Đề xuất giải pháp để ngành thủy sản “sống chung” với dịch

Khó chồng khó

Theo thống kê của Tổng cục Thủy sản, hiện tại 19 tỉnh, thành phía Nam đang thực hiện giãn cách xã hội theo Chỉ thị 16/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ là nơi tập trung tới 70% sản lượng nuôi trồng, chế biến thủy sản cả nước; trong đó, cá tra tập trung 100% tại Đồng bằng sông Cửu Long với sản lượng 1,55 triệu tấn, sản lượng tôm trên 780.000 tấn chiếm 85% sản lượng tôm cả nước; các sản phẩm khai thác là 1,74 triệu tấn, chiếm 47% sản lượng thủy sản khai thác toàn quốc.

Cùng với đó, các hoạt động sản xuất thủy sản cơ bản đến nay vẫn đang được duy trì. Ước tính riêng trong quý III, năm 2021, tổng sản lượng thủy sản của cả vùng đạt khoảng 1,45 triệu tấn; trong, đó nuôi trồng là 1 triệu tấn và khai thác 450.000 tấn.

Ông Nhữ Văn Cẩn, Vụ trưởng Vụ Nuôi trồng thủy sản (Tổng cục Thuỷ sản) cho biết, nuôi trồng và khai thác thủy sản của các tỉnh Nam bộ vẫn đáp ứng đủ nguồn cung cho tiêu dùng và xuất khẩu. Tuy nhiên, hoạt động sản xuất đang phụ thuộc vào khâu chế biến và tiêu thụ.

Qua khảo sát thực tế, các doanh nghiệp chế biến đang nỗ lực duy trì sản xuất để đảm bảo cung ứng sản phẩm cho tiêu thụ nội địa và cả các đơn hàng xuất khẩu nhưng cũng đối mặt với rất nhiều khó khăn về vấn đề thu hoạch, vận chuyển, duy trì hoạt động chế biến trong điều kiện phòng chống dịch nghiêm ngặt.

Theo Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Đồng Tháp Huỳnh Tấn Đạt, tỉnh chủ yếu phát triển nuôi trồng thủy sản nước ngọt như cá tra, cá điêu hồng, ếch; trong đó cá tra có sản lượng lớn mỗi tháng lên tới 40.000-50.000 tấn.

Tuy nhiên, các doanh nghiệp, hộ liên kết hiện đang gặp khó khăn trong việc thu hoạch vì sản lượng lớn, thời gian thu hoạch kéo dài, trong khi lực lượng thu hoạch phải đảm bảo giãn cách và tuân thủ các yêu cầu phòng chống dịch.

Ông Lê Hữu Toàn, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Kiên Giang chia sẻ, hiện tỉnh có 2.000 tấn tôm càng xanh đến thời kỳ thu hoạch và số lượng lớn nhuyễn thể chưa tìm được đầu ra.

Đây là những sản phẩm thường được tiêu thụ tại các hệ thống nhà hàng, quán ăn, tuy nhiên do yêu cầu phòng chống dịch các đầu mối này phải đóng cửa, ngưng hoạt động.

Đối với hoạt động chế biến thủy sản cũng đang đối mặt thách thức lớn bởi trước dịch COVID-19, tỉnh có 30 nhà máy sơ chế, hiện nay đã có 18/30 nhà máy chế biến phải ngừng hoạt động do không đáp ứng được yêu cầu sản xuất “3 tại chỗ”. Số nhà máy còn lại cũng phải cắt giảm hơn 50% số lao động, dẫn đến công suất sơ chế, chế biến thủy sản toàn tỉnh giảm sút đáng kể.

Trong khi đó, ông Trần Hoàng Nhật Nam, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Tiền Giang cho hay, mỗi ngày Tiền Giang thu hoạch khoảng 200 tấn thủy sản các loại, trong đó nhu cầu tiêu thụ trong tỉnh chỉ ở mức 67 tấn, còn lại hơn 130 tấn cần vận chuyển đến các địa phương khác, chủ yếu là về Thành phố Hồ Chí Minh. Tuy nhiên, việc thu hoạch, vận chuyển thủy sản liên tỉnh ngày càng khó khăn do nhiều địa phương siết chặt kiểm soát phòng chống dịch.

