Gỡ “thẻ vàng” thủy sản: Trách nhiệm thuộc về chủ tàu và địa phương

Bài 1: Trên nóng, dưới chưa nóng

Gần 2 năm nay, hải sản nước ta bị EC áp “thẻ vàng” cảnh cáo, thế nhưng đến nay vẫn chưa gỡ bỏ được.

Mặc dù Chính phủ và các bộ ngành đã đưa ra nhiều biện pháp, song thực tế thấy một số chủ tàu và chính quyền địa phương vẫn chưa quyết liệt thực hiện.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và PTNT Nguyễn Xuân Cường đề nghị các địa phương phải quyết liệt hơn trong xử lý tàu cá vi phạm và đặc biệt cần tập trung nâng cao nhận thức của các chủ tàu, đẩy nhanh thực hiện Luật Thủy sản.

Nhiều lỗ hổng

Theo Tổng cục Thủy sản (Bộ Nông nghiệp và PTNT), lý do quan trọng khiến EC chưa gỡ “thẻ vàng” cho Việt Nam là việc cấp giấy chứng nhận, xác nhận sản phẩm thủy sản khai thác còn nhiều sai sót; công tác kiểm soát số lượng tàu cá ra - vào cảng còn nhiều bất cập. Hệ thống giám sát chưa đáp ứng yêu cầu, tình trạng tàu cá vi phạm vùng biển của nước ngoài vẫn còn tiếp diễn phức tạp. Mức xử phạt hành chính đối với các hành vi vi phạm của Việt Nam vẫn còn thấp nên chưa tạo được sự răn đe và chưa tương đồng với một số nước trong khu vực và thế giới.

Bộ Nông nghiệp và PTNT xác định, gỡ “thẻ vàng” là nhiệm vụ trọng tâm đặt ra đối với toàn ngành để giữ vững mục tiêu tăng trưởng thời gian tới, nhưng để khắc phục được “thẻ vàng” thủy sản không đơn giản, việc kiểm soát đánh bắt, truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác còn nhiều lỗ hổng.

Ông Nguyễn Quang Hùng, Phó tổng cục trưởng Tổng cục Thủy sản, cho biết, thực hiện nhiệm vụ khắc phục những cảnh báo theo yêu cầu của EU, thời gian qua, công tác tuần tra, kiểm tra, kiểm soát trên các vùng biển, đặc biệt là vùng biển xa bờ ở nước ta đã được tăng cường. Các lực lượng thực thi pháp luật trên biển (Kiểm ngư, Cảnh sát biển, Hải quân, Biên phòng) đã thực hiện tốt việc kiểm tra, kiểm soát trên biển.

Tuy nhiên, theo ông Hùng, sau gần 2 năm thực hiện các khuyến nghị của EC, kết quả vẫn chưa đạt yêu cầu. Công tác chứng nhận, xác nhận nguồn gốc thủy sản khai thác còn nhiều bất cập, chưa đảm bảo độ tin cậy. Việc kiểm soát tàu cá ra vào cảng còn hạn chế cũng như việc thực thi pháp luật chống khai thác IUU chưa nghiêm, hệ thống giám sát tàu cá chưa đáp ứng được yêu cầu...

Theo Tổng cục Thủy sản, năm 2018  xảy ra 85 vụ với 137 tàu/1.162 ngư dân vi phạm vùng biển nước ngoài; tăng 28 vụ và 46 tàu/379 ngư dân so với năm 2017. Từ đầu năm 2019 đến nay, tình hình tàu cá Việt Nam vi phạm vùng biển nước ngoài vẫn tiếp tục diễn ra phức tạp, với 16 vụ, 26 tàu/96 ngư dân vi phạm khai thác hải sản trái phép ở vùng biển nước ngoài. Các tỉnh có nhiều tàu cá bị nước ngoài bắt giữ, xử lý gồm: Kiên Giang, Bà Rịa-Vũng Tàu, Bình Định, Bến Tre, Cà Mau, Bạc Liêu, Bình Thuận.

Lực lượng Biên phòng đã tiếp nhận, điều tra, xác minh 155 ngư dân và 4 tàu cá Việt Nam bị nước ngoài bắt giữ được trao trả về nước; xử lý vi phạm hành chính 14 trường hợp tàu cá, ngư dân ta vi phạm vùng biển nước ngoài. Lực lượng Cảnh sát biển đã lập biên bản 6 tàu cá Việt Nam có hành vi đánh bắt hải sản ở phía Nam đường phân định thềm lục địa Việt Nam - Indonesia.

Vẫn chưa đáp ứng yêu cầu

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và PTNT Phùng Đức Tiến cho rằng: Qua kiểm tra thấy các địa phương chưa thực sự quyết liệt triển khai các giải pháp khắc phục “thẻ vàng” của EC, mặc dù Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các bộ, ngành vào cuộc rất quyết liệt.

