Thông đường cho nông sản, cần những giải pháp linh hoạt hơn

Kiểm soát mức giá trần về phí logistics

Theo thông tin từ Cục Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), trước đây gần như không có hoạt động xuất khẩu quả tươi sang Trung Quốc qua các cảng biển. Tuy nhiên, từ nửa cuối tháng 12/2021 đến ngày 5/01/2022, tại cảng Hải Phòng và TP. HCM đã xuất khẩu sang Trung Quốc được hơn 100.000 tấn quả tươi (chuối, mít, thanh long, xoài…) theo đường biển.

"Trong quý 1/2022, tại các tỉnh Bình Thuận, Long An, Tiền Giang có nhu cầu xuất khẩu khoảng 100.000 tấn thanh long qua đường biển và cần khoảng 5.000 vỏ container. Tuy nhiên, việc xuất khẩu thanh long qua đường biển sang Trung Quốc cũng gặp nhiều khó khăn do chí phí vận chuyển hiện tăng gấp 3 lần so với trước".

Ông Nguyễn Khắc Huy, Giám đốc Công ty Hoàng Phát Fruit, cho biết việc thuê vỏ container hiện nay rất khó khăn, giá cước tăng từ 60-70 triệu đồng lên 200 triệu đồng. “Khi có đơn hàng xuất khẩu, chúng tôi đặt thuê trước một tháng, họ hứa có vỏ container, nhưng đến khi lấy thì họ nói không có. Chúng tôi phải chi 1-2 triệu đồng thì người ta mới nhả vỏ container cho", ông Huy phản ánh.

Ông Mai Xuân Thìn, Giám đốc Công ty TNHH Rồng Đỏ, nhấn mạnh vấn đề vận chuyển quốc tế là thiếu yếu, cơ quan quản lý cần kiểm soát mức giá trần về phí logistics để hàng hóa có thể lưu thông được.

“Các hãng vận tải nên phát triển đội tàu lạnh, trọng tải nhỏ để có thể vào các cảng gần vùng nguyên liệu. Tại Tiền Giang và Long An đều đã có những cảng thủy đường sông được xây dựng, tàu dưới 5.000 tấn có thể đi vào được, thế nhưng không hiểu vì sao các tàu biển vận chuyển hàng vẫn chưa đi vào cảng này. Vì vậy, cần phải khai thác những cảng thủy nội địa cho xuất khẩu nông sản”, ông Thìn đề nghị.

Theo Cục Hàng hải (Bộ Giao thông vận tải), hiện có khoảng 30 hãng tàu có xuất khẩu sang Trung Quốc. Phía Bắc, hàng hóa đi đường biển container lạnh từ Hải Phòng thường theo thời vụ, còn từ TP.HCM đi quanh năm.

Cũng theo Cục Hàng hải, hàng hóa đi đường biển yêu cầu bộ chứng từ phải đầy đủ. Để hàng hóa lên được tàu thì phải có chất lượng, mã số vùng trồng… Nếu hàng hóa không đảm bảo các yêu cầu thì khi sang Trung Quốc sẽ bị trả lại. Khi đó chủ hàng sẽ phải chịu toàn bộ chi phí.

"Trong tháng 11/2021, có khoảng 1.400 container lạnh từ TP. HCM sang Trung Quốc, nhưng tháng 12 đã tăng hơn 3 lần, lên 4.100 container. Đây là sự dịch chuyển lớn cũng trùng với thời gian bị tắc ở đường bộ. Tại cảng Hải Phòng, thời gian gần đây hàng hóa cũng tăng cao".

Về vỏ container lạnh bị thiếu, do đặc điểm thương mại giữa Việt Nam và Trung Quốc. Hiện hàng xuất khẩu sử dụng container lạnh nhưng hàng nhập khẩu lại không sử dụng container lạnh. Chi phí nhập khẩu vỏ container về rất cao; cùng với đó là tình trạng hạn chế về ổ cắm trên tàu nên khả năng đáp ứng container lạnh không cao.

Ông Văn Nhật Tùng, đại diện hãng tàu CMA, cho biết ngoài vận chuyển thanh long đi Trung Quốc, doanh nghiệp còn có mặt hàng chuối. Chuối đi nhiều hơn thanh long và đây là mặt hàng đã có sự thiết lập hợp đồng từ trước.