Theo ông Trần Hoàng Nhật Nam, việc giới hạn thời gian ra đường từ 6 giờ sáng -18 giờ hàng ngày, cộng với thiếu nhân lực khiến việc thu hoạch, sơ chế thủy sản bị chậm, số lượng tôm, cá quá ngày thu hoạch tồn lại trong ao khá nhiều. Trong khi đó, việc vận chuyển cũng khó khăn, mỗi địa phương yêu cầu một kiểu, nhiều tài xế vận chuyển mệt mỏi nên bỏ việc.

Chưa kể, Ủy ban Nhân dân Tiền Giang vừa thông báo sẽ dừng toàn bộ hoạt động của doanh nghiệp trong các khu chế xuất, khu công nghiệp từ ngày 5/8 tới; trong đó có nhiều doanh nghiệp chế biến thủy sản sẽ khiến nguy cơ ùn ứ thủy sản tại địa phương ngày càng nghiêm trọng hơn.

Gỡ bỏ nút thắt

Trước tình hình dịch COVID-19 tiếp tục diễn biến phức tạp, có dấu hiệu tăng nhanh số ca nhiễm tại các vùng nuôi trồng, chế biến thủy sản trọng điểm. Các doanh nghiệp đề xuất ngành nông nghiệp và các ngành liên quan sớm tháo gỡ các khó khăn bất cập trong quản lý và kiểm soát dịch bệnh.

Đại diện Công ty TNHH Cỏ May (Đồng Tháp) cho biết, dù doanh nghiệp đã nỗ lực để tổ chức sản xuất “3 tại chỗ” song nguy cơ xuất hiên ca nhiễm COVID-19 vẫn rất cao do phải duy trì đội ngũ vận chuyển nguyên liệu, hàng hóa thường xuyên.

Do đó, doanh nghiệp đề xuất ưu tiên tiêm vaccine cho đội ngũ lao động thường xuyên di chuyển như lái xe, đội nhân công thu hoạch thủy sản của địa phương. Đây cũng là cơ sở để các địa phương khác tạo điều kiện phân luồng xanh cho các xe vận chuyển thủy sản đến nơi tiêu thụ.

Theo đại diện Công ty Cỏ May, phần lớn thủy sản nước ngọt như cá rô phi, cá điêu hồng, lươn, ếch được tiêu thụ tươi sống thông qua các chợ đầu mối lớn ở Thành phố Hồ Chí Minh. Tuy nhiên, hiện các chợ đầu mối này đã đóng cửa khá lâu dẫn đến tình trạng nuôi sản xuất thì ùn ứ trong khi người tiêu dùng thành phố không có sản phẩm để mua.

Vì vậy, trong lúc chờ các chợ đầu mối đủ điều kiện hoạt động trở lại, cần xem xét tổ chức các điểm tập kết, trung chuyển thủy sản giữa các tỉnh với Thành phố Hồ Chí Minh để việc lưu thông hàng hóa được thông suốt mà vẫn đảm bảo an toàn phòng chống dịch.

Cùng quan điểm này, bà Trương Thị Lệ Khanh, Chủ tịch Công ty cổ phần Vĩnh Hoàn nhấn mạnh, mặc dù những khó khăn, bất cập trong vận chuyển đường bộ đã từng bước được tháo gỡ, song vận chuyển, lưu thông đường thủy chưa được chú trọng. Trong khi đó, việc thu hoạch, vận chuyển thủy sản giữa các vùng nuôi với nhà máy chế biến bằng phương tiện đường thủy đang rất phổ biến.

Theo bà Trương Thị Lệ Khanh, cơ quan chức năng cần có sự trao đổi, thống nhất về việc kiểm soát dịch tại các chốt ở các địa phương trong vùng, tránh tình trạng có nơi cho phép tài xế có giấy test nhanh COVID-19 âm tính di chuyển, có nơi yêu cầu phải có xét nghiệm PCR.

