Phát triển bền vững và toàn diện chuỗi giá trị nghêu, tre tại Việt Nam

Sản xuất các sản phẩm từ cây tre được coi là một trong những ngành sản xuất lâm sản ngoài gỗ phổ biến, thân thiện với môi trường và mang lại hiệu quả kinh tế rất quan trọng đối với người dân tại khu vực nông thôn Việt Nam. Do có tới hơn 70% dân số tập trung tại các vùng sâu, vùng xa, sinh kế của người dân phụ thuộc rất lớn vào việc sản xuất các sản phẩm lâm sản ngoài gỗ, đặc biệt là các sản phẩm từ tre.

Đó là đánh giá của Tiến sỹ Đoàn Văn Thu, Phó Giám đốc Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam, tại Hội thảo khởi động dự án Phát triển bền vững và toàn diện chuỗi giá trị tre và nghêu ở Việt Nam do Oxfam cùng Trung tâm Nghiên cứu lâm sản ngoài gỗ (thuộc Viện khoa học Lâm nghiệp - Bộ Nông nghiệp và PTNT), Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) và đối tác 2 tỉnh Nghệ An và Thanh Hóa tổ chức sáng nay (ngày 25/5), tại Nghệ An.

Tiềm năng phát triển

Tiến sỹ Đoàn Văn Thu cho biết, hiện sản phẩm từ cây tre Việt Nam đang có mặt tại 120 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới nhất là các nước thuọc Liên minh Châu Âu. Bên cạnh đó, cây tre còn đóng góp tích cực trong việc hấp thu cacbon, chống xói mòn đất, góp phần quan trọng trong việc giảm thiểu các tác nhân biến đổi khí hậu. Ngoài ra, phần quan trọng trong việc giảm thiểu các tác nhân biến đổi khí hậu.

“Đáng nói là, rừng mây tre chủ yếu phân bố ở các vùng núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, đời sống kinh tế khó khăn. Đối tượng liên quan trực tiếp đến hoạt động sản xuất trong chuỗi giá trị tre chủ yếu là người sản xuất quy mô nhỏ thuộc diện nghèo, và các doanh nghiệp chế biến vừa và nhỏ. Do đó, việc phát triển ngành tre không chỉ có ý nghĩa quan trọng trong việc xóa đói giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới, mà còn góp phần bảo vệ môi trường,” Tiến sỹ Đoàn Văn Thu nhấn mạnh.

Theo Tiến sỹ Thu, hiện, diện tích rừng tre nứa ở nước ra ước tính khoảng 1,4 triệu ha, chiếm 10,5% tổng diện tích rừng cả nước với trữ lượng ước tính khoảng 7,5 tỷ cây. Tre đã gắn liền với nhiều làng nghề truyền thống và ngành công nghiệp mang tính chiến lược của nước ta. Theo thống kê chưa đầy đủ, đến nay có hơn 723 làng nghề sản xuất liên quan đến các sản phẩm từ cây tre, tạo công ăn việc làm cho hơn nửa triệu lao động, mang lại giá trị sản xuất và tiềm năng xuất khẩu hàng hóa lớn và kim ngạch xuất khẩu khoảng 350 triệu USD/năm.

Cung cấp thêm thông tin tại Hội thảo, Tiến sỹ Thu cũng thừa nhận, trong thời gian qua, Nhà nước đã ban hành một số chính sách có liên quan đến phát triển cây tre, điển hình là Quyết định số 11/2011/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 18/2/2011 về chính sách khuyến khích phát triển ngành mây tre. Tuy nhiên, ngành sản xuất sản phẩm từ cây tre của Việt Nam đang phải đối diện với rất nhiều thách thức, trong đó có các thách thức liên quan đến rào cản kỹ thuật, thách thức về phương thức kinh doanh tập thể và cải thiện hiệu quả kinh doanh, thách thức về khả năng tiếp cận thị trường, tiếp cận tài chính và quản trị trong chuỗi giá trị của người sản xuất quy mô nhỏ, của các doanh nghiệp chế biến và kinh doanh quy mô vừa và nhỏ.

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Nam Sơn, đại diện Tổng Cục Lâm nghiệp cho hay, Việt Nam được xác định nằm ở trung tâm vùng phân bố mây tre của thế giới với thành phần loài rất phong phú và đa dạng với khoảng 250 loài tre nứa, 46 loài mây song. Đồng thời, tài nguyên mây tre là một trong những sản phẩm lâm sản ngoài gỗ có giá trị thương mại lớn nhất, là một trong những sản phẩm chủ lực trong xuất khẩu lâm sản ngoài gỗ, góp phần tạo sinh kế, xóa đói giảm nghèo, phát triển kinh tế nông thôn Việt Nam.

