Làng mía Phú Sơn tất bật mùa nấu mật

Phú Sơn vào dịp sát Tết, các lò nấu mật mía hối hả đỏ lửa. Lửa củi, rơm, bã mía... cháy chậm, cùng với mùi thơm của mật lẩn quất khắp ngõ xóm. Cho đến giờ, cách chế biến mật mía Phú Sơn vẫn hoàn toàn thủ công. Dù tốn nhiều thời gian, công sức, bà con vẫn “chung thủy” với cách làm truyền thống để giữ hương vị đặc trưng.

Để từ cây mía ra thành những giọt mật thơm lừng, đặc quánh màu mật ong phải qua nhiều công đoạn. Người dân Phú Sơn phải tập trung mía nguyên liệu ép lấy nước rồi cho vào chảo đun sôi trên chiếc bếp liên hoàn. Khi nước mía sôi, người ta dùng những chiếc vợt có lưới bằng vải màn để vớt bọt và tạp chất cho đến hết. Tiếp đó, qua hai, ba giờ nấu liên tục là có thể thu được mật thành phẩm đạt tiêu chuẩn. Một mẻ mật mía đạt chất lượng phải có màu vàng au, sóng sánh.

Anh Nguyễn Văn Cường (xóm Môn Sơn, xã Phú Sơn), chủ xưởng nấu mật Cường Hiền, người có thâm niên gần 20 năm nấu mật mía chia sẻ, chất lượng của mật mía phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu. Mía càng ngọt bao nhiêu thì mật càng ngọt bấy nhiêu, bởi ở đây họ không bỏ thêm bất cứ phụ gia hay chất bảo quản nào.

Để phục vụ cho nghề nấu mật, gia đình anh phải bỏ ra hơn 60 triệu đồng để mua máy ép mía và xây lò nấu. Mỗi lò thường có 5 chiếc chảo to nối thông với nhau tới ống khói cao tầm 5 mét, mỗi chảo có thể chứa được khoảng 180 lít mật mía.

“Với 3 lao động, ngày làm việc từ 6h đến 22h, chúng tôi sản xuất được hơn 400 lít mật, một vụ sản xuất khoảng 20-30 nghìn lít. Thương lái thu mua với giá 15.000đ- 20.000đ/lít. Làm nghề này tuy vất vả nhưng đổi lại thu nhập ổn định và năm nào cũng có một cái Tết đủ đầy", anh Cường cho biết.

Anh Toàn, công nhân trong thâm niên làm mật mía, cho biết: "Cái nghề này tôi được truyền lại từ nhiều đời nay, nghề ép mật mía khá phức tạp, đòi hỏi phải có kinh nghiệm, người làm phải chịu khó, tỉ mỉ vì trải qua nhiều công đoạn. Đặc biệt, công đoạn keo mật là công phu, mất thời gian và phức tạp nhất, người làm công đoạn này phải có kinh nghiệm để mật không “non” hoặc quá “già”, người trực lò phải luôn liền tay, giữ cho vừa lửa để mật khỏi trào ra ngoài, tay thoăn thoắt vớt váng nổi lên để mật có màu đẹp. Khi nước mía chuyển qua sền sệt và có màu nâu vàng, công việc nung mật mới hoàn tất sau nhiều giờ đồng hồ”.

Mùa làm mật mía thường được bắt đầu từ tháng 10, thời điểm cây mía đủ độ đường và kéo dài đến tháng 3 năm sau. Đây là cũng dịp Tết Nguyên đán nên thị trường tiêu thụ mật rất mạnh, nhất là ở các làng nghề làm kẹo lạc, cu đơ… Để kịp có đủ mật bán cho khách hàng, nhiều hộ gia đình đã phải thuê lao động ở các địa phương khác về làm với giá nhân công mỗi ngày trả từ 250.000- 300.000 đồng/ người. Mật mía ở đây được người trong Nam, ngoài Bắc biết đến với hương vị thơm ngon cùng độ sánh đặc trưng mà ít nơi nào nấu được.

Nhờ chất lượng tốt, nhiều thương lái đã đến thu gom mật để xuất bán đi các tỉnh. Nắm bắt thời cơ này, nhiều hộ gia đình đã dành toàn bộ đất sản xuất để trồng mía, nấu mía. Mỗi hộ trồng, nấu mật mía sau khi trừ chi phí sản xuất thu về từ 50-60 triệu đồng/năm. So với trồng lúa, ngô, khoai thì làm mật mía cho thu nhập cao hơn nhiều.

Chủ tịch UBND xã Phú Sơn, ông Đinh Xuân Công cho biết, trước đây người dân chủ yếu làm mật mía bằng cách thủ công nên khá vất vả. Hiện nay, việc áp dụng máy móc từ công đoạn thu hoạch, làm sạch mía, vớt bọt… đến giai đoạn cho thành phẩm đã rút gọn đi được nhiều công đoạn, giảm được chi phí tăng thu nhập. Đầu năm 2021, sản phẩm mật mía được xã lựa chọn là sản phẩm chủ lực của địa phương để tham gia Chương trình “Mỗi xã, phường một sản phẩm” (OCOP) và vừa qua sản phẩm mật mía Phú Sơn được công nhận là sản phẩm OCOP cấp huyện. Sắp tới, xã sẽ nghiên cứu mở rộng vùng nguyên liệu, hỗ trợ bao bì, nhãn mác; thành lập tổ hợp tác, hợp tác xã để xây dựng sản phẩm mật mía của Phú Sơn đạt tiêu chí sản phẩm nông nghiệp tốt.