“Đòn bẩy” phát triển HTX, thoát tư duy “mạnh ai nấy làm”

Liên kết hợp tác là xu hướng tất yếu

Có thể nhận thấy, người nông dân trước đây chưa quen với mô hình KTTT, diện tích canh tác manh mún, “mạnh ai, nấy làm”, tiêu thụ nông sản chỉ thông qua các thương lái dẫn tới tình trạng được mùa mất giá. Việc đổi mới đầu tiên chính là tư duy của nông dân, giúp nông dân hiểu được liên kết sản xuất sẽ tạo nên sức mạnh. Vì vậy để nông nghiệp phát triển bền vững, liên kết sản xuất là câu chuyện chưa bao giờ cũ. Đặc biệt, trong cách mạng công nghiệp 4.0, muốn sản xuất hàng hóa lớn tất yếu phải liên kết hợp tác, sản xuất theo tiêu chuẩn, sản phẩm mới có chỗ đứng trên thị trường.

Thời gian qua, hoạt động hiệu quả của mô hình HTX nông nghiệp đã góp phần thực hiện tốt tiêu chí đổi mới hình thức tổ chức sản xuất trong xây dựng nông thôn mới (NTM) ở các địa phương. Hình thức tổ chức sản xuất là tiêu chí bắt buộc trong xây dựng NTM nhằm hướng tới nâng cao thu nhập, giải quyết việc làm cho người dân nông thôn.

HTX nông nghiệp công nghệ cao Kim Long, ấp Cà Na, xã An Bình, huyện Phú Giáo (Bình Dương) là một minh chứng sinh động, cần nhân rộng. HTX Kim Long đã thành công trong việc tập hợp những người sản xuất nhỏ trong một tổ chức chung tạo nên sức mạnh, đủ sức cạnh tranh với thị trường, bảo đảm được lợi ích của xã viên trong điều kiện của kinh tế thị trường và hội nhập.

Anh Phạm Văn Hiên, xã viên HTX cho biết: “Khi chưa tham gia HTX, gia đình canh tác và chờ đợi thương lái đến thu mua, được giá cao thì mừng, giá thấp phải chịu vì không nắm bắt được tình hình thị trường. Tham gia HTX, được hướng dẫn tổ chức sản xuất, cung ứng vật tư đầu vào và được ký hợp đồng tiêu thụ. Ngoài ra, tham gia vào HTX còn giúp xã viên nắm bắt được thị trường, từ đó có kế hoạch sản xuất rải vụ, tránh được tình trạng sản xuất ồ ạt cùng một thời điểm dẫn đến được mùa rớt giá”.

Để hỗ trợ các HTX nông nghiệp phát triển bền vững, Liên minh HTX tỉnh Bình Dương đã ban hành nhiều chính sách như hỗ trợ ứng dụng tiến bộ khoa học góp phần giảm chi phí sản xuất. Tăng cường đầu tư, nâng cấp về cơ sở hạ tầng kỹ thuật cho nông nghiệp, nông thôn, nguồn nhân lực được đào tạo bài bản, trẻ hóa. Bên cạnh đó, tăng cường các hoạt động hỗ trợ tài chính, tín dụng để gia tăng sức mạnh kinh tế nông nghiệp, nông thôn. Trên địa bàn tỉnh hiện có HTX cây ăn quả Tân Mỹ (huyện Bắc Tân Uyên) và HTX ổi Thanh Kiên (huyện Phú Giáo) tham gia Đề án hỗ trợ xây dựng HTX sản xuất, kinh doanh gắn với chuỗi giá trị do Liên Minh HTX Việt Nam thực hiện với tổng số tiền 444,7 triệu đồng. Hiệu quả bước đầu giảm chi phí đầu vào của HTX từ 18 - 22%, nâng cao giá trị sản phẩm, góp phần tăng thu nhập cho thành viên và người lao động.

Ông Mai Hùng Dũng, Ủy viên Thường vụ Tỉnh ủy, Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Bình Dương cho biết: Trong năm 2022, cần ứng dụng mô hình HTX dịch vụ trong lĩnh vực nông, lâm, thủy sản để thu hút số đông nông dân trên địa bàn tham gia. Các HTX nông nghiệp hoạt động chuyên kinh doanh hoặc sản xuất, kinh doanh đa chức năng. Tiếp tục củng cố và phát triển HTX cung cấp sản phẩm, dịch vụ cho các hộ thành viên và cộng đồng, chú trọng xây dựng HTX ở các vùng sản xuất hàng hóa tập trung; sản phẩm hàng hóa phải đạt tiêu chuẩn của thị trường, xây dựng mô hình HTX gắn với chuỗi giá trị.