Nay hàng hóa tăng thêm sẽ có xung đột với khách hàng đã đi thường xuyên và có cam kết với hãng tàu. Nếu doanh nghiệp thanh long đi đường biển thì cần có tiến trình, cam kết để doanh nghiệp đầu tư chuyển vỏ container về.

Thứ trưởng Bộ Giao thông Vận tải Nguyễn Xuân Sang cho biết hiện cơ sở hạ tầng cảng biển cơ bản đáp ứng được yêu cầu xuất khẩu. Một số hạn chế đang được Bộ Giao thông vận tải đưa vào khắc phục thời gian tới. Chẳng hạn việc sắp tới sẽ đầu tư xây dựng cảng Vạn Ninh (Quảng Ninh) để mở thêm một tuyến vận tải hàng hóa bằng đường biển sang Trung Quốc.

“Với phương thức vận tải đường biển, doanh nghiệp cần có sự chỉnh chu hơn về thủ tục và thời gian hình thành các tuyến”, Thứ trưởng Nguyễn Xuân Sang lưu ý, đồng thời nhấn mạnh nhằm tránh nhu cầu đơn lẻ, khó đáp ứng, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn nên phối hợp cùng các doanh nghiệp, hiệp hội ngành hàng tập hợp nhu cầu tiêu thụ, vận chuyển bằng đường biển. Từ đó, kết nối với Bộ Giao thông vận tải để liên hệ với các doanh nghiệp vận chuyển để làm sao có chi phí thấp nhất, thuận lợi nhất.

Chuyển hướng hình thức xuất khẩu

Các doanh nghiệp, thương lái dù biết rủi ro của xuất khẩu nông sản qua đường tiểu ngạch nhưng họ ngại thay đổi, vẫn quen với việc bán hàng thu tiền trong thời gian ngắn…

Từ đầu năm 2021, trong bối cảnh dịch bệnh diễn biến phức tạp, Bộ Công Thương đã phối hợp với các Bộ, ngành và các địa phương, nhất là các tỉnh biên giới thực hiện nhiều giải pháp để tháo gỡ khó khăn và tạo thuận lợi cho hoạt động xuất khẩu nông sản, trái cây. Cùng với việc thúc đẩy xúc tiến xuất khẩu mạnh mẽ sang các thị trường khác ngoài Trung Quốc, nhiều ý kiến cho rằng, cần chuyển hướng xuất khẩu bằng đường biển sang Trung Quốc thay vì đường bộ sẽ là giải pháp khả thi thời gian tới.

Đề cập đến mặt hàng thanh long xuất khẩu, ông Nguyễn Khắc Huy, Giám đốc Công ty Hoàng Phát Fruit cho biết, phía Trung Quốc đã nhiều lần cảnh báo Việt Nam về việc nên xuất khẩu thanh long theo đường chính ngạch. Vì thế các DN cần giải quyết vấn đề thiếu vỏ container để chuyển qua hình thức xuất khẩu qua đường biển.

“Hiện nay, việc xuất khẩu trái cây sang các thị trường “khó tính” như Nhật Bản hay Hàn Quốc đều có quy định rất nghiêm ngặt về vấn đề dư lượng thuốc bảo vệ thực vật. Dù hiện tại Trung Quốc vẫn chưa có những quy định này nhưng Việt Nam cần lưu ý, để đến khi Trung Quốc đưa ra yêu cầu vẫn sẵn sàng đáp ứng được. Việt Nam xuất khẩu nông sản sang Trung Quốc với số lượng rất lớn, nên người dân và DN cần đáp ứng được yêu cầu phía Trung Quốc đặt ra chứ không thể yêu cầu ngược lại phía Trung Quốc”, ông Nguyễn Khắc Huy phân tích.

Nhận thấy những khó khăn trong xuất khẩu nông sản vào thị trường Trung Quốc hiện nay, chuyên gia nông nghiệp Đặng Kim Sơn, nguyên Viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn (Bộ NN&PTNT) cho rằng, trước đây việc ùn tắc thường chỉ xảy ra với thanh long, dưa hấu hoặc chuối, nhưng hiện nay tất cả các mặt hàng đều gặp khó khăn khi xuất khẩu tại khu vực biên giới.

“Thị trường Trung Quốc đã thực sự thay đổi, không còn là thị trường “dễ tính” như trước. Việt Nam cần nâng cao năng lực chuỗi kết nối, tiêu thụ nông sản. Đã đến lúc cần đi thẳng vào thị trường nội địa của Trung Quốc bằng đường hàng không, đường biển chứ không chỉ đi qua đường bộ như hiện nay”, ông Sơn đề xuất.