Thêm vào đó, Bộ Y tế cần có hướng dẫn kiểm soát dịch bệnh đối với những người đã tiêm đủ 2 mũi vaccine theo hướng tạo thuận hơn như có thể kéo dài thời hạn giấy xét nghiệm COVID-19 so với người chưa tiêm vaccine.

Về phía các địa phương, bà Trương Thị Lệ Khanh kiến nghị, cần xem xét, tính toán kỹ trước khi ban hành các chính sách siết chặt hoạt động doanh nghiệp bởi việc dừng hoạt động sẽ gây thiệt hại rất lớn cho toàn bộ chuỗi. Khi dừng nhà máy chế biến thủy sản, doanh nghiệp vẫn phải duy trì hệ thống điện để bảo quản nguyên liệu, chi phí phát sinh tăng cao, chậm trễ đơn hàng, người lao động mất việc nhưng vẫn không thể về quê.

Ngược lại, các vùng nguyên liệu không có đầu ra khiến giá bán giảm, người nuôi thiệt hại kinh tế, đảo lộn các vụ thả giống tiếp theo, về lâu dài ảnh hưởng đến việc ổn định sản lượng nguyên liệu.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Trần Thanh Nam khẳng định, các doanh nghiệp ngành thủy sản đang nỗ lực hết sức để duy trì sản xuất “3 tại chỗ”; trong đó nhiều doanh nghiệp chấp nhận bỏ ra chi phí lớn chỉ để đảm bảo đúng tiến độ các đơn hàng xuất khẩu.

Vì vậy, Sở Nông nghiệp các tỉnh, thành cần sâu sát, thường xuyên nắm bắt những khó khăn, bất cập trong việc thực hiện song song hai mục tiêu kiểm soát dịch COVID-19 và duy trì sản xuất, động viên doanh nghiệp cho doanh nghiệp hoạt động, đảm bảo vận hành chuỗi thủy sản liên tục.

Doanh nghiệp gồng mình cõng chi phí “3 tại chỗ”

Bị ảnh hưởng nặng nề bởi dịch Covid-19, Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) đã công văn gửi đến Thủ tướng Chính phủ báo cáo về việc các doanh nghiệp (DN) của hiệp hội gặp khó khăn và đưa ra những kiến nghị để ngành thủy sản “sống chung” với dịch.

VASEP hiện có 270 DN thành viên, tập trung chủ yếu tại Đồng bằng sông Cửu Long và các tỉnh Nam Trung Bộ trở vào.

Theo VASEP, thực tế hiện nay chỉ có khoảng 30% các doanh nghiệp thủy sản ở phía Nam đảm bảo được điều kiện sản xuất "3 tại chỗ" (sản xuất tại chỗ, ăn tại chỗ, nghỉ ngơi tại chỗ). Hiện, những nhà máy này cũng chỉ huy động từ 30-50% số lượng công nhân do một số lao động phải nghỉ việc hoặc nghỉ không lương, vì vậy, công suất sản xuất trung bình giảm chỉ còn 40-50% so với trước đây.

Còn các DN không đủ điều kiện thực hiện "3 tại chỗ" đã phải ngừng sản xuất dẫn đến một số hệ lụy như nợ ngân hàng, nợ nhà cung cấp, mất khách hàng, rủi ro không huy động được công nhân sau giãn cách.

VASEP cho biết: Nguyên liệu thủy sản huy động cho chế biến xuất khẩu cũng chỉ đạt khoảng 40% đến 50% so với nguồn nguyên liệu bên ngoài do việc thực hiện giãn cách xã hội. Dự tính nguy cơ nguồn nguyên liệu cho sản xuất, xuất khẩu những tháng cuối năm sẽ thiếu hụt từ 20 đến 30%.

