“Tìm đường” phát triển bền vững cây cam ở Bắc Trung Bộ

Việc liên kết giữa nông dân, HTX, tổ hợp tác và doanh nghiệp trong tiêu thụ sản phẩm cam là yêu cầu cấp thiết hiện nay nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế.

Hiệu quả kinh tế cao

Giai đoạn 1998 – 2002, diện tích cam của Hà Tĩnh rất ít, thậm chí cây cam Bù gần như bị xóa sổ do bệnh vàng lá greening. Tuy nhiên, đến cuối năm 2019, tổng diện tích cam của Hà Tĩnh đã đạt hơn 6.000ha (tăng hơn 3.500ha so với năm 2010); diện tích cho thu hoạch khoảng 4.000ha; sản lượng đạt gần 45.000 tấn. Phát triển mạnh nhất là cây cam chanh.

 “Khoảng 5 năm trở lại đây, tốc độ phát triển cây cam nhanh chóng mặt. Điều này tác động 2 mặt rõ nét, vừa khơi dậy tiềm năng, khát vọng vươn lên làm kinh tế của nông dân các huyện bán sơn địa như Hương Sơn, Hương Khê, Vũ Quang, Can Lộc, Thạch Hà, vừa minh chứng chính sách của tỉnh, huyện đủ mạnh, góp phần giúp bà con tháo gõ khó khăn về giống, quy trình canh tác, hướng đến sản xuất an toàn”, ông Nguyễn Tuấn Thanh, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và PTNT Hà Tĩnh cho biết.

Theo ông Thanh, Hà Tĩnh đang chú trọng chuyển từ sản xuất quảng canh, nông hộ sang thâm canh quy mô trang trại, gia trại. Theo kế hoạch, đến hết năm nay sẽ có khoảng 200 cơ sở sản xuất cam trên địa bàn đạt tiêu chuẩn VietGAP; trong đó, nhiều sản phẩm nằm trong nhóm đạt chuẩn OCOP của tỉnh.

Trong 3 năm 2017 – 2019, Trung tâm Khuyến nông Nghệ An phối hợp Trung tâm Khuyến nông các tỉnh Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên – Huế thực hiện dự án “Xây dựng mô hình và chuyển giao quy trình sản xuất cam, bưởi an toàn gắn với chuối giá trị tại các tỉnh miền Trung”.

Sự tham gia hỗ trợ của các chuyên gia, nhà khoa học cùng với những chính sách hỗ trợ về làm đường, kéo lưới điện, khoan giếng, xây dựng chỉ dẫn địa lý sản phẩm… đã góp phần xây dựng thêm được 35 mô hình sản xuất cam, bưởi thâm canh áp dụng công nghệ, kỹ thuật sản xuất hiện đại tại 5 tỉnh. Trong đó, có 6 mô hình liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm.

Theo ông Lê Quốc Thanh, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, hiện tổng diện tích cây ăn quả có múi 6 tỉnh Bắc Trung Bộ (từ Thanh Hóa đến Thừa Thiên - Huế) xấp xỉ 30.000ha. Riêng diện tích cam vào khoảng 14.700 ha, chiếm 15% diện tích cam cả nước.

Để khai thác tiềm năng, lợi thế và phát triển sản phẩm cây ăn quả có múi nói chung, cây cam nói riêng, các tỉnh Bắc Trung Bộ đã ban hành nhiều chính sách khuyến khích phát triển, đẩy mạnh chuyển giao tiến bộ kỹ thuật thâm canh. Nhờ đó góp phần làm giảm chi phí sản xuất, nâng cao năng suất, chất lượng, tăng khả năng cạnh tranh cho sản phẩm.

Đặc biệt, những năm gần đây, phong trào sản xuất theo hướng VietGAP nở rộ ở các vùng trồng cam lớn như: Quỳ Hợp, Nghĩa Đàn (Nghệ An); Hương Khê, Can Lộc, Vũ Quang (Hà Tĩnh). Nông dân cũng hạn chế sử dụng phân hóa học, tăng cường bón phân hữu cơ, phân hữu cơ vi sinh, phân sinh học; áp dụng quy trình IPM (quản lý dịch hại tổng hợp) trên cây có múi, dùng bẫy bả sinh học, sử dụng bao trái, mắc màn cho cam; hạn chế phun thuốc trừ sâu và ruồi đục quả, đảm bảo ATVSTP.