HTX trở thành địa chỉ đầu tư hiệu quả

Mới đây, tại Diễn đàn nông dân hợp tác liên kết trong sản xuất kinh doanh nông nghiệp, ông Lê Đức Thịnh - Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ NN&PTNT) cho biết, đến hết năm 2021, cả nước có 34.871 tổ hợp tác nông nghiệp và hơn 18.000 HTX nông nghiệp, chiếm gần 70% tổng số HTX cả nước với khoảng 3,2 triệu thành viên.

Không chỉ tăng nhanh về số lượng, mà chất lượng và hiệu quả hoạt động của các HTX cũng có nhiều thay đổi. Tỷ lệ các HTX nông nghiệp được đánh giá xếp loại khá, tốt đã tăng lên, đạt trên 60%. Đặc biệt, HTX yếu kém có thời kỳ chiếm 30%, nhưng nay còn khoảng 8,5%.

"Với sự xuất hiện của các HTX chúng ta thấy rằng, chất lượng nông sản được tăng lên. Các sản phẩm được bán trên thị trường đảm bảo được tính an toàn, mẫu mã… Thông qua các HTX thì thu hút được các doanh nghiệp đầu tư, trở thành đối tác của nông dân thông qua HTX. Nhiều HTX xây dựng được vùng nguyên liệu, phát triển thị trường", ông Thịnh khẳng định.

Đặc biệt, trong bối cảnh dịch Covid-19, các HTX vẫn được thành lập, tăng trưởng trong sản xuất. Cụ thể, hơn 2.000 HTX đã thành lập được doanh nghiệp trực thuộc để cung cấp đầu vào, đầu ra cho HTX và cho các thành viên tốt hơn. Sự xuất hiện của các HTX trong nông thôn giúp cho các chương trình, chính sách của nhà nước có địa chỉ để đi đến. Trong quá trình tái cơ cấu ngành nông nghiệp, thì HTX trở thành địa chỉ đầu tư hiệu quả.

“Đòn bẩy” phát triển HTX

Tuy nhiên, qua đánh giá sơ bộ của Bộ NN&PTNT, hoạt động của HTX vẫn còn rất nhiều khó khăn, tồn tại. Thực tế còn nhiều HTX có quy mô sản xuất, kinh doanh nhỏ, số lượng thành viên ít. Quá trình mở rộng số lượng thành viên, quy mô kinh doanh, tích lũy vốn, tài sản diễn ra chậm. Tổng số vốn, tài sản của HTX nông nghiệp khoảng 15.200 tỷ đồng, trung bình một HTX nông nghiệp chỉ có tổng số vốn, tài sản 871 triệu đồng. Nếu so với số vốn hoạt động của HTX nông nghiệp năm 2013 khoảng 702 triệu đồng/HTX thì thấy quá trình tích lũy vốn của HTX nông nghiệp diễn ra còn chậm.

Bên cạnh đó, số lượng thành viên trung bình của một HTX nông nghiệp nhỏ và có xu hướng giảm dần. Chính việc quy mô nhỏ, vốn thấp gây nhiều khó khăn cho HTX trong việc mở rộng hoạt động, phát triển hoạt động mới và việc đối ứng để tiếp cận nguồn hỗ trợ của nhà nước. Vốn ít và tích lũy vốn chậm cũng ảnh hưởng tiêu cực đến tiếp cận vốn tín dụng của HTX nông nghiệp.

Điểm đáng chú ý, mặc dù trong những năm qua, tỷ lệ HTX tham gia vào chuỗi giá trị tăng đều hàng năm, nhưng còn ở mức thấp. Nhiều HTX có liên kết chuỗi giá trị, nhưng tỷ lệ sản phẩm tham gia liên kết rất thấp, tỷ lệ HTX có hoạt động sau thu hoạch như sơ chế, chế biến và thương mại sản phẩm còn thấp. Chưa đến 10% HTX nông nghiệp có ứng dụng công nghệ cao. Trong khi đó, tham gia chuỗi giá trị và ứng dụng khoa học công nghệ là những hoạt động quan trọng để HTX thu hút thành viên, tạo giá trị gia tăng cho thành viên và HTX, đảm bảo sự phát triển bền vững của HTX nông nghiệp.