Song vị đại diện Tổng Cục Lâm nghiệp này cũng cho rằng, hiện vẫn còn nhiều khó khăn do chưa hình thành được các vùng nguyên liệu, chưa có một chiến lược, quy hoạch phát triển ngành mây tre nên việc phát triển còn tự phát, nhất là các nhà máy chế biến, nhiều nhà máy chế biến mới được xây dựng với thiết bị và công nghệ lạc hậu. Đặc biệt là, về vấn đề chất lượng, các sản phẩm từ tre chưa có sự đồng đều, đa số các tác nhân tham gia còn thiếu hiểu biết và ý thức áp dụng hệ thống chứng chỉ, tiêu chuẩn chất lượng. Đó là những nhân tố ảnh hướng rất lớn đến câu chuyện thị trường “đầu ra” cũng như giá trị sản phẩm cho các mặt hàng này....

Phát triển chuỗi giá trị bền vững

Với những tiềm năng thế mạnh trên, xây dựng và phát triển ngành mây tre hình thành theo chuỗi đang là một xu hướng tất yếu để nâng cao giá trị gia tăng và mở rộng chinh phục các thị trường “khó tính” trên thế giới.

Theo bà Babeth Ngọc Hân Lefur, Giám đốc Tổ chức Oxfam tại Việt Nam, “Thu nhập của những người sản xuất quy mô nhỏ sẽ được cải thiện khi sản phẩm của họ đáp ứng được những tiêu chuẩn về chất lượng và sản xuất bền vững, năng lực đàm phán của họ với các công ty chế biến và thương mại được nâng cao, từ đó tiếp cận hiệu quả hơn tới thị trường trong nước và quốc tế”.

Tiến sỹ Phan Văn Thắng, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Lâm sản ngoài gỗ cũng khẳng định: “Muốn nâng cao giá trị gia tăng và khả năng cạnh tranh của các sản phẩm từ tre nứa, chúng ta phải tuân thủ nghiêm các tiêu chuẩn bền vững trong chuỗi sản xuất các sản phẩm này. Các thị trường quốc tế có đòi hỏi cao; đó là thách thức nhưng cũng là cơ hội vì khi chúng ta đáp ứng được những tiêu chuẩn đó, người sản xuất và doanh nghiệp chế biến không những tăng được thu nhập mà còn giúp đóng góp vào việc khai thác vùng nguyên liệu theo hướng bền vững và đóng góp cho an sinh xã hội”.

Theo đó, song song với việc hỗ trợ cải tiến kĩ thuật sản xuất, nâng cao giá trị gia tăng và hiệu quả trong chế biến và kinh doanh, Dự án Phát triển bền vững và toàn diện chuối giá trị tre và nghêu ở Việt Nam được khởi động ngày hôm nay (25/5) này sẽ tập trung xây dựng năng lực của các hộ sản xuất quy mô nhỏ, hỗ trợ kĩ thuật các doanh nghiệp đầu ngành trong chuỗi nghêu và tre nhằm đạt được các tiêu chuẩn sản xuất bền vững quan trọng như MSC (Marine Stewardship Council) dành cho nghêu, FSC (Forest Stewardship Council) dành cho tre. Đó là điều kiện tiên quyết để tiếp cận những thị trường khó tính như châu Âu. 

Liên quan đến vấn đề thị trường, Tiến sĩ Phạm Văn Chắt, trọng tài viên Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam - VCCI, báo cáo viên Bộ công thương về Hội nhập kinh tế quốc tế, cũng chia sẻ: "Hầu hết các quốc gia châu Âu, Nhật Bản, Mỹ đều có quy định về nhập khẩu sản phẩm từ mây, tre đan và thủ công mỹ nghệ, trong đó đặc biệt là các quy định lên quan đến bảo vệ môi trường. Theo đó các nước sẽ kiểm soát nguồn gốc nguyên liệu, kiểm soát các loại côn trùng gây bệnh, lây nhiễm trong sản phẩm (nhất là không hun, sấy đúng quy trình, kỹ thuật)”.

Các thị trường mới cho nghêu và tre sẽ được nghiên cứu và tiếp cận thông qua các hoạt động xúc tiến thương mại trong nước và quốc tế, đặc biệt là các đối tác châu Âu như Mạng lưới mây, tre quốc tế (INBAR), hiệp hội và mạng lưới các nhà bán lẻ quốc tế như Amazon, Morrison, Wallmart, Axfood…

Ngoài ra, một trong những mục tiêu quan trọng của dự án là thúc đẩy môi trường chính sách thuận lợi, từ đó nâng cao hiệu quả quản trị chuỗi giá trị. Các liên minh công - tư bao gồm chính quyền địa phương, các tổ chức dịch vụ công, các tổ chức tài chính, doanh nghiệp đầu ngành, các tổ chức tổ chức chính trị xã hội và đối tác sẽ được thành lập tại năm tỉnh dự án. Các liên minh sẽ tập trung thúc đẩy triển khai các chính sách phát triển ngành, tăng cường xúc tiến thương mại, tiếp cận thị trường và tín dụng, đồng thời tham gia giám sát và hành động để phát triển bền vững và toàn diện các chuỗi giá trị.

Các sản phẩm mây tre được trưng bày tại Hội thảo khởi động dự án Phát triển bên vững và toàn diện chuỗi giá trị tre và nghêu ở Việt Nam: