Sản xuất nông nghiệp tuần hoàn: Chìa khóa phát triển nông nghiệp bền vững

Hiệu quả từ kinh tế tuần hoàn

Phát triển kinh tế tuần hoàn trên nền hữu cơ đang trở thành thế mạnh sản xuất cho nông dân bởi phế phụ phẩm nông nghiệp nếu sử dụng hiệu quả sẽ trở thành nguyên liệu đầu vào giá rẻ. Mô hình nông nghiệp tuần hoàn nấm - bò - vịt - lúa - điện trên vùng đất nhiễm phèn ở Hậu Giang của Công ty TNHH một thành viên HG FARM (HGF) là một ví dụ tốt trong việc tối ưu hóa các dòng nguyên liệu, mang lại lợi ích về môi trường, thích ứng với biến đổi khí hậu và lợi ích về kinh tế. Chuỗi chăn nuôi bò của HGF không chỉ tạo ra sản phẩm bò thịt thương mại, mà còn tạo ra các sản phẩm: phân bò tươi, trùn quế, phân đệm lót. Ở HGF, phân bò dùng để nuôi trùn quế và sau đó sử dụng trùn quế để nuôi gia cầm cũng như phân trùn sẽ bón cho cây trồng.

Mô hình lúa - vịt tại đây cũng tối ưu hóa dòng nguyên liệu trong chuỗi nông nghiệp thuận thiên: Vịt được cho ăn thức ăn lên men từ phân bò tươi với giá thành chỉ bằng một phần ba thức ăn công nghiệp và phân vịt cùng giá thể đệm lót sẽ bón cho ruộng lúa thuận thiên. Sau khi thu hoạch lúa thì rơm và cám sẽ quay lại làm thức ăn cho bò sinh sản cũng như làm giá thể nấm bào ngư. Tương tự, bò sẽ tiêu thụ phần sinh khối khi trồng rau - củ - quả nhiệt đới.

HTX chăn nuôi bò và dịch vụ sản xuất nông nghiệp Nga My (Phú Bình), tỉnh Thái Nguyên hiện có khoảng 600m2 nuôi giun quế, đáp ứng việc xử lý lượng phân bò thải ra hàng ngày của các gia đình thành viên HTX.

Tương tự, Minh Tiến Group đã đầu tư công nghệ mô hình kinh tế tuần hoàn, tạo ra các sản phẩm thân thiện môi trường. Cuối năm 2023, công ty đưa đến tay người tiêu dùng những sản phẩm ấn tượng được làm từ vỏ trấu cà phê, như bao bì sinh học, túi tự hủy, dao, thìa dĩa... góp phần bảo vệ môi trường sống. Bên cạnh đó, tận dụng phụ phẩm trong quá trình chế biến, công ty còn thu gom vỏ cà phê để làm trà Hà Chúc Cascara; tận dụng vỏ trấu và bã cà phê để sản xuất sản phẩm sinh học Namigo. Ngoài ra, điểm nhấn trong sản xuất nông nghiệp tuần hoàn là công ty đã xây dựng xưởng sản xuất phân bón hữu cơ vi sinh tại xã Chiềng Xôm, cung cấp cho vùng trồng cà phê Mai Sơn và thành phố Sơn La.

Tiềm năng để phát triển nông nghiệp tuần hoàn của nước ta rất lớn. Mô hình nông nghiệp tuần hoàn được coi là “chìa khóa” để giải quyết yêu cầu về sử dụng tiết kiệm nguồn tài nguyên, ô nhiễm môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu, hướng tới phát triển bền vững, hài hòa lợi ích kinh tế và môi trường. Tuy nhiên, khó khăn hiện nay ở nhiều địa phương là tỷ lệ phế phụ phẩm nông nghiệp sử dụng còn hạn chế.

Cụ thể, đối với ngành chăn nuôi mới chỉ có gần 20% chất thải chăn nuôi được sử dụng và ngành trồng trọt là 10%, còn lại hầu hết chất thải chăn nuôi và phế phụ phẩm nông nghiệp tương đương 156 triệu tấn không được tận dụng… Thống kê của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NNPTNT) cho biết tính trung bình mỗi năm, Việt Nam có khoảng 40 triệu tấn rơm, có khoảng 20 triệu tấn được đốt trên đồng ruộng, gây ra khí thải và ô nhiễm môi trường; mất đa dạng sinh học (các sinh vật sống trong đất như nấm, vi khuẩn và động vật có lợi). Nguyên nhân chính là thiếu giải pháp công nghệ và thị trường mua bán rơm chưa được hình thành, giá rơm hiện ở mức rất thấp. Sâu xa hơn là do doanh nghiệp, nông dân chưa bán được chứng chỉ canbon và còn hạn chế kiến thức về kinh tế carbon, nhất là từ sản xuất lúa. Rõ ràng trong bối cảnh nguồn tài nguyên thiên nhiên dần cạn kiệt và tình trạng ô nhiễm môi trường ngày càng trầm trọng, việc thúc đẩy mô hình kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp là một xu hướng tất yếu.

Ông Nguyễn Văn Hùng - Trưởng ban Cơ giới hóa và sau thu hoạch (Viện Nghiên cứu lúa gạo quốc tế) cho biết, tính trung bình, mỗi năm có khoảng 20 triệu tấn sớm bị đốt ngay trên đồng ruộng, gây ra tình trạng mất dinh dưỡng cho đất; tạo ra khí thải và ô nhiễm môi trường...

Bà Nguyễn Giang Thu - Phó Vụ trưởng vụ Khoa học Công nghệ môi trường (Bộ NNTPTN) cũng cho rằng, kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp nước ta hiện nay chưa phát triển xứng tầm với tiềm năng. Tỷ lệ thu, tái chế phụ phầm còn quá thấp. Trong khi đó, phụ phẩm nông nghiệp cần được coi là nguồn tài nguyên tái tạo, là đầu vào quan trọng của quá trình tuần hoàn khác nhằm kéo dài chuỗi giá trị gia tăng trong nông nghiệp. Thực tế, còn một lượng lớn phụ phẩm nông nghiệp chưa được xử lý, thải ra môi trường vừa lãng phí vừa gây ô nhiễm môi trường.

Bên cạnh đó, năng lực ứng dụng khoa học công nghệ trong kinh tế tuần hoàn còn hạn chế khi hoạt động nghiên cứu và phát triển công tác này còn khiêm tốn trong các doanh nghiệp; sự gắn kết giữa các tổ chức với các trường đại học và các doanh nghiệp vẫn lỏng lẻo. Phần lớn các doanh nghiệp vừa và nhỏ còn hạn chế trong việc đổi mới công nghệ, ứng dụng các công nghệ cao, công nghệ số...

Đa lợi ích từ nông nghiệp tuần hoàn

Nông nghiệp tuần hoàn (NNTH) được xem là giải pháp hữu hiệu nhằm nâng cao giá trị sản xuất, góp phần bảo vệ môi trường và hướng đến mục tiêu phát triển kinh tế xanh, bền vững. Thời gian qua, nhiều hợp tác xã (HTX) và người dân trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên đã mạnh dạn áp dụng mô hình này vào sản xuất nông nghiệp và đạt được những kết quả nhất định.

Mô hình NNTH là quá trình sản xuất theo chu trình khép kín thông qua việc xử lý các chất thải, phụ phẩm thành nguyên liệu đầu vào cho trồng trọt, chăn nuôi gia súc, nuôi trồng thủy sản... Việc áp dụng mô hình này vào sản xuất góp phần giảm lãng phí nguồn chất thải, giúp bà con nông dân tiết kiệm chi phí đầu tư, nâng cao thu nhập và giảm thiểu tác động tiêu cực của sản xuất đến môi trường.

Trang trại tổng hợp của gia đình ông Hoàng Ngọc Sơn, ở xóm Na Chặng, xã Bàn Đạt (Phú Bình) có quy mô nuôi 40 con lợn thịt, 1.500 con gà, 3 con bò BBB và 2 sào ao chăn thả cá. Trước đây chất thải từ các chuồng nuôi được ông Sơn xả trực tiếp xuống ao, lâu dần đã dẫn đến tình trạng nguồn nước bị ô nhiễm, không thể nuôi được cá; mùi hôi thối bốc lên cũng ảnh hưởng đến cuộc sống của gia đình và các hộ xung quanh.

Cách đây hơn 2 năm, ông Sơn mạnh dạn áp dụng mô hình NNTH vào sản xuất của gia đình. Ông cho biết: Tôi đã đầu tư xây bể biogas và các bể chứa phân, nước thải. Hằng ngày chất thải được thu gom về các bể và xử lý bằng chế phẩm sinh học để làm phân hữu cơ bón cho hơn 1 mẫu cỏ và ngô. Sau đó cỏ, ngô được ủ chua để làm thức ăn cho bò, cá. Việc áp dụng mô hình NNTH đã giúp gia đình khắc phục được tình trạng ô nhiễm môi trường, ngoài ra mỗi năm còn tiết kiệm được khoảng trên 20 triệu đồng tiền mua thức ăn cho bò, cá và phân bón cây trồng.

HTX chăn nuôi bò và dịch vụ sản xuất nông nghiệp Nga My, xã Nga My (Phú Bình) hiện có 35 thành viên với tổng đàn bò gần 400 con. Từ đầu năm 2023 đến nay, HTX mạnh dạn chuyển đổi từ chăn nuôi theo hướng truyền thống sang mô hình chăn nuôi tuần hoàn. Theo đó, lượng chất thải hằng ngày sẽ được HTX dùng để chăn nuôi giun quế, sau đó chất thải của giun quế được dùng để bón cho 6ha cỏ. Ông Dương Văn Hồng, Giám đốc HTX, chia sẻ: Với việc áp dụng mô hình NNTH vào chăn nuôi bò đã giúp chúng tôi tiết kiệm được hàng trăm triệu đồng tiền đầu tư mua phân bón, thức ăn cho bò. Ngoài ra trong năm 2023 vừa qua, HTX còn có thêm thu nhập gần 200 triệu đồng từ việc bán phân hữu cơ thừa không dùng hết.

