếm 88% diện tích dừa cả nước với diện tích khoảng 171 nghìn hecta. Các tỉnh có diện tích trồng dừa lớn là: Bến Tre 78,0 nghìn hecta, Trà Vinh 26,0 nghìn hecta, Tiền Giang trên 21,6  nghìn hecta, Vĩnh Long trên 10 nghìn hecta.

Việt Nam có gần 200.000 ha dừa, trong đó vùng ĐBSCL chiếm 88% diện tích cả nước.

Kim ngạch xuất khẩu ngành dừa đạt hơn 900 triệu USD vào năm 2023 và kỳ vọng vượt mốc 1 tỷ USD trong năm 2024. Thời gian qua, ngành dừa đã có những bước tiến tích cực như việc Mỹ và châu Âu chấp thuận dừa Việt Nam, cùng quá trình đàm phán với Trung Quốc về xuất khẩu chính ngạch, đã tạo ra tiền đề lớn cho sự mở rộng thị trường và phát triển bền vững của ngành dừa.

Dừa là 1 trong 6 cây trồng nằm trong Đề án phát triển cây công nghiệp chủ lực đến năm 2030 theo Quyết định số 431/2024/QĐ-BNN-TT của Bộ Nông nghiệp và PTNT. Đề án đặt mục tiêu, đến năm 2030, diện tích dừa khoảng 195.000 - 210.000 ha; vùng trồng dừa trọng điểm Đồng bằng sông Cửu Long khoảng 170.000 - 175.000 ha, vùng Duyên Hải Nam Trung bộ diện tích 16.000 - 20.000 ha, còn lại 9.000 - 15.000 ha được trồng tại các tỉnh vùng Bắc Trung Bộ, Đông Nam Bộ...

Tại tòa đàm tiền Mekong Connect 2024, với chủ đề “Nâng cao chuỗi giá trị dừa trong xu hướng xanh hóa nền kinh tế”, ông Huỳnh Kỳ Trân, Chủ tịch Câu lạc bộ Doanh nhân Bến Tre tại TP Hồ Chí Minh (HBBC) chỉ ra rằng, tỉnh Bến Tre nổi tiếng với dừa và tiềm năng cây ăn trái, từ nguồn nông sản chủ lực đã có nhiều sản phẩm xây dựng được thương hiệu cạnh tranh trên thị trường trong và ngoài nước. Trong đó, nâng cao chuỗi giá trị dừa là không ngừng đổi mới sáng tạo, nghiên cứu phát triển nhiều sản phẩm mới để đáp ứng nhu cầu thị trường và thị hiếu tiêu dùng mới.

Bên cạnh đó, trong xu hướng xanh hóa nền kinh tế thì đơn sản xuất kinh doanh phải nắm bắt công nghệ mới khai thác tính bản địa của dừa và cải tiến sản phẩm truyền thống, cũng như phát triển sản phẩm đạt tiêu chuẩn thị trường nội địa lẫn xuất khẩu. Vấn đề bây giờ chúng ta phải làm sao để nâng cao giá trị của nó. Để làm sao một trái dừa có thể bán được 10USD, 100 USD như cách người Nhật, người Thái bán trái cam, trái chôm chôm...

Ở góc độ chuyên gia, PGS.TS Lê Hoài Quốc, Chủ tịch Hội Tự động hóa TP. Hồ Chí Minh phân tích, dừa từ lâu đã là nguyên liệu cho nhiều lĩnh vực sản xuất kinh doanh thực phẩm, mỹ phẩm, dược phẩm, đồ dùng thiết yếu... Tuy nhiên, trong bối cảnh xanh hóa nền kinh tế, xu hướng tiêu dùng mới thì dừa và sản phẩm từ dừa cũng đối mặt với cả thách thức và cơ hội. Ngoài ra, cây dừa góp phần vào sự bền vững của môi trường, nên đơn vị sản xuất kinh doanh làm sao tối đa hóa giá trị, thúc đẩy chuỗi giá trị bền vững như trồng cây dừa hữu cơ đang được phát triển ở nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ.

Nhân công lột vỏ dừa tại khu vực Chợ Thơm, huyện Mỏ Cày Nam, tỉnh Bến Tre.

Ở góc độ của doanh nghiệp xuất khẩu, ông Nguyễn Phong Phú, Phó Giám đốc kỹ thuật Tập đoàn Vina T&T, nhấn mạnh, Việt Nam có thuận lợi về vùng trồng với sản lượng cao và ổn định, cùng đó là nằm ở trung tâm một khu vực thị trường lớn. Chưa kể, những thuận lợi về cảng biển và kể cả đường bộ với những kho hàng lớn. Trung Quốc vẫn là thị trường lớn nhất của trái dừa Việt Nam. Trung Quốc hiện chỉ mua dừa tươi số lượng nhỏ, nhưng dừa khô, sữa dừa thì họ nhập rất lớn. Một doanh nghiệp Trung Quốc có thể mua 5-10 công nước sữa dừa, 1 container nước sữa dừa tương đương 100.000 trái dừa tươi, tức là số lượng rất lớn.

Cần nhiều giải pháp

Xuất khẩu dừa đang gặp nhiều khó khăn. Theo ông Phú, dừa rất khó trong bảo quản, trong quá trình vận chuyển với trái dừa khô, nhất là những đơn vị xuất khẩu sang châu Âu và Mỹ. Yêu cầu bảo quản nghiêm ngặt về bảo quản trong quá trình vận chuyển đường dài. Tiếp đến là các tiêu chuẩn chất lượng, nghiêm ngặt đến từ các thị trường châu Âu và Mỹ, cũng như mã số vùng trồng với thị trường Trung Quốc.

