Bốn giải pháp bảo tồn và phát triển cây Sâm Ngọc Linh

Diễn đàn có sự tham dự của lãnh đạo Đảng, Nhà nước và gần 400 đại biểu là lãnh đạo của các bộ, ngành, địa phương; các doanh nghiệp, chuyên gia, nhà khoa học; các tổ chức quốc tế, đại sứ quán… 

 

 

Bà Madhu Raghunath, Trưởng nhóm Chương trình Phát triển bền vững Ngân Hàng Thế giới tại Việt Nam chia sẻ: Trong giai đoạn vừa qua, Việt Nam đã đạt nhiều thành tựu trong phát triển KT – XH. Đó là 4 triệu việc làm mới được tạo ra từ năm 2014; 3,3 triệu thoát nghèo trong giai đoạn 2014-2016; mỗi năm có 1,5 triệu người gia nhập tầng lớp trung lưu. Đồng bào DTTS Việt Nam cũng có nhiều bước tiến lớn, cụ thể như tỷ lệ hộ nghèo giảm mạnh từ 57% năm 2014 xuống 44% trong năm 2016; 90%  đồng bào DTTS được tham gia BHYT. Tuy nhiên, bên cạnh những tiến bộ trên, đồng bào DTTS vẫn còn tụt hậu trên nhiều phương diện, điển hình như tỷ lệ chậm lớn ở nhóm đồng bào DTTS là 31% cao gấp 2 lần so với đồng bào đa số; tỷ lệ nghèo DTTS hiện chiếm 73% tổng nghèo cả nước; tỷ lệ chi tiêu đầu người của nhóm  DTTS thấp hơn 45% so với nhóm đa số.

 

Để thu hẹp khoảng cách phát triển giữa đồng bào DTTS và đồng bào đa số, trong gia đoạn tới cần có những chính sách, chương trình, định hướng tiếp cận mới. Một trong số đó là hướng tiếp cận sản xuất theo chuỗi giá trị, tập trung vào sản phẩm của đồng bào DTTS đặc biệt là nhóm các sản phẩm Lâm sản ngoài gỗ (LSNG).

 

LSNG là một bộ phận của hệ sinh thái rừng, chiếm khoảng 50% tổng sinh khối của rừng nhiệt đới. LSNG có vị trí đặc biệt quan trọng trong đời sống KT – XH và môi trường của cộng đồng dân cư, đặc biệt là cộng đồng DTTS.

 

Trong số các LSNG có rất nhiều các sản phẩm mang lại giá trị kinh tế cao, giá trị dinh dưỡng dồi dào, giá trị dược liệu lớn. Điển hình như cây hà thủ ô, tục đoan ở vùng núi cao phí Bắc; cây đinh lăng, cây ba kích ở vùng trung du miền núi Bắc Bộ; cây hương nhu trắng, sâm ngọc linh ở vùng Tây Nguyên và Nam Trung Bộ; cây trinh nữ Hoàng cung, sa nhân tím ở vùng Tây Nam Bộ.

 

Sâm Ngọc Linh là một trong những LSNG điển hình với giá trị kinh tế cao. Ngày 12/9/2015 Chính phủ đã phê duyệt đề án “Bảo tồn và phát triển cây Sâm Ngọc Linh – Sâm Việt Nam” đến năm 2030, với mức đầu tư lên đến 9.000 tỷ đồng.

 

Tháng 6/2017, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định 787/QĐ-TTg phê duyệt bổ sung Sâm Việt Nam vào danh mục sản phẩm quốc gia thuộc Chương trình phát triển sản phẩm quốc gia đến năm 2020.

 

 

Sâm Ngọc Linh - Sâm Việt Nam là cây thuốc đặc hữu của Việt Nam, được xếp vào 1 trong 4 loại sâm tốt nhất thế giới và có nhiều công dụng quý đối với  sức khoẻ cộng đồng và có giá trị kinh tế cao

 

 

Cây Sâm Ngọc Linh có từ bao đời nay tại vùng núi Ngọc Linh thuộc địa phận huyện Nam Trà My (Quảng Nam) và huyện TuMơRông (tỉnh Kon Tum). Đỉnh Ngọc Linh cao 2.598m được xem như nóc nhà của Tây Nguyên, có rừng nguyên sinh cùng với sự phong phú của hệ động, thực vật với các điều kiện tự nhiên đặc biệt phù hợp cho sự sinh trưởng và phát triển của cây sâm Ngọc Linh.

 

Là một loại cây dược liệu đặc biệt quý hiếm, nó chứa đến 52 hợp chất saponin, có hàm lượng vi chất bồi bổ sức khỏe và chữa trị nhiều bệnh hơn các loại sâm khác trên thế giới. Đây là loại cây trồng mang lại giá trị kinh tế cao nhất trên một đơn vị diện tích, đã xuất hiện tỷ phú giữa núi rừng Ngọc Linh.

 

Hơn 30 năm qua, các nhà khoa học trong và ngoài nước đã chứng minh sâm Ngọc Linh là loại sâm quý hiếm và tốt nhất thế giới hiện nay, bên cạnh sâm Triều Tiên, sâm Trung Quốc và sâm Mỹ. Sâm Ngọc Linh có tác dụng như loại thuốc tăng lực, chống lão hóa, hồi dương, tăng cường sức đề kháng, chống độc tố, kích thích điều hòa cơ chế miễn dịch của cơ thể và hỗ trợ phòng bệnh ung thư,...

 

Đặc biệt, sâm Ngọc Linh có những tính năng mà sâm một số nước khác không có là tính kháng khuẩn, chống trầm cảm, hiệp lực tốt với thuốc kháng sinh, thuốc điều trị bệnh tiểu đường… Người dân nơi đây ví Sâm Ngọc Linh là “cây thuốc dấu”.

