Định hình nông nghiệp số, đặt lợi ích của nông dân làm trọng tâm

Định hình phát triển nông nghiệp số

Cục trưởng Cục Chế biến và Mở rộng thị trường Nông sản (Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn) Nguyễn Quốc Toản cho rằng, Covid-19 là yếu tố thách thức phi truyền thống xuất hiện trong đời sống. Nếu nhìn vào điều tích cực trong cuộc sống, chúng ta phải tìm biện pháp để vượt qua.

Hiện chúng ta có 9,2 triệu hộ nông dân, chúng ta phải đưa hộ nông dân lên nền tảng điện tử, phải có tên gọi, hồ sơ, truy xuất nguồn gốc. Để làm được, phải có thiết chế để thực hiện, thiết chế ngân hàng, thiết chế giao dịch...

Tiếp theo, để thực hiện, phải có đào tạo cho người nông dân, cầm tay chỉ việc cho họ. Tại sao ở nông thôn, nhiều con em người dân rất giỏi. Và trong dịch, chuỗi cung ứng lao động, người lao động có tái hòa nhập ở nông thôn hay không, hay sẽ lại quay về Sài Gòn. Do đó, chúng ta cần làm tốt ở khu vực nội địa, chắc chắn trong nước, thì mới tính đến ra ngoài quốc tế.

Ông Lê Văn Thành, Chánh Văn phòng, Thành viên Ban Chỉ đạo Chuyển đổi số nông nghiệp của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn cho biết, những năm qua nông nghiệp Việt Nam liên tục phát triển và đạt nhiều thành tựu quan trọng, đảm bảo an ninh lương thực quốc gia. Ngành nông nghiệp tiếp tục cơ cấu lại theo hướng phát triển kinh tế nông thôn gắn với xây dựng kinh tế nông thôn mới, xây dựng nền nông nghiệp sinh thái, nông dân thông minh, chuyển từ tư duy sản xuất nông nghiệp sang phát triển kinh tế nông nghiệp, ứng dụng công nghệ cao, hội nhập quốc tế, thích ứng với biến đổi khí hậu, phát huy lợi thế từng vùng.

Tuy nhiên, nông nghiệp Việt Nam đang đứng trước nhiều thách thức như sự suy giảm tài nguyên thiên nhiên, diện tích đất nông nghiệp ngày càng thu hẹp, bài toán phân bổ hài hoà cần có lời giải thoả đáng.

Cũng theo ông Thành, chúng ta phải đối mặt với thực tế khó khăn, thách thức cũng như cơ hội của nông sản Việt Nam để tìm ra hướng đi mới không chỉ trong nước mà còn vươn ra thế giới. Người tiêu dùng không chỉ mua giá trị hữu hình mà còn quan tâm giá trị vô hình như xuất xứ nguồn gốc, nông nghiệp xanh,... Nền nông nghiệp phải minh bạch dữ liệu, minh bạch thông tin như vậy mới vươn xa.

Dẫn chứng về vấn đề này, Phó Giáo sư - Tiến sỹ Trần Đăng Xuân, trường đại học Hiroshima (Nhật Bản) cho biết, năm 2019, một người nông dân Nhật trung bình xuất khẩu nông sản thu được 40.000 USD, trong khi Việt Nam là 1.000 USD. Người dân Việt Nam sử dụng điện thoại để giải trí thay vì các mục đích liên quan đến nông nghiệp. Nhiều nông dân e ngại cải tiến phương thức canh tác.

"70% sản phẩm đến từ hộ nông dân sản xuất nhỏ. Chúng ta nên lấy hộ nông dân sản xuất nhỏ là trung tâm. Trong các vùng sản xuất nông nghiệp thông minh, có thể lấy là ĐBSCL làm trung tâm", Tiến sỹ Trần Đăng Xuân nêu ý kiến.

Nông nghiệp kỹ thuật số sẽ giúp nông dân giảm thiểu tác động tiêu cực của khí hậu. Nông dân sản xuất nên học giao dịch trực tuyến. Chính phủ nên có chính sách tăng cường để nông dân phát triển nông nghiệp số.

