Giải pháp để xuất khẩu trái cây bền vững

Kính thưa PGS. TS. Nguyễn Xuân Hồng, Phó chủ tịch HLV Việt Nam, năm Năm 2023, kim ngạch xuất khẩu rau quả đạt 5,69 tỷ USD. Phó Chủ tịch đánh giá như thế nào về con số này?

Đây là một con số rất ấn tượng! Năm 2023, xuất khẩu rau quả của Việt Nam lập kỷ lục cao hơn mong đợi, lần đầu tiên trong lịch sử vượt mốc 5 tỷ USD, tăng khoảng 70% so với năm 2022. Đặc biệt, quả sầu riêng Việt Nam đã khẳng định vị thế của mình, đem lại giá trị xuất khẩu cao nhất, vượt quả thanh long.

PGS.TS. Nguyễn Xuân Hồng (bên phải) thăm trang trại Xuân Cảnh ở TP. Hưng Yên (Hưng Yên).

Nhớ lại 10 năm trước đây, vào năm 2013, chúng ta mới chỉ dám đề ra mục tiêu xuất khẩu rau quả vượt mốc 1 tỷ USD. Vậy mà đến nay, Việt Nam đã xuất khẩu gần 6 tỷ USD rau quả sang hơn 60 quốc gia trên thế giới và thị trường rau quả xuất khẩu đang được tiếp tục mở rộng. Điều này chứng tỏ tiềm năng phát triển sản xuất, xuất khẩu rau quả Việt nam là rất lớn. Nếu duy trì được đà tăng trưởng này, xuất khẩu rau quả của Việt Nam có thể đạt mốc 10 tỷ USD/năm trong tương lai không xa.

Thưa ông, hiện nay, xuất khẩu rau quả còn gặp nhiều khó khăn, một số sản phẩm xuất khẩu còn chưa bền vững. Theo ông, giải pháp nào khắc phục tình trạng này?

Sản xuất và xuất khẩu rau quả của Việt Nam đang đứng trước những cơ hội lớn, do nhu cầu của người tiêu dùng tại các nước nhập khẩu ngày càng tăng, thị trường không ngừng được mở rộng và các Hiệp định thương mại tự do đem lại lợi thế lớn cho rau quả Việt Nam xuất khẩu. Tuy nhiên, cũng phải đối mặt với những khó khăn, thách thức, do yêu cầu về chất lượng, kiểm dịch thực vật và an toàn thực phẩm của các nước nhập khẩu ngày càng cao hơn.

Cùng với việc tăng nhanh về kim ngạch xuất khẩu rau quả, Việt Nam cũng nhận được nhiều cảnh báo của các nước nhập khẩu về các trường hợp vi phạm quy định về kiểm dịch thực vật, an toàn thực phẩm, gian lận về mã số vùng trồng… Nhiều nước nhập khẩu rau quả đang tăng tần suất kiểm tra đối với rau quả Việt Nam, yêu cầu Việt Nam phải có biện pháp quản lý chặt chẽ các đối tượng kiểm dịch thực vật và dư lượng hóa chất bảo vệ thực vật trong nông sản. Nếu tình trạng này kéo dài, sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến các ngành hàng xuất khẩu, làm mất uy tín của nông sản Việt Nam và thậm chí có thể đánh mất thị trường mà chúng ta đã phải tốn rất nhiều công sức trong những năm qua mới mở cửa được.

Ngoài ra, thị trường Trung Quốc vẫn đang chiếm khoảng 65% giá trị rau quả xuất khẩu của Việt nam, tăng trưởng xuất khẩu rau quả năm 2023 chủ yếu dựa vào trái sầu riêng và thị trường Trung Quốc. Việt Nam cần đa dạng hóa thị trường và chủng loại rau quả xuất khẩu.

Thưa ông, để xuất khẩu trái cây bền vững, người sản xuất, doanh nghiệp, Nhà nước cần thực hiện những giải pháp gì? Đặc biệt là xử lý tình trạng tồn dư thuốc bảo vệ thực vật và gian lận trong việc sử dụng mã số vùng trồng?

Để xuất khẩu bền vững, trước hết cần có sản xuất bền vững. Vì vậy, các doanh nghiệp và người sản xuất cần liên kết chặt chẽ với sự hỗ trợ, hướng dẫn của các cơ quan quản lý Nhà nước có liên quan ở Trung ương và địa phương, nhằm xây dựng và phát triển các chuỗi sản xuất, xuất khẩu, thực hành nông nghiệp tốt (GAP) của từng chủng loại trái cây chủ lực, có lợi thế và định hướng cụ thể cho từng thị trường xuất khẩu.

Để xuất khẩu trái cây bền vững, người sản xuất, doanh nghiệp cần thực hiện các quy định về truy xuất nguồn gốc, kiểm dịch thực vật và an toàn thực phẩm.

Các đối tác tham gia chuỗi giá trị cần đặc biệt quan tâm tìm hiểu và thực hiện tốt quy định của các nước nhập khẩu, đặc biệt là phải đảm bảo chất lượng, an toàn thực phẩm, yêu cầu về truy xuất nguồn gốc, quản lý mã số vùng trồng và kiểm dịch thực vật. Nhà nước cần tiếp tục làm tốt công tác mở cửa và định hướng thị trường, tăng cường công tác truyền thông, nâng cao năng lực cho doanh nghiệp và nông dân, quản lý chặt chẽ vật tư nông nghiệp, thuốc bảo vệ thực vật và các vùng trồng, tránh gian lận trong sử dụng mã số vùng trồng.