Đề cập đến việc xuất khẩu nông sản bằng đường biển, ông Hải chỉ rõ phương thức này phụ thuộc rất lớn vào số lượng container lạnh của mỗi hãng tàu. Trong khi các hãng tàu Việt Nam không sở hữu vỏ container nên các chủ hàng sẽ phải đi thuê vỏ container. Cùng với đó, nếu muốn đưa container lạnh về phục vụ chủ hàng Việt Nam, các hãng tàu phải chuyên chở container lạnh rỗng từ nước ngoài về khiến phát sinh phí mất cân bằng container.

Mặc dù vậy, phương thức vận chuyển nông sản xuất khẩu bằng đường biển theo ông Hải thật sự có nhiều tiềm năng, khi Việt Nam và Trung Quốc đều nằm trên tuyến hàng hải bận rộn nhất thế giới, khoảng cách địa lý giữa các cảng lại khá gần trong khi nhu cầu trao đổi hàng hóa giữa hai nước liên tục tăng, nên đây là một cơ hội thuận lợi cho các hãng tàu nhỏ của Việt Nam có thể tham gia khai thác và phát triển đội tàu trong thời gian tới.

Cần thay đổi thói quen cố hữu

“Chuyển đổi từ xuất hàng bằng đường bộ sang đường biển không phải chỉ là thay đổi phương thức vận tải mà trước hết phải là thay đổi tư duy, thay đổi thói quen cố hữu. Các DN, thương lái đều nhận thấy những rủi ro của xuất khẩu tiểu ngạch, nhưng họ ngại thay đổi, họ quen với việc bán hàng trong thời gian ngắn và có thể họ muốn thay đổi những không biết phải làm gì, bắt đầu từ đâu...”, ông Hải nêu rõ.

Giải pháp ban đầu để thay đổi tư duy này theo ông Hải chính là việc các DN, thương lái, chủ vựa, nhà vườn cần nghĩ ngay đến việc tuyển dụng nhân viên kinh doanh chuyên nghiệp, có hiểu biết về thương mại quốc tế, nắm vững các kỹ năng tiếp thị, xúc tiến thương mại để có thể tìm kiếm những khách hàng mới nằm sâu trong lục địa thay vì chỉ là những thương nhân khu vực biên giới.

“Thuê DN logistics để được tư vấn và thực hiện giúp các dịch vụ thuê tàu, thông quan, mua bảo hiểm... cho những chuyến hàng trong tương lai sẽ là những bước đi ban đầu. Nếu DN đã có quyết tâm thay đổi cùng với sự hỗ trợ của chính quyền, hiệp hội thì việc chuyển đổi cho xuất khẩu bền vững sẽ không còn quá khó”, ông Hải cho biết.

Ông Lê Quang Trung, Phó Tổng giám đốc Tổng công ty Hàng hải Việt Nam cho hay: “Trước mắt chúng tôi sẽ nghiên cứu, xem xét việc miễn, giảm phí vận chuyển cho các doanh nghiệp, nhằm hỗ trợ tiêu thụ thanh long nói riêng và nông sản nói chung. Về lâu dài, chúng ta rất cần phải có giải pháp căn cốt hơn cho xuất khẩu nông sản đi đường biển, bởi có một thực tế là với các nhà khai thác vận tải thì vấn đề về mở tuyến lại liên quan đến xây dựng hệ thống, chi phí điều tàu, đầu tư tàu. Tôi đề xuất Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và Bộ Giao thông vận tải thiết lập Tổ làm việc chuyên ngành về vận chuyển hàng hóa nông sản theo đường biển. Hiệp hội Logistics, trong đó có Tổng công ty Hàng hải Việt Nam, sẵn sàng tham gia vào Tổ công tác vận chuyển nông sản đường biển. Sẽ thiết lập đội tàu riêng chuyên để vận chuyển hàng nông sản, đặc biệt là tàu chuyên vận chuyển trái cây đông lạnh, tập trung container lạnh để ưu tiên cho vận chuyển hàng nông sản, đặc biệt là trái cây. Các hội viên của Hiệp hội Logistics sẽ là những đầu mối để gặp gỡ những nhà xuất khẩu nông sản, trái cây lớn để biết nhu cầu vận chuyển và ký kết hợp đồng lâu dài”.