Đặt lợi ích nông dân làm trọng tâm

Tiến sỹ Tan Siang Hee, đại diện CropLife cho hay, một hệ sinh thái nông nghiệp bền vững luôn gắn liền với việc ứng dụng các giải pháp nông nghiệp tiên tiến một cách có trách nhiệm. Các giải pháp nông nghiệp tiên tiến ở đây bao gồm toàn bộ các công cụ, giải pháp ứng dụng trong chuỗi giá trị thực phẩm: Từ những giải pháp về chọn tạo giống cây trồng, bảo vệ thực vật và dinh dưỡng cho cây trồng; cho tới các phương thức kỹ thuật giúp tối ưu hoá hiệu quả canh tác và quản lý đồng ruộng cho nông dân (như định vị GPS, dữ liệu đồng ruộng, máy bay không người lái drone, bản đồ số…) và các giải pháp thông minh hỗ trợ chuỗi sản xuất-chế biến, cung ứng và phân phối sản phẩm tới tay người tiêu dùng – số hoá có thể coi là một trong các giải pháp.

Trong chiến lược phát triển hệ sinh thái nông nghiệp thông minh – bền vững, nông dân luôn đóng vai trò trung tâm và họ cần phải được trang bị kịp thời, đầy đủ tất cả các công nghệ sẵn có, biết cách vận hành và sử dụng các công nghệ đó một cách có trách nhiệm.

Các diễn giả trong tọa đàm đều khẳng định phát triển nông nghiệp theo hướng chuyển đổi số là nhu cầu tất yếu, đồng thời đưa ra một số điều kiện để Việt Nam có thể hiện thực hoá được mục tiêu này bao gồm: nâng cao cơ sở hạ tầng và hoàn thiện cơ sở dữ liệu nông nghiệp; thay đổi tư duy và thói quen canh tác từ mô hình nhỏ lẻ theo hướng hiện đại hoá; chuẩn bị nguồn lực tài chính và tiếp cận mọi công nghệ cần thiết…

Bên cạnh đó, tiến sỹ Tan Siang Hee nhấn mạnh về vai trò quyết định của nông dân trong mọi mô hình chuyển đổi nông nghiệp. Ông cho rằng: “Chỉ khi nông dân thực sự hiểu được lợi ích của công nghệ, họ mới có thể làm chủ và phát huy tối đa lợi ích của chúng.”

Theo một khảo sát công bố gần đây bởi tổ chức CropLife châu Á, khi hỏi 130 nông dân trồng lúa, cây ăn quả và rau của Việt Nam, có 42% trong số họ cho biết họ muốn áp dụng số hóa trong nông nghiệp. Nếu nhìn nhận đây là một tỷ lệ chưa cao, thì có thể đó là dấu hiệu cho thấy nông dân trong nước có thể tò mò nhưng không thực sự chắc chắn về số hóa là gì và làm thế nào để nắm bắt. Tuy nhiên nếu nhìn ở một góc độ khác, khi so với 3 quốc gia ASEAN trong cùng khảo sát, Việt Nam là nước có tỷ lệ cao nhất. Vì vậy, có thể thấy rằng nông dân Việt Nam quan tâm đến số hóa nhiều hơn bất kỳ nơi nào khác trong khu vực. Đây là cơ hội rất lớn cho các đối tác trong chuỗi sản xuất thực phẩm – nông nghiệp tiếp tục hợp tác để đẩy mạnh các hoạt động thử nghiệm ứng dụng công nghệ mới; triển khai các chương trình đào tạo tập huấn để nông dân hiểu và sử dụng các công nghệ đó một cách hiệu quả, an toàn và bền vững với mục tiêu đảm bảo cơ hội tiếp cận và tăng tỷ lệ ứng dụng công nghệ vào canh tác thực tiễn.

Theo kinh nghiệm triển khai tại một số nước có mô hình canh tác nhỏ tương tự Việt Nam, khi bắt đầu, các dự án thường được triển khai với quy mô nhỏ ở một vùng cụ thể, trên đối tượng cụ thể, và khi thành công của dự án đó được chứng minh, chính nông dân sẽ giúp lan toả hiệu quả của công nghệ – đây là phương thức tác động hiệu quả nhất để nông dân các vùng khác mở rộng ứng dụng công nghệ với quy mô lớn hơn.

Lợi ích chuyển đổi số cho nông hộ nhỏ

Theo ông Kohei Sakata - Giám đốc Bộ phận nông nghiệp kỹ thuật số khu vực Châu Á Thái Bình Dương, Tập đoàn Bayer, việc thu thập dữ liệu từ môi trường sẽ giúp chuyển sang giai đoạn phân tích, dự đoán, khuyến nghị để áp dụng dữ liệu đầu vào của nông nghiệp. Giai đoạn tiếp theo trong chuyển đổi số là hoạt động xử lý, giải pháp.