Liên kết là xu hướng tất yếu

Hiện nay, cây cam ở các tỉnh Bắc Trung Bộ gặp một số khó khăn, thách thức như các vùng sản xuất hàng hóa chưa rõ nét, các hợp tác xã kiểu mới thành lập chưa nhiều, chất lượng giống cây, biến đổi khí hậu, sản phẩm tiêu thụ chủ yếu ở dạng quả tươi tại thị trường nội địa, do đó, giá trị kinh tế trên đơn vị diện tích chưa cao.

Bà Nguyễn Thị Loan, người trồng cam ở xã Thượng Lộc, huyện Can Lộc (Hà Tĩnh) cho biết, thời tiết ngày càng diễn biến phức tạp, nhiều loại sâu bệnh như ruồi đục quả, rệp sáp tấn công nên gây ảnh hưởng đến năng suất cam, thị trường cam chưa ổn định…

“Xây dựng và phát triển các mối liên kết giữa sản xuất với tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp, truy xuất nguồn gốc là xu thế tất yếu nhằm tăng cường sản xuất tập trung, nâng cao chất lượng nông sản, đáp ứng nhu cầu về số lượng lớn, chất lượng đảm bảo của thị trường trong nước và xuất khẩu.

Thực tế, việc liên kết giữa nông dân, HTX, tổ hợp tác và doanh nghiệp mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn rõ rệt so với sản xuất truyền thống. Vì vậy, các địa phương cần phát huy, nhân rộng hình thức liên kết chuỗi này”, ông Lê Quốc Thanh nhấn mạnh.

Doanh nghiệp tư nhân Tân Thanh Phong, huyện Hương Khê (Hà Tĩnh) khởi phát từ việc sản xuất, kinh doanh giống cây lâm nghiệp, cây ăn quả. Qua thời gian, sự phát triển của phong trào trồng cam trên địa bàn thôi thúc doanh nghiệp xây dựng chuỗi liên kết sản xuất, bao tiêu sản phẩm với tổng diện tích vùng nguyên liệu thời điểm này đạt gần 300 ha.

Theo ông Hà Tiến Dũng, Giám đốc Doanh nghiệp tư nhân Tân Thanh Phong, trong những năm gần đây, ngoài việc cải thiện chất lượng giống cam, đơn vị lựa chọn, ký kết các hợp đồng liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm cam, bưởi cho hàng nghìn hộ dân ở các huyện Hương Khê, Vũ Quang, Can Lộc, Thạch Hà.

Doanh nghiệp chịu trách nhiệm hỗ trợ kỹ thuật, cung ứng đầu vào như cây giống, phân bón, bao quả… và bao tiêu sản phẩm với giá cao hơn thị trường 5 - 15%, tùy vào chất lượng sản phẩm. Người dân đảm nhận khâu trồng, chăm sóc đúng kỹ thuật và cung cấp sản phẩm cho doanh nghiệp.

Để phát triển lợi thế của cam Hà Tĩnh, hướng tới đa dạng hóa chế biến sản phẩm từ cam, Trung tâm Chuyển giao công nghệ và Khuyến nông vừa nghiên cứu và sản xuất ra 4 sản phẩm: mứt cam sấy dẻo, tinh dầu cam, nước rửa chén hữu cơ và dòng rượu cam (rượu cam và vang cam). Sản phẩm được sản xuất trên dây chuyền thiết bị của dự án tại Công ty TNHH MTV KC Hà Tĩnh (Thạch Hà, Hà Tĩnh). Đây là sản phẩm bước đầu, việc đa dạng hóa sản phẩm từ cam kỳ vọng sẽ góp phần tăng sức tiêu thụ, tăng giá trị cho sản phẩm.

“Cây có múi hiện đang phát triển nóng, cơ cấu sản xuất chưa đồng đều, việc áp dụng tiến bộ kỹ thuật chưa đồng bộ, nhất là tại các vùng cam nên nhiều nơi bị suy thoái, hiệu quả chưa cao. Vì thế, các địa phương ở Bắc Trung Bộ cần nâng cao quản lý để không phá vỡ quy hoạch, không phá vỡ chỉ dẫn địa lý, cần phát triển các vùng cây có múi gắn với thủy lợi để đảm bảo tưới tiêu; phát triển những giống tốt; ứng dụng truy xuất nguồn gốc. Điều quan trọng nhất là nông dân sản xuất được sản phẩm chất lượng, liên kết giữa nông dân, HTX, tổ hợp tác và doanh nghiệp trong tiêu thụ sản phẩm cam là yêu cầu cấp thiết hiện nay nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế”, ông Lê Quốc Thanh  cho biết thêm.