Đối với việc thực hiện phương châm "3 tại chỗ", VASEP cho rằng, đây chỉ là biện pháp tình thế tạm thời trong thời gian ngắn hạn và chỉ có thể kéo dài 2 đến 3 tuần đối với các doanh nghiệp vừa và 4 đến 5 tuần đối với doanh nghiệp lớn. Do phải gồng gánh quá nhiều khoản chi phí để đảm bảo chuỗi sản xuất và thực hiện các quy định chống dịch Covid-19 tại nhà máy.

Còn phương châm "1 cung đường – 2 địa điểm" cũng có nhiều bất cập khi các địa phương còn cứng nhắc trong việc xác định 2 địa điểm cần kiểm soát, hoặc yêu cầu cần tập hợp công nhân tại một điểm và xe công ty phải đón đến nhà máy. Điều này thực sự gây ra nhiều khó khăn cho DN khi công nhân ở nhiều nơi khác nhau, phải di chuyển đến điểm tập kết chung mà xe ô tô đưa đón thì có hạn, số lượng công nhân trên xe cũng phải đảm bảo không quá 50% số ghế.

Theo VASEP, trong khi sản xuất bị sụt giảm, nhiều đơn hàng phải gác lại hoặc bị mất, thì các chi phí cho DN đảm bảo được "3 tại chỗ" lại tăng vọt và đang tạo áp lực lớn: Chi phí xét nghiệm hàng tuần, chi phí trang bị các điều kiện cho công nhân ăn-ngủ-làm việc tại nhà máy tăng 50-100%, chi phí trả thêm lương công nhân ở lại nhà máy tăng 30-50%...

Đề xuất những giải pháp "sống chung” với dịch Covid-19

Trước thực tế trên, VASEP kiến nghị trước mắt ưu tiên tiêm vaccine Covid-19 cho ngành thủy sản, trong đó đặc biệt ưu tiên tiêm cho lực lượng lao động tại các nhà máy đang áp dụng phương thức "3 tại chỗ" ở các địa phương.

Về lâu dài, VASEP cho rằng ngành thủy sản sẽ phải "sống chung với đại dịch", kiến nghị Bộ Y tế hoàn thiện bộ quy tắc và tổ chức huấn luyện cho các tỉnh và doanh nghiệp thực hiện "y tế tại chỗ". Các doanh nghiệp sẽ chủ động sử dụng tổ y tế, trạm y tế của nhà máy, tự tổ chức xét nghiệm cho người lao động mỗi tháng 2 lần. Mẫu xét nghiệm sẽ gửi cho cơ quan y tế và kết quả xét nghiệm của doanh nghiệp được áp dụng trong lưu thông và giao dịch. CDC (trung tâm kiểm soát bệnh tật) sẽ tổ chức xét nghiệm cho doanh nghiệp 1 lần/tháng, như vậy sẽ đảm bảo mỗi công nhân được tổ chức xét nghiệm 3 lần/tháng.

Bộ Y tế cũng cần có hướng dẫn xử lý kịp thời đối với các doanh nghiệp thực hiện "3 tại chỗ" như phát hiện F0, chỉ khoanh vùng và cách ly khu vực có nguy cơ, phun khử khuẩn, xét nghiệm...; hướng dẫn các biện pháp an toàn "chặt trong, chặt ngoài", kiểm soát các nguồn lây nhiễm một cách hiệu quả và phù hợp nhằm giảm tổn thất cho doanh nghiệp và sinh kế cho công nhân, đồng thời đảm bảo an toàn dịch bệnh cho toàn nhà máy.

Ngoài ra, VASEP cũng đề nghị có hỗ trợ cho công nhân, người lao động gặp khó khăn và hỗ trợ doanh nghiệp, trong đó hỗ trợ doanh nghiệp với các chính sách cụ thể như: Giảm lãi suất vay ngân hàng, giảm 30% tiền điện ít nhất đến hết năm 2021; giảm mức đóng kinh phí công đoàn từ 2% quỹ lương xuống còn 1% quỹ lương cho các doanh nghiệp.../.