Xuất khẩu thủy sản “tăng trưởng trong nỗi lo”

Vasep cho biết, 6 tháng đầu năm 2016 ngành thủy sản đang phải đối mặt với rất nhiều thách thức. Tuy nhiên, bù lại thị trường đã có sự phục hồi và nhu cầu lớn, đặc biệt là mặt hàng tôm và cá tra, nên kim ngạch XK thủy sản của cả nước 6 tháng đầu năm 2016 vẫn đạt được 3,15 tỷ USD, tăng 4% so với cùng kỳ năm 2015. Trong đó, XK tôm đạt 1,35 tỷ USD; cá tra đạt 760 triệu USD; cá ngừ đạt 225 triệu USD; bạch tuộc 179 triệu USD và các loại hải sản khác đạt 511 triệu USD.

Hiện, Việt Nam đã XK thủy sản sang 114 thị trường. Năm thị trường nhập khẩu thủy sản lớn nhất của VN là Mỹ, châu Âu, Trung Quốc và Hàn Quốc chiến tới 70% giá trị XK thủy sản cả nước. Theo báo cáo của Tổng cục Thủy sản, tổng sản lượng thủy sản của cả nước 6 tháng đầu năm đạt trên 3,1 triệu tấn, trong đó sản lượng khai thác đạt 1,5 triệu tấn và sản lượng nuôi trồng đạt 1,6 triệu tấn.

Thiếu nguyên liệu

Do biến đổi khí hậu, tình hình ngập mặn và hạn hán kéo dài… dẫn đến ngành thủy sản Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều khó khăn, nhất là tình trạng thiếu hụt nguyên liệu đầu vào. Theo ông Ngô Văn Ích, Chủ tịch Vasep, trong 6 tháng đầu năm 2016, xuất khẩu thủy sản cả nước có những tín hiệu đáng mừng. Tuy nhiên, ngành thủy sản Việt Nam vẫn chưa thực sự khởi sắc do phải đối mặt với nhiều khó khăn từ biến đổi khí hậu, tình hình ngập mặn và nắng nóng kéo dài, dịch bệnh trong nuôi trồng thủy sản.

Việc thiếu hụt nguyên liệu thủy sản dẫn đến các doanh nghiệp phải nhập nguyên liệu lên đến hàng trăm triệu USD để phục vụ hoạt động chế biến, kinh doanh. Theo số liệu báo cáo của Vasep, trong 6 tháng đầu năm, Việt Nam đã nhập khẩu nguyên liệu thủy sản từ 75 nước và lãnh thổ để phục vụ cho hoạt động chế biến, xuất khẩu, với tổng giá trị nhập khẩu đạt 485 triệu USD. Trong đó, nhập khẩu tôm chiếm tỷ trọng cao nhất 37%, sau đó là cá ngừ chiếm 17%.

Tại các tỉnh phía Nam, sản lượng thu hoạch tôm nước lợ trong 6 tháng đầu năm 2016 giảm so với cùng kỳ năm trước, dẫn đến thiếu hụt nguồn cung tôm nguyên liệu phục vụ xuất khẩu, giá tôm nguyên liệu tăng. Nhiều nhà máy chế biến chỉ hoạt động khoảng 50-60% công suất.

Xuất khẩu thủy sản đang phải đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức

Bên cạnh đó, sự cố môi trường do Formosa gây ra đã và đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp chế biến thủy sản ở miền Trung. Ông Trần Đình Nam, Giám đốc Công ty Cổ phần Xuất nhập khẩu thủy sản Nam Hà Tĩnh cho biết, hiện nay nhiều nhà máy chế biến thủy sản ở khu vực miền Trung, trong đó có doanh nghiệp của ông nhiều tháng nay không có nguyên liệu sản xuất. “Công ty chúng tôi thành lập 23 năm nay, chuyên xuất khẩu thủy sản vào thị trường Nhật Bản và chưa bao giờ phải ngừng hoạt động. Thế nhưng, riêng năm nay công ty phải ngừng hoạt động vì thiếu nguyên liệu. Thậm chí, sản lượng chế biến 6 tháng đầu năm chỉ bằng khoảng 40% so với cùng kỳ các năm trước. Vấn đề thiếu nguyên liệu có nguy cơ kéo dài, do tâm lý của người dân lo sợ không bán được hàng”, ông Nam cho biết.