 

 

Với những tính chất đặc hữu nổi trội của cây Sâm Ngọc Linh và giá trị kinh tế cao của dược liệu này dẫn đến việc khai thác, mua bán, sử dụng tràn lan có nguy cơ ngày càng cạn kiệt nguồn gen nên việc bảo tồn và phát triển cây sâm núi Ngọc Linh trở nên cấp bách. Phát triển vùng trồng sâm Ngọc Linh mang tính tự phát, nhỏ lẻ; việc nghiên cứu ứng dụng tiến bộ KH&CN vào SX giống chưa được quan tâm đúng mức; kỹ thuật trồng trọt, chăm sóc và chế biến sau thu hoạch chưa được tiêu chuẩn hóa, ít có sự tham gia của các nhà khoa học.

 

Có thể đánh giá, công tác nghiên cứu, ứng dụng, chuyển giao các tiến bộ KHKT chưa được quan tâm đúng mức, nhất là qui trình kỹ thuật trồng và chăm sóc; các doanh nghiệp đầu tư phát triển SX gắn với chế biến sâu về sản phẩm Sâm Ngọc Linh phục vụ cho y học, thực phẩm chức năng còn hạn chế… do đó, chưa phát huy hết được tính, giá trị gia tăng còn thấp. Công tác phối hợp quản lý, kiểm soát nguồn gốc, chất lượng cũng như giá trị kinh tế sâm Ngọc Linh chưa được thực hiện tốt…

 

Theo ông Hồ Quang Bửu, Chủ tịch UBND huyện Nam Trà My: Quảng Nam đã ban hành cơ chế khuyến khích, bảo tồn và phát triển sâm núi Ngọc Linh giai đoạn 2014 – 2020 và tổ chức qui hoạch diện tích trồng sâm dưới tán rừng trên địa bàn Nam Trà My đến năm 2030 với tổng diện tích trên 15.000ha. Hiện nay, đã hình thành và xây dựng 02 trạm bảo tồn, nuôi trồng, lưu giữ nguồn gen và phát triển sâm núi núi Ngọc Linh trên địa bàn huyện với diện tích trên 20ha.

 

Phong trào trồng sâm trong nhân dân phát triển mạnh mẽ, số hộ trồng sâm tăng lên đến 1.500 hộ với diện tích trồng là 1.600ha, tại 7/10 xã được quy hoạch; giá cả cây sâm Ngọc Linh không ngừng tăng lên; các nhà khoa học, các doanh nghiệp đã tập trung vào việc đầu tư nghiên cứu áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào trồng sâm, SX sản phẩm từ sâm. Đặc biệt, trồng sâm đi đôi với công tác bảo vệ và phát triển rừng, vì cây sâm chỉ sống dưới tán rừng nguyên sinh.

Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ Trương Hòa Bình cơ bản nhất trí với nhiều ý kiến phát biểu rất sâu sắc, tâm huyết. Phó Thủ tướng cho rằng, Ủy ban Dân tộc, các bộ, ngành liên quan và đặc biệt là các địa phương, các doanh nghiệp cùng các đối tác phát triển cần tiếp tục nghiên cứu, thực hiện, cùng chung tay, đồng hành, sát cánh vì mục tiêu phát triển bền vững vùng đồng bào DTTS thời gian tới.

Theo Phó Thủ tướng, các giải pháp cần thực hiện trong thời gian tới: Một là, để xây dựng hệ thống chính sách dân tộc một cách đồng bộ, hiệu quả và phù hợp với bối cảnh KT-XH giai đoạn sau 2020, các bộ ngành, đặc biệt là Ủy ban Dân tộc cần phải nghiêm túc nghiên cứu, đánh giá, phát huy những kết quả đạt được, đề ra các giải pháp, chính sách đột phá hơn nữa cho thời gian tới, nhất là huy động đượ nhiều nguồn lực cho phát triển KT-XH vùng dân tộc miền núi.

Hai là, các cấp, các ngành quan tâm hơn nữa phát triển sản xuất ở vùng DTTS và miền núi theo hướng tiếp cận chuỗi giá trị; có hỗ trợ thiết thực phát triển SX, kinh doanh các sản phẩm có lợi thế - đặc sản của địa phương mình; khuyến khích vươn lên làm giàu từ những chuỗi giá trị; thúc đẩy đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp, tạo công ăn việc làm cho bản thân, cho gia đình và cho cộng đồng. 

Ba là, cần đặc biệt lưu ý tới câu chuyện phát triển các chuỗi giá trị lâm sản ngoài gỗ trên vùng DTTS và miền núi. Chỉ có đồng bào DTTS những người sinh ra và lớn lên cùng với rừng mới là những người bảo vệ rừng tốt nhất, hiệu quả nhất. Rừng là một nguồn tài nguyên quý giá, là mái nhà chung, che chở cho người dân nơi đây và vùng hạ du. Vì vậy chúng ta phải có những chính sách hữu hiệu để làm tốt công tác bảo vệ và phát triển rừng, người dân nơi đây yên tâm sống với rừng, làm giàu từ rừng, viết nên những câu chuyện huyền thoại, truyền cảm hứng làm giàu của những tỷ phú Sâm Việt Nam trên rừng đại ngàn Ngọc Linh.

Bốn là, tôi yêu cầu lãnh đạo các địa phương hãy chủ động tìm kiếm những cơ hội, ngay từ chính diễn đàn ngày hôm nay, từ những bài học kinh nghiệm trong việc phát triển KT-XH của các địa phương khác để năng động, sáng tạo tìm ra hướng đi của riêng phù hợp để phát triển nhanh, bền vững KT-XH của địa phương mình. 

 

 

 

Hải Yến