Tại Việt Nam, khi chuyển tải những giải pháp số, Bayer thấy rằng nông nghiệp Việt Nam gặp vấn đề khó khăn trong thu thập dữ liệu. Trong khi người dân chưa quen sử dụng công nghệ số. Khó khăn thứ hai là làm thế nào để thay đổi hành vi của người nông dân.

Đại diện Bayer cũng đưa ra một số sáng kiến liên quan đến nông nghiệp số. Thứ nhất là ứng dụng MyAgrolinkđã có mặt ở Việt Nam. Đây là ứng dụng trực tuyến, giúp kết nối nông dân với các nhà cung cấp dịch vụ nông nghiệp uy tín. Qua đó, nông dân có thể chủ động tích lũy điểm thưởng và lựa chọn những phần thưởng. Ngược lại, nhà cung cấp dịch vụ hoặc các nhà sản phẩm tham gia nền tảng này cũng có thể có nhiều cơ hội hơn để bán hàng, tạo niềm tin và chăm sóc khách hàng tốt hơn. Ứng dụng công nghệ, myAgrolink hứa hẹn mang đến nhiều lợi ích cho người hoạt động trong ngành nông nghiệp, gồm tiết kiệm thời gian, kết nối dễ dàng, tăng năng suất, tăng sức cạnh tranh cho sản phẩm.

Chỉ với một chiếc điện thoại di động có kết nối mạng, các nông hộ nhỏ có thể tiếp cận vô số thông tin trong lòng bàn tay. Các công cụ nông học dựa trên điện thoại thông minh cũng giúp việc chia sẻ thông tin chi tiết với những nông dân khác ở gần hay xa dễ dàng hơn. Nếu người nông dân gặp vấn đề, họ có thể liên hệ trực tiếp với chuyên gia kỹ thuật thông qua ứng dụng di động này để nhanh chóng nhận được câu trả lời họ cần, bất kể khoảng cách.

Đại diện Bayer cho biết sẽ thúc đẩy thêm ứng dụng này như một chia sẻ với người nông dân về kinh nghiệm, giúp người nông dân nhanh chóng tìm kiếm sự hỗ trợ, bất kể họ ở xa hay gần.

Từ năm 2019 trở lại đây, các công ty thành viên của CropLife cũng là những đơn vị tiên phong triển khai các mô hình thí nghiệm sử dụng máy bay không người lái (drone) để phun thuốc BVTV trên một số cây trồng. Công nghệ Drone/ UAV tích hợp nhiều kỹ thuật như lên bản đồ (mapping), theo dõi tình hình phát triển của cây trồng và các vấn đề cây trồng gặp phải, vận hành phun thuốc, giám sát hoạt động tưới tiêu cho cây cũng như chăn thả gia súc.

Từ những kết quả bước đầu qua các mô hình thử nghiệm trên lúa và một số cây ăn quả, việc ứng dụng drone để phun thuốc BVTV tại Việt Nam đã cho thấy các ưu điểm nổi bật như: giảm công lao động; giảm thời gian phun, giảm lượng nước sử dụng và đặc biệt là giảm thời gian tiếp xúc trực tiếp với thuốc trong quá trình chuẩn bị và phun thuốc trong khi vẫn đảm bảo được hiệu quả, độ phủ và mức độ bảo vệ cây trồng cao.

Trong thời gian tới, CropLife Việt Nam và các thành viên tiếp tục phối hợp với Cục Bảo vệ Thực vật, các trung tâm khảo nghiệm tại địa phương và nhiều đơn vị cung cấp thiết bị để tiến hành các mô hình khảo nghiệm với quy mô lớn hơn, sử dụng nhiều loại thuốc hơn, tại nhiều địa bàn và trên nhiều loại cây trồng: ví dụ với các cây trồng chính như lúa; cây công nghiệp như cà phê, điều; cây ăn quả như nhãn, xoài, dưa hấu; các cây trồng khác như lạc, thông….

Kết quả của những mô hình này sẽ là cơ sở quan trọng giúp Bộ Nông nghiệp và PTNT xây dựng quy trình kỹ thuật và tiêu chuẩn an toàn cho việc vận hành drone trong phun thuốc BVTV tại Việt Nam, sớm đưa công nghệ này vào thực tiễn sản xuất.

Bộ trưởng Nông nghiệp và PTNT Lê Minh Hoan khẳng định, công cuộc chuyển đổi số đối với nông nghiệp đang là đòi hỏi cấp thiết và phải làm nhanh. Việt Nam xác định tăng trưởng dựa trên khoa học, công nghệ, chuyển đổi số, điều này sẽ tạo ra bước ngoặt, tích hợp nền kinh tế tri thức, mang lại sự phát triển bền vững./.