Nhiều khó khăn trong xuất khẩu

Bà Nguyễn Thị Hồng Minh, nguyên Thứ trưởng Bộ Thủy sản, Chủ tịch danh dự Vasep cho biết, kể từ khi Vasep được thành lập đến nay, mức tăng trưởng của ngành thủy sản luôn đạt mức ấn tượng, trung bình đạt 30%/năm. Tuy nhiên, uy tín, chất lượng sản phẩm cá tra Việt Nam ngày càng gặp nhiều khó khăn trên thị trường thế giới, thậm chí là đi xuống. 

Theo bà Minh, nguyên nhân của sự “đi xuống” này là việc cạnh tranh không lành mạnh giữa các doanh nghiệp, như “bán hàng bằng mọi giá”, dẫn tới việc giá xuất khẩu liên tục giảm. “Doanh nghiệp nhiều khi ngồi với nhau thì rất hòa thuận nhưng sau đó, trong mỗi đơn hàng đều cố gắng tìm cách “giảm giá” để giành hợp đồng. Điều này khiến sự cạnh tranh trong ngành trở nên không lành mạnh”, bà Minh cho biết.

Nhìn lại xuất khẩu thủy sản trong 6 tháng đầu năm, Trung Quốc đã trở thành thị trường nổi trội trong những tháng đầu năm, đạt kim ngạch 384 triệu USD, tăng gần 43% so với cùng kỳ năm ngoái. Trong vài năm gần đây, nhiều doanh nghiệp lựa chọn Trung Quốc thay thế cho những thị trường nhập khẩu khó tính khác. Chính vì vậy, các doanh nghiệp sẽ phải đối mặt với nhiều rủi ro và thách thức hơn khi xuất khẩu vào thị trường này. Ở thị trường Mỹ, mức thuế chống bán phá giá cá tra POR11 là 0,69 cent được Bộ Thương mại Mỹ công bố đợt rà soát cuối cùng mặc dù thấp hơn POR10 nhưng vẫn còn cao đối với mặt hàng cá tra, khiến cho xuất khẩu cá tra vào thị trường này càng khó khăn hơn khi quy định thanh tra của Bộ Nông nghiệp Mỹ đang là nỗi ám ảnh nặng nề đối với ngành cá tra. Trong khi đó, ở thị trường EU, sự kiện Brexit khiến cho thị trường tiền tệ EU biến động theo xu hướng giảm cả về nhu cầu và giá thủy sản không chỉ ở Anh mà còn ở các nước khác trong EU.

Ông Ngô Văn Ích cho rằng, XK thủy sản Việt Nam trong thời gian tới có thực sự hồi phục và phát triển hay không còn phụ thuộc vào vào nhiều yếu tố như: các quy định về hàng rào kỹ thuật, thách thức từ các Hiệp định thương mại tự do (FTA) mang lại, nền kinh tế thế giới với sự hồi phục chậm chạp của các nền kinh tế lớn sẽ tác động mạnh mẽ đến sự tăng trưởng xuất khẩu vì đó là những thị trường chính của xuất khẩu thủy sản Việt Nam. “Trong bối cảnh hội nhập kinh tế ngày càng mở rộng, các doanh nghiệp thủy sản có nắm bắt được thời cơ mà hội nhập kinh tế mang lại hay không, hoàn toàn phụ thuộc vào mức độ chuẩn bị và cải tổ nhanh hay chậm của mỗi doanh nghiệp bên cạnh tiến trình cải cách kinh tế của đất nước trong quá trình hội nhập hiện nay”, ông Ích nhấn mạnh.

Quang Minh