Đưa hương vị quế Văn Yên hội nhập sâu rộng

Nguồn lợi kinh tế

Xã Đại Sơn được coi là “thủ phủ” của cây quế Văn Yên. Nơi đây có tới 90% dân số là đồng bào Dao, còn lại là các dân tộc khác như Mông, Kinh…

Vào lúc xế chiều, rừng quế càng hấp dẫn, thẳng tắp và cao vút; trụ sở UBND xã đang xây dựng to đẹp, đàng hoàng không khác gì dưới xuôi. Đi sâu một chút nữa là những ngôi nhà cao tầng của đồng bào Dao được xây dựng kiên cố, nằm sát nhau thành một dãy phố trong núi. Người dân ở đây cho biết, tất cả đều nhờ cây quế mà có.

Được biết, lĩnh vực nông, lâm nghiệp vẫn chiếm tới 65% cơ cấu kinh tế của Đại Sơn, quế là cây trồng chủ lực, góp phần giúp công tác trồng rừng của xã luôn đạt 100% kế hoạch (riêng năm 2015 đạt 120%). Đại Sơn đang có kế hoạch bảo tồn 30 cây giống lâu đời và 5ha quế để phối hợp với Phòng Văn hóa, Thể thao và Du lịch huyện, Công ty Du lịch Yên Bái xây dựng một số điểm tham quan, du lịch cộng đồng để tìm hiểu các phong tục tập quán của đồng bào Dao như Lễ cấp sắc, nhằm hút khách du lịch và bạn hàng đến với địa phương nhiều hơn nữa. Hiện, Đại Sơn đã có 1 nhà máy sản xuất tinh dầu quế, sản lượng năm 2015 đạt 15 tấn; 1 doanh nghiệp chế biến gỗ rừng trồng, sản lượng tiêu thụ năm 2015 ước đạt 1.050m3 gỗ ván bóc.

Ông Đỗ Văn Sơn, quản lý cơ sở sản xuất tinh dầu quế, Công ty TNHH Quế Văn Yên, cho biết, cây quế được khai thác triệt để từ gốc đến ngọn, không bỏ đi một thứ gì. Hiện, giá vỏ quế khô là 32.000đồng/kg, tươi 15.000 - 20.000đồng/kg; lá, cành để sơ chế tinh dầu 2.000 - 2.100đồng/kg; giá dầu thô trên 500.000 đồng/kg, chủ yếu xuất sang Trung Quốc. Những gốc quế  30 - 50 năm tuổi trở lên sau khi chặt cây được sử dụng để làm bàn ghế rất được ưa chuộng.

Chủ tịch UBND xã Đại Sơn, ông Lý Văn Minh, cho biết, không giống các cây trồng khác, sản phẩm thu hoạch từ quế khá đa dạng. Gia đình ông cũng có 5 - 6ha quế, với 3 lứa tuổi: 15, 8 và 3 tuổi, đã và đang khai thác, chăm sóc. Trong xã còn có hộ ông Bàn Tiến Hiến (thôn Khe Nà) có 10ha quế, phần lớn là cây 30 năm tuổi (cao nhất vùng), sản lượng, giá bán cao gấp 3 lần cây 10 năm tuổi (60.000 đồng/kg), tuy nhiên còn phụ thuộc vào lượng dầu và độ dày của vỏ. Ngoài ra, ông Hiến còn nhiều loại quế ở các cấp tuổi khác nhau: từ 1 đến 7-8 tuổi; 15- 20 tuổi. Hộ ông Hoàng Văn Thư (thôn Khe Giang) có 15ha quế độ tuổi 20 năm trở lại. Quế được xem là “của để dành” của bà con, khi nào nhà có công việc thì khai thác, tùy theo việc lớn nhỏ mà khai thác nhiều hay ít.

Cần nhiều cấp ngành chung tay

So với cây quế Trà My (Quảng Nam) thì quế Văn Yên lượng tinh dầu nhiều hơn, có lẽ do chất đất Feranit đỏ vàng, đỏ nâu, ngoài ra còn có đất mùn vàng, mùn nâu, có nơi dày trên 50cm. Là cây xóa đói, giảm nghèo, làm giàu nên địa phương đã giúp bà con các dân tộc trong huyện xây dựng kế hoạch mỗi năm trồng mới, trồng sau khai thác diện tích quế từ 1.000ha trở lên. Đến nay, Văn Yên đã có 23.417ha quế trồng mới, đưa tổng diện tích quế toàn huyện lên 40.018ha, sản lượng bình quân đạt 4.561 tấn/năm.