“Đích thân tôi đã xuống từng cảng cá, mở từng quyển sổ ra kiểm tra việc xác nhận của lực lượng Biên phòng và các lực lượng khác, thấy chưa chặt chẽ và chưa đồng bộ. Bên cạnh đó, hạ tầng neo đậu tránh trú bão chưa đáp ứng yêu cầu; việc nâng cấp cảng cá, hậu cần nghề cá chưa được quan tâm; nguồn nhân lực quản lý thủy sản chưa đủ; ghi chép báo cáo mới đạt 21,2%. Như vậy, việc truy xuất nguồn gốc hải sản đánh bắt theo yêu cầu của EC là chưa đạt”, ông Tiến nói.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và PTNT Nguyễn Xuân Cường cho rằng, còn 4 nội dung mà EC khuyến nghị chúng ta vẫn chưa đáp ứng, trong đó nổi lên là tình hình tàu cá và ngư dân khai thác hải sản trái phép vẫn tiếp diễn phức tạp. Hầu hết các hồ sơ xác nhận nguồn gốc nguyên liệu thuỷ sản được kiểm tra không đáp ứng được yêu cầu về truy xuất nguồn gốc, các lỗi được phát hiện trong quá trình kiểm tra phần lớn đều nằm trong lỗi hệ thống kiểm soát trong chuỗi; cơ sở vật chất hạ tầng chưa đáp ứng; nguồn nhân lực cho quản trị còn rất nhiều vấn đề.

Do đó, Bộ Nông nghiệp và PTNT đề nghị các địa phương cần phải triển khai các nhiệm vụ, giải pháp cấp bách khắc phục “thẻ vàng” của EC về chống khai thác IUU (hoạt động đánh bắt cá trái phép, không báo cáo và không được quản lý) phải đi đôi với triển khai Luật Thủy sản, đáp ứng được yêu cầu phát triển nghề cá bền vững có trách nhiệm, quản lý nghề cá theo chuỗi.

Đồng thời, đảm bảo đầy đủ nguồn lực, vật lực triển khai các nhiệm vụ, giải pháp về chống khai thác IUU theo ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ. Giải quyết có hiệu quả, dứt điểm tình trạng tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài.

Thiết bị giám sát chưa được quan tâm

Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản cho biết, khi Liên minh châu Âu (EU) đã áp “thẻ vàng” thì các nước xuất khẩu thủy sản vào thị trường này sẽ vô cùng khó khăn để mở cửa trở lại.

Trong buổi làm việc với bà Heidi Hautala, Phó Chủ tịch Nghị viện châu Âu (EP) hồi đầu năm 2019 tại Hà Nội, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đề cập tới việc EC áp dụng “thẻ vàng” liên quan đến hoạt động khai thác hải sản của Việt Nam.

Lãnh đạo Chính phủ khẳng định, cả hệ thống chính trị của Việt Nam đã tập trung vào cuộc, triển khai quyết liệt các giải pháp để khắc phục các khuyến nghị của EC, trong đó xác định nhiệm vụ ngăn chặn, chấm dứt tàu cá khai thác hải sản bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài và công tác chứng nhận, xác nhận nguồn gốc hải sản khai thác là nhiệm vụ trọng tâm.

Chủ trương của Việt Nam là thực hiện chính sách phát triển nghề cá bền vững; phòng, chống và hướng tới chấm dứt các hoạt động khai thác hải sản bất hợp pháp, không khai báo và không theo quy định, vì vậy Thủ tướng đề nghị EP quan tâm thúc đẩy xem xét tích cực nỗ lực của Việt Nam để sớm gỡ bỏ “thẻ vàng” đối với thủy sản xuất khẩu của Việt Nam sang EU.

Sau khi bị EC cảnh báo, Việt Nam đã triển khai quyết liệt nhiều giải pháp. Tuy nhiên, việc khắc phục các nhóm nội dung khuyến nghị từ EC của Việt Nam vẫn còn hạn chế. Cụ thể, Việt Nam vẫn thiếu khung pháp lý xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thủy sản. Việc ghi nộp nhật ký khai thác thủy sản, kiểm soát tàu cá ra vào cảng cá chưa được thực hiện nghiêm…

Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường đề nghị 28 tỉnh, thành phố ven biển phải hoàn thành cấp hạn ngạch giấy phép khai thác cho tàu cá xong trước tháng 7/2019; nghiêm túc thu hồi giấy phép những tàu cá vi phạm vùng; đẩy nhanh tiến độ lắp đặt thiết bị giám sát hành trình cho tàu cá…

Việc lắp đặt thiết bị giám sát hành trình tàu cá (Vifish.18) là một trong những hình thức giúp xúc tiến gỡ “thẻ vàng” thủy sản.  Đây chính là hướng đi phù hợp, đáp ứng được quy định của Chính phủ và đem lại nhiều lợi ích cho chủ tàu.

Các chuyên gia hàng hải đánh giá, đây là thiết bị sử dụng công nghệ vệ tinh, vùng phủ sóng toàn cầu, tín hiệu truyền từ tàu về bờ ổn định, chính xác, không chịu ảnh hưởng của các điều kiện thời tiết cực đoan. Cho phép theo dõi trực tuyến vị trí tàu và hành trình tàu cá trong suốt chuyến biển, cảnh báo cho thuyền trưởng khi tàu đi vào vùng cấm đánh bắt hoặc vùng ranh giới cho phép trên biển, xem thông tin thời tiết tại các vị trí bất kỳ hoặc vùng biển nào, gửi báo động cấp cứu về bờ khi tàu gặp sự cố cần trợ giúp từ đất liền, nhắn tin liên lạc hai chiều tàu - bờ.

Với những nỗ lực từ Chính phủ, địa phương, DN và ngư dân, Việt Nam đặt mục tiêu sớm xóa bỏ “thẻ vàng” của EU.

Bài 2: Nâng cao nhận thức