Việc tiếp nhận, xử lý thông tin về các trường hợp vi phạm của các nước nhập khẩu đối với các lô hàng rau quả của Việt Nam cần được quan tâm hơn nữa để xác định nguyên nhân vi phạm và có các biện pháp khắc phục lỗi kịp thời, tránh tái phạm và phòng ngừa việc các nước nhập khẩu có thể tăng tần suất kiểm tra, thậm chí dừng nhập khẩu. Cần đẩy mạnh công tác nghiên cứu, ứng dụng các giải pháp khoa học công nghệ sử dụng thuốc sinh học và các biện pháp quản lý sức khỏe cây trồng tổng hợp để giảm thiểu sử dụng thuốc hóa học, công nghệ bảo quản, chế biến trái cây…

Thời gian qua, Ban Hợp tác quốc tế đã quan tâm đến việc thiết lập, phát triển quan hệ giữa Hội Làm vườn Việt Nam với các nước, tổ chức quốc tế để chia sẻ kinh nghiệm, tập huấn, trao đổi thông tin, kinh nghiệm quốc tế về nông nghiệp, nông thôn và nghề làm vườn như thế nào, thưa Phó Chủ tịch?

Để góp phần thúc đẩy phát triển sản xuất và xuất khẩu rau quả của Việt Nam, Ban Hợp tác quốc tế của Hội Làm vườn Việt Nam đã tham mưu và triển khai thực hiện một số hoạt động thiết thực như: Hướng dẫn người sản xuất và doanh nghiệp thực hiện các yêu cầu về kiểm dịch thực vật và an toàn thực phẩm đối với với trái cây xuất khẩu; chia sẻ kinh nghiệm của các nước trong sử dụng thuốc BVTV sinh học thay thế thuốc hóa học; tham gia tập huấn, chia sẻ thông tin về sản xuất nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp tuần hoàn; bảo vệ thực vật và nghề làm vườn trong điều kiện biến đổi khí hậu…

Ban cũng được Hội giao chủ trì phối hợp với Tổ chức Nông - Lương của Liên Hiệp quốc (FAO) triển khai thực hiện Dự án “Hỗ trợ nông dân phát triển kinh tế vườn theo hướng hữu cơ, tuần hoàn”; phối hợp với các viện nghiên cứu của Việt Nam và Trung tâm nghiên cứu nông nghiệp quốc tế của Australia (ACIAR) triển khai dự án “Cải thiện sản xuất cây có múi tại Việt Nam”.

Các chuyên gia của Ban cũng phối hợp với Cục Bảo vệ thực vật thực hiện Dự án do Trung tâm Thương mại quốc tế (ITC) chủ trì với sự tài trợ của EU với chủ đề “Cơ chế hệ thống cho thương mại an toàn hơn” nhằm thúc đẩy xuất khẩu rau quả Việt Nam sang EU.

Trong khuôn khổ dự án này, một số mô hình chuỗi sản xuất bưởi, thanh long và hồ tiêu để xuất khẩu sang thị trường EU đã được xây dựng tại một số địa phương. Các hoạt động này đều hướng tới mục tiêu hỗ trợ hội viên và nông dân nâng cao năng lực sản xuất an toàn, bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu và thúc đẩy phát triển sản xuất, xuất khẩu các sản phẩm của nghề làm vườn Việt Nam.

Thời gian tới, Ban Hợp tác quốc tế sẽ định hướng người sản xuất nói chung, hội viên Hội Làm vườn nói riêng về các vấn đề sản xuất và xuất khẩu hàng hóa như thế nào, thưa Phó Chủ tịch?

Về thị trường xuất khẩu, ngoài thị trường Trung Quốc, Hoa Kỳ, Hàn Quốc, Nhật Bản, chúng ta cần quan tâm nhiều hơn đến thị trường EU để khai thác tốt hơn lợi thế do Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam-EU (EVFTA) mang lại. EU là thị trường lớn, chiếm tới 40% giá trị rau quả nhập khẩu toàn cầu. EU mở cửa cho tất cả các chủng loại rau quả của Việt Nam với thuế nhập khẩu bằng 0 (trước đây là 10-20%), vì vậy, rau quả Việt Nam có ưu thế rất lớn so với các nước chưa ký Hiệp định FTA với EU.

Tuy nhiên, để xuất khẩu sang EU, cần lựa chọn những chủng loại rau quả có ưu thế của Việt Nam tại thị trường này như: bưởi, dừa, xoài, thanh long, chanh, chanh leo, sầu riêng, hồ tiêu… Đặc biệt, dừa và sầu riêng là các loại trái cây được miễn thủ tục kiểm dịch thực vật khi nhập khẩu vào EU. Người sản xuất và doanh nghiệp cần tìm hiểu kỹ và thực hiện tốt các quy định của EU đối với nông sản xuất khẩu sang thị trường này, đặc biệt là các quy định về truy xuất nguồn gốc, kiểm dịch thực vật và an toàn thực phẩm.

Trân trọng cảm ơn Phó Chủ tịch!