Tương tự, cách đây hơn 3 năm, HTX nông sản Phú Lương, ở xã Ôn Lương (Phú Lương) cũng đã áp dụng mô hình NNTH vào trong sản xuất. Tận dụng các loại phế, phụ phẩm trong quá trình sản xuất (như rơm, rạ, tro, trấu, phân gia súc, gia cầm…), HTX đã xử lý thành phân hữu cơ bón cho 6ha chè và 100ha lúa. Trung bình mỗi năm, HTX sản xuất được trên 1.000 tấn phấn hữu cơ. Anh Tống Văn Viện, Giám đốc HTX, cho biết: Mô hình NNTH giúp chúng tôi tạo ra một lượng phân hữu cơ lớn để bón cho diện tích chè, lúa của các thành viên và cung cấp cho gần 100 hộ dân liên kết. Nhờ đó, với mỗi sào chè HTX đã tiết kiệm được trên 3 triệu đồng mỗi năm tiền mua phân hóa học; chất lượng chè cũng nâng lên đáng kể khi sử dụng hoàn toàn bằng phân hữu cơ.

Từ hiệu quả mà mô hình NNTH đem lại, ngành nông nghiệp cũng như các địa phương trong tỉnh đã và đang đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động người dân cũng như các doanh nghiệp, HTX mạnh dạn áp dụng mô hình này vào trong sản xuất. Qua đó, hướng đến mục tiêu phát triển nền nông nghiệp của tỉnh theo hướng an toàn, bền vững. Ông Trần Nho Hưởng, Phó Chánh Văn phòng chuyên trách Văn phòng điều phối Chương trình xây dựng nông thôn mới của tỉnh, chia sẻ: Mô hình NNTH đã giải quyết được vấn đề ô nhiễm môi trường trong chăn nuôi, góp phần quan trọng thực hiện tiêu chí môi trường trong xây dựng nông thôn mới. Chính vì vậy, trong thời gian tới, chúng tôi tiếp tục hỗ trợ về khoa học - kỹ thuật cho các hộ chăn nuôi, hợp tác xã để nhân rộng mô hình; có cơ chế nhằm khuyến khích các HTX chăn nuôi liên kết với các HTX trồng trọt để phát triển NNTH...

Cần cơ chế hỗ trợ

Đánh giá lợi ích từ sản xuất nông nghiệp theo hướng kinh tế tuần hoàn, Thứ trưởng Bộ NNPTNT Hoàng Trung cho rằng, kinh tế tuần hoàn là xu thế tất yếu, theo đó, sản xuất hữu cơ kết hợp với nông nghiệp tuần hoàn sẽ đem lại nhiều giải pháp sản xuất hiệu quả cho nông dân. Trong đó, việc tận dụng phế phụ phẩm trong nông nghiệp nói chung, đầu ra của chăn nuôi nói riêng tạo nguồn phân bón hữu cơ cho trồng trọt, làm thức ăn cho gia súc vừa tiết kiệm chi phí, nâng cao chất lượng nông sản, đảm bảo sức khỏe cho người trồng và người tiêu dùng.

Cũng theo ông Trung, việc triển khai sản xuất theo hướng kinh tế tuần hoàn không chỉ là giải pháp tiết kiệm chi phí cho người nông dân mà còn là “chìa khóa” để xây dựng thương hiệu cho nông sản Việt Nam.

Thực tế hiện nay thị trường cũng đòi hỏi hàng hoá với tiêu chuẩn ngày càng khắt khe về chất lượng, an toàn vệ sinh thực phẩm và cả bảo vệ môi trường, giảm phát thải. Ví như từ tháng 10/2023, Liên minh châu Âu (EU) bắt đầu thực hiện thí điểm “cơ chế điều chỉnh biên giới carbon”, tức là sẽ đánh thuế carbon đối với tất cả hàng hóa xuất khẩu sang thị trường này dựa trên cường độ phát thải khí nhà kính trong quy trình sản xuất tại nước sở tại. Sản xuất nông nghiệp tuần hoàn sẽ tạo ra những sản phẩm sạch, giảm ô nhiễm môi trường, giảm phát thải khí nhà kính, phù hợp với xu thế này. Thêm vào đó, Việt Nam đã cam kết với quốc tế hướng tới giảm phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Để kinh tế tuần hoàn phát triển, ông Hoàng Văn Hồng - Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông quốc gia (Bộ NNPTNT) cho rằng, Nhà nước cần có những chính sách phù hợp để giảm phát thải trong sản xuất nông nghiệp và định vị sản phẩm nông nghiệp tuần hoàn.

Cũng như nhiều quốc gia trên thế giới, Việt Nam đứng trước thách thức do cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên, cũng như rất nhiều vấn đề liên quan tới biến đổi khí hậu. Vì vậy, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt đề án Đề án phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam. Trong đó hướng tới mục tiêu tăng trưởng xanh, sản xuất xanh, tiêu dùng xanh; góp phần thúc đẩy cơ cấu lại nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng theo hướng hiện đại; hiện thực hóa Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050.