Tuy nhiên, khó khăn trước mắt của cây quế vẫn còn nhiều và cần sự quan tâm, giúp đỡ của nhiều cấp ngành mới giải quyết được. Đó là, phần lớn diện tích rừng quế vẫn do hộ gia đình quản lý, việc trồng và chăm sóc vẫn còn tự phát; chưa theo quy hoạch hay nhu cầu thực sự của thị trường. Đại đa số nông dân trồng quế chưa được đào tạo về phương pháp canh tác bền vững. Kỹ thuật thu hái, bảo quản chưa theo tiêu chuẩn chất lượng thị trường yêu cầu. Việc áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất ít được thực hiện và gặp nhiều khó khăn, đang dừng lại ở kinh nghiệm truyền thống là chính.

Mặt khác, việc quản lý, khai thác đi đôi với nâng cao năng suất, chất lượng còn khó khăn do diện tích nhỏ lẻ, phân tán trong dân, cách xa đường giao thông. Tỉnh Yên Bái chưa có quy trình kỹ thuật và tiêu chuẩn chất lượng cụ thể để tuyên truyền, khuyến cáo người dân khi khai thác. Đặc biệt, những năm gần đây, dịch hại quế có phần gia tăng, nhất là sâu đục thân, sâu ăn lá. Mỗi năm có hàng chục hecta quế bị nhiễm bệnh nặng phải thu hoạch sớm, gây thiệt hại về kinh tế cho nông dân. Việc nghiên cứu, áp dụng các biện pháp phòng trừ sâu bệnh hại cây quế chưa được quan tâm nhiều.

Khâu thu hoạch, sơ chế (phơi, phân loại) đang thực hiện ở cấp độ gia đình, không có sân phơi đảm bảo là một điểm yếu của quế Văn Yên. (Người dân phải phơi ngoài đồng, ven đường giao thông, thậm chí phơi cả trên  đường giao thông, rất dễ lẫn tạp chất. Việc phơi quế phụ thuộc hoàn toàn vào thời tiết, nên ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng quế thành phẩm. Cơ sở vật chất kỹ thuật chế biến quế vỏ còn quá nghèo nàn, công cụ thô sơ, chủ yếu là chế biến thủ công, thiếu thiết bị máy móc, thiếu sân phơi, kho chứa hàng).

Song song với việc giải quyết những khó khăn trên, để sản phẩm quế xuất hiện ngày càng nhiều trên thị trường quốc tế, nhất thiết phải xây dựng quy trình canh tác, thu hoạch theo tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP.  

Những thị trường khó tính như Nhật Bản, châu Âu,... khi tiếp nhận loại hàng hóa mới luôn đòi hỏi xuất xứ, nguồn gốc, địa chỉ cụ thể nhưng hiện nay việc xuất khẩu quế Văn Yên vẫn phải qua khâu trung gian. Dự kiến, trong thời gian tới, Văn Yên sẽ xúc tiến xây dựng thương hiệu cho sản phẩm quế.

Ngoài ra, tỉnh Yên Bái cũng cần xây dựng chính sách mở rộng diên tích quế trong vùng rừng kinh tế, rừng sản xuất; hỗ trợ kinh phí trồng rừng; nâng cao chất lượng sản phẩm. Xây dựng quy trình chọn tạo giống, chăm sóc, thu hoạch, sấy, bảo quản, chế biến, tiêu thụ, áp dụng cho từng địa bàn. Ban hành quy chế quản lý sản xuất, chế biến, tiêu thụ gắn với bảo vệ rừng. Có chính sách thu hút nhà đầu tư trong và ngoài nước đầu tư chế biến quế. Có cơ chế phát triển và nâng cao chuỗi giá trị quế với sự liên kết 4 nhà, để vùng quế thực sự giàu có từ đặc sản này.

Dương An Như

Cán bộ huyện Văn Yên thăm rừng quế Đại Sơn.