Để xây dựng được hợp tác xã thành công, ông Lê Văn Việt Chủ tịch Hội đồng quản trị kiêm Tổng giám đốc Hợp tác xã Xuyên Việt, cho biết: "Cần nhìn vào 2 điểm để chọn ra hướng hoạt động của hợp tác xã là: lợi thế của địa phương, tính bức xúc của ngành nghề đó ở địa phương. Chẳng hạn như trong sản xuất thủy sản mang tính tập trung thì thực tế cho thấy, sản lượng tốt nhưng đầu ra có vấn đề. Do đó, chúng ta sẽ phải tập trung vào bức xúc nông dân đang gặp. Khi giải quyết được bức xúc đó thì đây là cái đầu tiên để cho các thành viên hợp tác xã đi theo."

Bên cạnh đó là phải nâng cao tính chuyên nghiệp. Người đứng đầu phải có tầm, tâm, hiểu được những vấn đề thành viên gặp phải và giải quyết được những vấn đề bức xúc từ tâm lý cho đến vấn đề về vốn, khoa học kỹ thuật, đầu ra… Khi làm được như vậy sẽ tạo được niềm tin với các thành viên, từ đó các thành viên sẽ trung thành và thực hiện theo các quy trình mà hợp tác xã đưa ra, ông Lê Văn Việt cho hay

Để phát triển HTX, các chuyên gia cho rằng, chuyển đổi số sẽ là “đòn bẩy” quan trọng giúp HTX phát triển trên nền tảng ứng dụng khoa học công nghệ sản xuất, giúp tối ưu hóa phân bổ nguồn lực, cắt giảm chi phí. Qua đó, giúp phát triển sản xuất, kinh doanh và tạo ra sản phẩm phù hợp với nhu cầu thị trường, nâng cao năng suất của HTX.

Bên cạnh các chính sách hỗ trợ của nhà nước, bản thân các HTX cần chủ động tiếp cận, tìm hiểu các giải pháp số giúp quản lý, vận hành được thuận lợi. HTX cần chú trọng định hướng vào công tác đào tạo con người, thu hút nguồn lực trẻ vào làm việc, tạo tiền đề cho việc tiếp cận và sử dụng giải pháp số hiệu quả hơn. Hay HTX cũng có thể liên kết sâu với doanh nghiệp nhằm tận dụng nguồn lực tài chính, nhân sự để thúc đẩy chuyển đổi số...

Nhấn mạnh vai trò của HTX, Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Minh Hoan cho rằng: "HTX là giải pháp đầu tiên trong các giải pháp để cơ cấu lại nền nông nghiệp, tổ chức lại sản xuất ở quy mô lớn hơn. HTX sẽ tạo ra giá trị cao hơn, đa dạng hóa sản phẩm thay vì chỉ bán nông sản thô".

Theo ông Lê Minh Hoan, với quy mô sản xuất đủ lớn, HTX mới xây dựng được thương hiệu cho từng vùng nguyên liệu, trở thành đối trọng trong liên kết bình đẳng với các doanh nghiệp, giải được bài toán giảm chi phí đầu vào, nâng cao chất lượng đầu ra. Với đầu vào, nông dân được giảm chi phí nhờ mua chung nguyên liệu, vật tư sản xuất… Đầu ra đảm bảo được chất lượng nông sản với quy trình sản xuất đồng bộ. Đó chính là sức cạnh tranh của nông sản.

Bộ trưởng Lê Minh Hoan cho rằng HTX phải xác định là một thành phần của kinh tế nông thôn để nâng cao thu nhập của nông dân. Thu nhập của nông dân không chỉ là nông sản mà họ sản xuất ra, mà còn ở các hoạt động dịch vụ của HTX. Chính giá trị kết tinh từ nhiều công đoạn của chuỗi ngành hàng, cộng với địa danh, văn hóa, câu chuyện… sẽ hướng tới giá trị thành quả của nông dân, chứ không chỉ là giá cả của nông sản thô...