Tình trạng mua bán mã số vùng trồng trong ngành dừa và nông sản xuất khẩu đang gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín và khả năng cạnh tranh của Việt Nam trên thị trường quốc tế, đặc biệt là thị trường Trung Quốc. Ngoài ra, một số doanh nghiệp hoặc cá nhân đã thực hiện các hành vi gian lận như bán hoặc cho thuê mã số vùng trồng, gia lận nguồn gốc sản phẩm. Điều này sẽ ảnh hưởng tiêu cực làm mất uy tín quốc gia, vi phạm trong mã số vùng trồng có thể dẫn đến việc các nước nhập khẩu đặc biệt là Trung Quốc siết chặt kiểm soát, thậm chí đình chỉ nhập khẩu từ Việt Nam.

Ngành dừa Việt Nam đang dần chuyển mình để đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe của nền kinh tế xu hướng xanh.

Ông Phú đề xuất, để khắc phục khó khăn trong xuất khẩu dừa, doanh nghiệp cần phải đầu tư công nghệ bảo quản và vận chuyển. Cạnh đó phải đào tạo nông dân về kỹ thuật trồng và thu hoạch, điều này đòi hỏi phải có chính sách của nhà nước cũng như tổ chức phi lợi nhuận… Song song đó cần phải tăng cường kiểm soát chất lượng và tìm kiếm thị trường mới và đa dạng sản phẩm cách doanh nghiệp lớn sẽ có các kênh khác nhau các công ty nhỏ cần phải tham gia hội chợ ở nước ngoài và xúc tiến với các khách hàng tiềm năng ở trên thế giới...

Tiến sĩ Lê Hoài Quốc cho rằng, ngành công nghiệp dừa toàn cầu tập trung ở một số quốc gia,  Philippines, Indonesia và Ấn Độ chiếm gần 75% tổng sản lượng. Việt Nam đứng thứ 6 trong những quốc gia có sản lượng dừa cao. Tuy nhiên, sản lượng dừa dễ bị giảm bởi tác động của khí hậu như Philippines sau các cơn bão, sản lượng dừa giảm mạnh tới 10% trong những năm gần đây. Để ứng phó, các nhà nghiên cứu đang phát triển các giống dừa thích ứng với khí hậu có thể chịu được hạn hán, sâu bệnh và thời tiết khắc nghiệt. Mục tiêu là tăng sự ổn định năng suất và giảm tổn thất, đảm bảo ngành công nghiệp có thể đáp ứng nhu cầu toàn cầu, dự kiến sẽ tăng 5% hàng năm do sự quan tâm của người tiêu dùng ngày càng tăng đối với các sản phẩm làm từ dừa.

Theo ông Quốc, tính bền vững là điều cần thiết cho tương lai của nghề trồng dừa. Nhờ các phương pháp canh tác truyền thống đang được tăng cường với nông lâm kết hợp nơi dừa được trồng cùng với các loại cây trồng khác như ca cao và cà phê. Phương pháp này không chỉ cải thiện sức khỏe của đất mà còn tăng thu nhập của nông dân bằng cách đa dạng hóa cây trồng. Trồng dừa hữu cơ đang gia tăng, với thị trường hữu cơ dự kiến sẽ tăng 7% mỗi năm.

Những chuyến container dừa đầu tiên ở Tiền Giang vận chuyển bằng tàu hỏa xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc.

Các khu vực như Ấn Độ, nơi sản xuất hơn 20 tỷ quả dừa mỗi năm, những hoạt động này đang giúp bảo vệ môi trường, đồng thời đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng đối với các sản phẩm hữu cơ. Tương lai của nghề trồng dừa phụ thuộc vào việc nắm bắt sự đổi mới và bền vững. Trong tương lai này thì nông dân sản xuất nhỏ là xương sống của quá trình này. Họ là những người cần hỗ trợ, từ việc thay đổi nhận thức cho đến hỗ trợ chuyển giao công nghệ và giống, Tiến sĩ Lê Hoài Quốc nói.

Cần định hướng phát triển các sản phẩm chế biến sâu từ trái dừa. Nghiên cứu và tìm cách khai thác các giá trị dược liệu từ trái dừa từ những kinh nghiệm và kiến thức bản địa, tạo ra một nét đặc sắc không đâu có từ trái dừa Bến Tre. Đó là điều mà chúng ta, nhất là doanh nghiệp, hải lưu tâm chú ý, ông Huỳnh Kỳ Trân, Chủ tịch HBBC cho biết.

Trong khi đó, ông Nguyễn Huy, Giám đốc Dịch vụ đảm bảo kinh doanh và thực phẩm - Công ty Tiêu chuẩn toàn cầu INTERTEK, cho rằng, để có thể xuất khẩu bền vững thì cần những doanh nghiệp dẫn đầu để kết nối các hợp tác xã, người nông dân. Để làm được điều đó thì chuyển đổi xanh, chuyển đổi số là bắt buộc. Sản phẩm dừa phải đáp ứng được các tiêu chuẩn trên toàn cầu, từ việc theo dõi vùng trồng đến nhà máy chế biến.

Bên cạnh đó, ngành dừa Việt Nam cần quan tâm đến các giống dừa thích ứng biến đổi khí hậu, phát triển diện tích trồng dừa hữu cơ, đáp ứng yêu cầu tiêu dùng đảm bảo an toàn sức khỏe…

Tổng hợp từ nguồn: baotintuc.vn; sggp.vn; thoibaonganhang.vn.